ECLI:NL:RBMNE:2023:3770

Uitspraak

RECHTBANKMIDDEN-NEDERLAND

Civiel recht

Kantonrechter

Zittingsplaats Utrecht

Zaaknummer: 8919584 \\ UC EXPL 20-10246

Vonnis van 26 juli 2023

in de zaak van

VOLKSWAGEN GROUP DIESEL EFFICIENCY STICHTING,

gevestigd te Amsterdam,

eisende partij,

hierna te noemen: de Stichting,

gemachtigden: mrs. J.H. Lemstra, M. Hijnen en T.H.W. Korvinus,

tegen

de rechtspersoon naar Duits recht

VOLKSWAGEN AKTIENGESELLSCHAFT,

gevestigd te Wolfsburg (Duitsland),

gedaagde partij,

hierna te noemen: Volkswagen,

gemachtigden: mrs. J.K. van Hezewijk en D.J. de Bock.

1.De procedure

1.1.

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- de rolbeslissing van 13 juli 2022 met de daarin genoemde processtukken;

- de conclusie van antwoord van Volkswagen met 22 producties;

- de nadere productie 23 van Volkswagen;

- de mondelinge behandeling van 4 mei 2023, waarvan door de griffier aantekeningen zijn gemaakt;

- de pleitnota van de Stichting;

- de pleitnota van Volkswagen.

1.2.

Ten slotte is vonnis bepaald.

2.Waar gaat de zaak over?

2.1.

Volkswagen is een internationaal opererende autofabrikant. Zij produceert voertuigen van de merken Volkswagen, Audi, Seat, Škoda, Bentley, Bugatti, Ducati, Lamborghini en Porsche. Volkswagen brengt onder meer auto's met een dieselmotor op de markt, waaronder de dieselmotor met typeaanduiding EA 189.

2.2.

De heer [A] (hierna te noemen: [A] ) is een consument die op 29 november 2013 een tweedehands Volkswagen Passat, type 1.6 TDI BlueMotion Comfort Line, met het kenteken [kenteken] (hierna ook te noemen: de auto), heeft gekocht bij autodealer [onderneming 1] voor een bedrag van € 22.670,00. Voor de aankoop heeft [A] zijn gebruikte Opel ingeruild voor een bedrag van € 7.000,00, zodat hij nog

€ 15.670,00 heeft bijbetaald voor de auto. De auto heeft een EA 189 dieselmotor.

2.3.

De dieselmotor van de Volkswagen Passat van [A] is voorzien van een zogeheten
Turbocharged Direct Injection(hierna te noemen: TDI), waarover ten tijde van de aankoop van de auto door [A] op de website van Volkswagen op de pagina over de Volkswagen Passat Variant onder het kopje “
Motoren” onder meer vermeld stond:

“Krachtig. Schoon. Zuinig. Alles kan. Het uitgebreide aanbod van zuinige motoren geeft u de mogelijkheid de ideale motor te vinden. Van krachtige en zuinige TDI-dieselmotoren met de meest recente common rail technologie, compacte TSI benzinemotoren tot extra schone EcoFuel. Meer weten over alle beschikbare motoren?

(…)

TDI.

De krachtige, zuinige diesel.

Bij de Volkwagen Passat Variant heeft u de keuze uit verschillende moderne TDI-dieselmotoren. Deze zijn ontwikkeld aan de hand van de meest recente commonrailtechnologie. Dit maakt deze motoren, die standaard zijn uitgerust met en roetfilter, krachtiger, zuiniger en schoner dan conventionele diesels.”

2.4.

In een brochure voor de Volkswagen Passat BlueMotion van augustus 2011 heeft Volkswagen onder de kop “
Een schonere auto vinden we niets bijzonders”onder meer vermeld:

“Hoe halen we alles uit technologie om je zo lekker mogelijk te laten rijden? Dat is de vraag die ons altijd gedreven heeft. En met BlueMotion Technologies zorgen we ervoor dat dat tegelijkertijd schoner kan. Door energie te winnen tijdens het remmen bijvoorbeeld, en daarmee de accu op te laden. Of door de motor automatisch uit te schakelen als de auto even stilstaat en hem daarna in een fractie van een seconde weer te starten. En onze schone ambities gaan verder dan dat. (…) Omdat we ons verantwoordelijk voelen voor de wereld waarin we leven. Daarom zijn niet slechts een paar, maar 350 modellen schoner. Zodat u in bijna iedere Volkswagen schoner kunt rijden, zonder daarvoor maar iets aan kracht of comfort in te leveren.”

2.5.

Auto's moeten een typegoedkeuring hebben om te worden toegelaten tot de Europese markt. De typegoedkeuring van auto's is in de Europese Unie geharmoniseerd op grond van de zogeheten Kaderrichtlijn voertuigen (hierna: de Kaderrichtlijn).^[1]Indien een typegoedkeuring door een bevoegde keuringsinstantie in een lidstaat is afgegeven, wordt deze goedkeuring door alle overige Europese lidstaten erkend. Zodra de typegoedkeuring in een EU-lidstaat is verkregen, dient de fabrikant voor ieder geproduceerd voertuig een Certificaat van Overeenstemming (hierna te noemen: CvO) af te geven, waarin hij verklaart dat het betreffende voertuig overeenstemt met de resultaten waarvoor typegoedkeuring is verkregen. Hiermee kan het voertuig overal in de Europese Unie worden verkocht en geregistreerd.

2.6.

De typegoedkeuring van een auto bestaat uit een aantal deelgoedkeuringen. Eén van deze deelgoedkeuringen ziet op emissies van verontreinigende stoffen. De Kaderrichtlijn verwijst in dit verband naar de Emissieverordening.^[2]In de Emissieverordening is onder meer een grenswaarde vastgelegd voor de uitstoot van NOx (stikstofoxide). In het kader van de goedkeuring voor de emissie van verontreinigende stoffen worden voertuigen getest volgens een (test)protocol waarvan de parameters zijn vastgelegd in regelgeving. Aan de hand hiervan kan worden nagegaan of de hoeveelheid uitgestoten stikstofoxide lager is dan de in bijlage I bij de Emissieverordening vastgestelde maximumdrempel. Met de Emissieverordening is per 3 januari 2009 in Europa de zogeheten Euro-5 norm in werking getreden. Vanaf die datum mochten dieselvoertuigen bestemd voor het vervoer van personen in Europa onder normale omstandigheden maximaal 180 mg/km stikstofoxide uitstoten.

2.7.

Medio september 2015 is bekend geworden dat Volkswagen op wereldwijde schaal in de periode van 2009 tot 2015 miljoenen dieselauto's met een EA 189 motor had uitgerust met software waarbij tijdens tests de uitstoot van stikstofoxide kunstmatig laag werd gehouden (hierna te noemen: de manipulatiesoftware). Met deze manipulatiesoftware kon aan de hand van een aantal van de vooraf vastgestelde parameters worden herkend dat de auto zich in een testomgeving bevond. Het zogenaamde EGR-systeem van de auto – waarmee de uitstoot van stikstofoxide kon worden gereguleerd – schakelde tijdens tests over op een zuinige modus, zodat de testresultaten tijdelijk en kunstmatig werden beïnvloed en aangaven dat de uitstoot van stikstofoxide van de auto binnen de toegestane normen bleef. Bij het rijden buiten de testomgeving stootte de motor aanzienlijk meer stikstofoxide uit. Hierdoor was sprake van een verboden manipulatie-instrument als bedoeld in artikel 4.1 van de Emissieverordening. De manipulatiesoftware is door Volkswagen geïnstalleerd in ruim 175.000 auto's in Nederland die een EA 189 dieselmotor hebben. Volkswagen had de betreffende auto's ter goedkeuring aangeboden bij de keuringsinstanties en een typegoedkeuring verkregen, waarbij zij de aanwezigheid van de manipulatiesoftware tegenover de keuringsinstanties heeft verzwegen. Dit handelen van Volkswagen staat onder meer bekend als de "dieselfraude".

2.8.

Volkswagen heeft [A] bij brief van 3 november 2015 geïnformeerd dat ook zijn auto is uitgerust met een EA 189 dieselmotor waarin Volkswagen de manipulatie-software had geïnstalleerd.

2.9.

Na het bekend worden van de dieselfraudekwestie heeft Volkswagen een update van de software ontwikkeld. Deze update is door de Duitse Kraftfahrt Bundesambt (de KBA) goedgekeurd. [A] heeft de betreffende software-update niet laten uitvoeren.

2.10.

De Autoriteit Consument & Markt (hierna te noemen: ACM) heeft naar aanleiding van de dieselfraude een onderzoek naar oneerlijke handelspraktijken van Volkswagen gestart. Bij besluit van 18 oktober 2017^[3]heeft de ACM aan Volkswagen een boete van

€ 450.000,00 opgelegd vanwege oneerlijke handelspraktijken, waartoe de ACM in dit besluit onder meer heeft overwogen:

"(…) 2. In dit besluit stelt de ACM vast dat Volkswagen AG zich schuldig heeft gemaakt aan oneerlijke handelspraktijken. Volkswagen AG plaatste manipulatiesoftware in tienduizenden auto's van de merken Volkswagen, SEAT, ŠKODA en Audi die zij tussen 2009 en 2015 heeft geproduceerd. De software herkende de testomgeving en zorgde ervoor dat de uitstoot van stikstofoxiden in die testomgeving minder was dan op de weg. Volkswagen profileerde zich tegelijkertijd als een milieubewuste organisatie die duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan en adverteerde hiermee richting consumenten. Bovendien gaf zij te kennen dat zij typegoedkeuring voor de betrokken auto's had verkregen, terwijl zij feitelijk niet aan de voorwaarden daarvoor had voldaan. Hiermee heeft Volkswagen gehandeld in strijd met de vereisten van professionele toewijding en heeft zij consumenten misleid. De ACM legt hiervoor een boete op aan Volkswagen van in totaal EUR 450.000.

(…)

100. Met vermeldingen als "schoner rijden", "schoonste diesel van het moment, zonder NOx-uitstoot", "meest milieuvriendelijke en ecologisch verantwoorde dieselversie in zijn soort" wordt door Volkswagen AG gesuggereerd dat haar dieselauto's op het vlak van duurzaamheid voorbeeldige prestaties leveren, dan wel dat zij een positieve of geen negatieve invloed hebben op het milieu of het milieu minder schade toebrengen dan andere producten doen (…). Die door Volkswagen AG gebezigde milieuclaims stroken echter niet met het gebruik van software om emissieresultaten in een testprocedure te beïnvloeden en zijn daarom misleidend. Consumenten kunnen de indruk krijgen dat de betrokken auto's duurzaam en milieuvriendelijk zijn, terwijl Volkswagen AG in werkelijkheid haar zakelijk belang liet prevaleren boven de bescherming van het milieu. Volkswagen AG maakte immers gebruik van software met het doel om de testresultaten ten aanzien van de NOx-emissie te beïnvloeden. Hierdoor staat niet vast dat de Volkswagen-modellen daadwerkelijk groener, milieuvriendelijker of schoner waren dan dieselauto's van andere fabrikanten, zoals door Volkswagen AG is betoogd in communicatie die bestemd was voor consumenten.

101. Bovendien kan Volkswagen AG niet claimen dat de dieselauto's voldoen aan de Euro 5-norm, omdat vanwege de aanwezigheid van verboden manipulatiesoftware niet is voldaan aan de vereisten voor goedkeuring. Op zijn minst is een dergelijke vergelijking onterecht, aangezien niet vast staat dat de betrokken auto's voldeden aan de voorwaarden voor goedkeuring. De testresultaten voor de typegoedkeuring zijn immers op ongeoorloofde wijze beïnvloed. Wat de mate van beïnvloeding betreft, herinnert de ACM aan het feit dat er een duidelijk verschil in uitstoot was tussen de testomgeving (in modus 1) en bij normaal gebruik op de weg (in modus 2).

(…)

103. De gemiddelde consument kon door genoemde milieuclaims een besluit over een overeenkomst nemen dat hij anders niet had genomen - als hij had geweten dat de testresultaten ten aanzien van NOx-uitstoot waren beïnvloed en de auto's met dat motortype door deze manipulatie ogenschijnlijk hadden voldaan aan de Euro 5-norm, en dat de dieselauto's daardoor wellicht minder schoon waren dan voorgesteld. Zoals de ACM hiervoor al in randnummer 89 heeft overwogen, kan een groeiend milieubewustzijn het economisch gedrag van consumenten beïnvloeden en spelen handelaren hier in hun reclame-uitingen bewust op in."

2.11.

Volkswagen heeft bij de ACM bezwaar gemaakt tegen dit boetebesluit. Bij beslissing op bezwaar van 25 oktober 2018 heeft de ACM het bezwaar ongegrond verklaard en het boetebesluit onder aanvulling van gronden gehandhaafd. Volkswagen heeft hierna beroep tegen het boetebesluit ingesteld bij de rechtbank Rotterdam. Deze procedure loopt op dit moment nog.

2.12.

De Stichting is een claimstichting die bij notariële akte van 3 juli 2018 is opgericht en ten doel heeft het behartigen van de belangen van gedupeerden van Volkswagen in de dieselfraudekwestie, onder andere door het voeren van (collectieve) gerechtelijke procedures. De Stichting werkt hierbij samen met de Consumentenbond.

2.13.

[A] heeft de auto verkocht op 18 januari 2020.

2.14.

[A] heeft bij akte van cessie van 9 september 2020 zijn vorderingen op Volkswagen verband houdende met de dieselfraude aan de Stichting gecedeerd voor een bedrag van € 5.000,00 plus een nabetaling.

2.15.

Het Europese Hof van Justitie (hierna: het Hof van Justitie) heeft bij arrest van 17 december 2020^[4]geoordeeld dat de software zoals die door Volkswagen in de betreffende dieselauto's is geïnstalleerd als een verboden manipulatie-instrument, zoals bedoeld in de Emissieverordening, dient te worden aangemerkt.

2.16.

In verband met de dieselfraude heeft de Stichting Volkswagen Car Claim tegen Volkswagen en andere autofabrikanten een collectieve actieprocedure aanhangig gemaakt (hierna te noemen: de SCC-procedure). De rechtbank Amsterdam heeft in die zaak bij vonnis van 14 juli 2021^[5]onder meer geoordeeld dat de betreffende autofabrikanten onrechtmatig hebben gehandeld door het hanteren van oneerlijke handelspraktijken tegenover autobezitters en het bedriegen van autobezitters bij het op de markt brengen van de betreffende auto's en dat de kopers van de auto's hierdoor schade hebben geleden. Verder heeft de rechtbank geoordeeld dat de ook gedagvaarde autodealers auto's hebben verkocht die door de aanwezigheid van het manipulatie-instrument niet aan de redelijke verwachtingen van de kopers voldeden. De kopers hebben daarom volgens de rechtbank tegenover de autodealers recht op een vermindering van de koopprijs van de auto. De rechtbank heeft deze prijsvermindering begroot op een bedrag van € 3.000,00 voor consumenten die een nieuwe auto hadden gekocht en een bedrag van € 1.500,00 voor consumenten die een tweedehands auto hadden gekocht. De rechtbank heeft een daartoe strekkende verklaring voor recht uitgesproken. Partijen hebben over en weer hoger beroep tegen dit vonnis ingesteld bij het gerechtshof Amsterdam. De procedure in hoger beroep loopt nog.

3.Wat vordert de Stichting en wat is het verweer daarop van Volkswagen?

3.1.

De Stichting vordert dat de kantonrechter, bij vonnis uitvoerbaar bij voorraad:

primair:

voor recht verklaart dat Volkswagen onrechtmatig tegenover [A] heeft gehandeld;

Volkswagen veroordeelt tot betaling aan de Stichting als cessionaris c.q. gevolmachtigde c.q. als lasthebber van [A] van een bedrag van € 17.670,00, te vermeerderen met de wettelijke rente over dit bedrag vanaf de datum van dagvaarding tot aan de dag van betaling;

subsidiair:

3. indien het gevorderde onder 2 niet wordt toegewezen, Volkswagen veroordeelt tot betaling aan de Stichting als cessionaris c.q. als gevolmachtigde c.q. als lasthebber van [A] van de door [A] geleden schade, op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet;

zowel primair als subsidiair:

4. Volkswagen veroordeelt in de proceskosten.

3.2.

De Stichting legt aan haar vorderingen, samengevat, het volgende ten grondslag. Volkswagen heeft onrechtmatig tegenover [A] als consument gehandeld. Enerzijds omdat Volkswagen zich met de installatie van de manipulatiesoftware in de auto jegens [A] schuldig heeft gemaakt aan oneerlijke handelspraktijken en bedrog en anderzijds omdat Volkswagen met het in het verkeer brengen van een auto voorzien van manipulatiesoftware de Emissieverordening heeft geschonden. De oneerlijke handelspraktijken van Volkswagen bestaan ten eerste uit handelen in strijd met de vereisten van professionele toewijding. Ten tweede heeft Volkswagen zich schuldig gemaakt aan misleidende handelspraktijken. De Stichting wijst er in dat kader op dat Volkswagen een auto op de markt heeft gebracht waarin manipulatiesoftware geïnstalleerd was, terwijl Volkswagen tegelijkertijd de boodschap verkondigde dat de auto 'zuinig', 'sterk' en 'schoon' was. De auto was hierdoor schoon in testsituaties, maar stootte daarbuiten meer stikstof uit dan was toegestaan. Op ieder van deze gronden afzonderlijk en in samenhang bezien is het handelen van Volkswagen volgens de Stichting als onrechtmatig aan te merken. [A] heeft schade geleden als gevolg van het onrechtmatig handelen van Volkswagen. Volkswagen dient die schade te vergoeden, aldus de Stichting. Primair vordert de Stichting als schade de aankoopprijs van de auto minus de inruilwaarde daarvan. Subsidiair heeft de Stichting op zitting verzocht om de schade te schatten (in plaats van te verwijzen naar de schadestaatprocedure).

3.3.

Volkswagen voert verweer. Zij heeft in dat kader, samengevat, het volgende naar voren gebracht. Volkswagen betwist dat zij onrechtmatig tegenover [A] als consument heeft gehandeld. De Emissieverordening, op de schending waarvan [A] zich beroept in verband met de aanwezigheid van de manipulatiesoftware in de auto, strekt niet tot bescherming van vermogensbelangen van consumenten. De Stichting kan deze relativiteitseis niet omzeilen door de schending van de Emissieverordening om te dopen tot een oneerlijke handelspraktijk. Daarop stranden de voorliggende vorderingen al. Verder betwist Volkswagen dat zij zich schuldig zou hebben gemaakt aan oneerlijke handelspraktijken. Volkswagen bestrijdt ook dat [A] schade heeft geleden als gevolg van de aanwezigheid van manipulatiesoftware in de auto.

3.4.

Op de stellingen van partijen wordt hierna, voor zover nodig, nader ingegaan.

4.De beoordeling

(1) Inleiding

4.1.

In deze zaak gaat het in de kern om de vraag of Volkswagen als autofabrikant tegenover [A] als koper van een Volkswagen Passat die door Volkswagen was voorzien van manipulatiesoftware, een onrechtmatige daad heeft gepleegd, die Volkswagen verplicht tot betaling van schadevergoeding. De kantonrechter beantwoordt deze vraag met ‘ja’ en wijst een schadevergoeding toe van € 1.500,00. Waarom dat zo is, wordt hierna uitgelegd.

(2) Rechtsmacht en toepasselijk recht

4.2.

Deze zaak heeft een internationaal karakter, omdat Volkswagen in Duitsland gevestigd is. In het tussenvonnis van 6 april 2022 heeft de kantonrechter reeds beslist dat de kantonrechter bevoegd is van het geschil kennis te nemen en dat Nederlands recht van toepassing is op deze zaak.

(3) Onrechtmatige daad – algemeen

4.3.

De Stichting verwijt Volkswagen dat zij onrechtmatig tegenover consumenten zoals [A] heeft gehandeld. Dat heeft Volkswagen volgens de Stichting gedaan door zich met de installatie van de manipulatiesoftware in de auto schuldig te maken aan oneerlijke handelspraktijken en bedrog en doordat Volkswagen met het in het verkeer brengen van een auto voorzien van manipulatiesoftware de Emissieverordening heeft geschonden.

4.4.

Bij de beoordeling van het gestelde onrechtmatig handelen van Volkswagen stelt de kantonrechter in algemene zin het volgende voorop. Op grond van artikel 6:162 lid 1 Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) is degene die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, die aan hem kan worden toegerekend, verplicht om de schade die de ander als gevolg daarvan lijdt, te vergoeden. Als onrechtmatige daad wordt onder andere aangemerkt een inbreuk op het recht van een ander, een handelen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht, of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (lid 2). Een onrechtmatige daad kan aan de dader worden toegerekend, indien zij te wijten is aan zijn schuld of aan een oorzaak die krachtens de wet of de in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt (lid 3). Artikel 6:163 BW bepaalt dat geen verplichting tot schadevergoeding bestaat, wanneer de geschonden norm niet strekt tot bescherming tegen de schade zoals de benadeelde die heeft geleden.

(4) Onrechtmatige daad - de schending van de Emissieverordening

4.5.

Op grond van het hiervoor (onder 2.15) genoemde arrest van het Hof van Justitie van 17 december 2020 geldt als uitgangspunt dat de manipulatiesoftware een verboden manipulatie-instrument is in de zin van de Emissieverordening. Volkswagen erkent dit inmiddels ook. Dit brengt mee dat Volkswagen in strijd heeft gehandeld met een wettelijk voorschrift en daarom sprake is van onrechtmatig handelen.

4.6.

De vraag die vervolgens moet worden beantwoord, is of het voorgaande ook betekent dat Volkswagen tegenover [A] als autobezitter/consument onrechtmatig heeft gehandeld. In de conclusie van antwoord heeft Volkswagen betoogd dat de Emissieverordening niet ziet op de bescherming van de belangen van consumenten die een auto hebben gekocht die voorzien is van manipulatiesoftware en daarmee niet strekt tot bescherming tegen de schade zoals [A] die stelt te hebben geleden.

4.7.

Op 21 maart 2023, dus nadat Volkswagen haar conclusie van antwoord heeft ingediend, heeft het Hof van Justitie een arrest gewezen.^[6]In die zaak was – onder andere – de vraag aan de orde of de relevante bepalingen uit de Kaderrichtlijn (artikel 18 lid 1, artikel 26 lid 1 en artikel 46) gelezen in samenhang met de Emissieverordening (artikel 5 lid 2), zo moeten worden uitgelegd dat zij, naast de algemene belangen, de bijzondere belangen van een individuele koper van een motorvoertuig tegenover de fabrikant ervan beschermen, wanneer dat voertuig is uitgerust met een verboden manipulatie-instrument in de zin van de Emissieverordening. Deze vraag wordt door het Hof van Justitie bevestigend beantwoord in rechtsoverweging 85 van het arrest:

“Gelet op een en ander moet op de eerste en de tweede vraag worden geantwoord dat artikel 18, lid 1, artikel 26, lid 1, en artikel 46 van de kaderrichtlijn, gelezen in samenhang met artikel 5, lid 2, van verordening nr. 715/2007, aldus moeten worden uitgelegd dat zij, naast algemene belangen, de bijzondere belangen van een individuele koper van een motorvoertuig tegenover de fabrikant ervan beschermen wanneer dit voertuig is uitgerust met een verboden manipulatie-instrument in de zin van deze laatste bepaling.”

4.8.

Het Hof van Justitie overweegt hiertoe dat alle voertuigen overeenkomstig de Kaderrichtlijn een EG-typegoedkeuring moeten hebben en dat deze goedkeuring alleen kan worden verleend indien het betrokken voertuig voldoet aan de bepalingen van de Emissieverordening (rechtsoverweging 77). Fabrikanten zijn daarbij op grond van de Kaderrichtlijn verplicht aan een individuele koper van een voertuig een CvO af te geven (rechtsoverweging 78). Dit document is vereist voor de registratie en de verkoop of het in het verkeer brengen van het voertuig. Bovendien verschaft het de verzekering dat het voertuig ten tijde van de fabricage aan alle regels voldoet (rechtsoverweging 79). Het CvO biedt de individuele koper van een voertuig daarmee in het bijzonder bescherming tegen het gevaar dat een fabrikant zijn verplichting niet nakomt om een voertuig op de markt te brengen dat voldoet aan de Emissieverordening (rechtsoverweging 82). Kort gezegd ziet de Kaderrichtlijn in samenhang met de Emissieverordening volgens het Hof van Justitie dus (ook) op de bescherming van de (vermogens)belangen van een individuele koper die een voertuig koopt dat is uitgerust met een verboden manipulatie-instrument.

4.9.

In het kader van het begroten van de schade van de individuele koper overweegt het Hof van Justitie wederom in algemene zin dat de Kaderrichtlijn in samenhang met de Emissieverordening (ook) ziet op de bescherming van de (vermogens)belangen van een individuele koper die een voertuig koopt dat is uitgerust met een verboden manipulatie-instrument (rechtsoverweging 88). Vervolgens overweegt het Hof van Justitie dat een individuele koper van een motorvoertuig van de fabrikant van dat voertuig kan eisen dat dit voertuig niet wordt uitgerust met een verboden manipulatie-instrument in de zin van artikel 5, lid 2, van de Emissieverordening (rechtsoverweging 89). Als een voertuig wel met een verboden manipulatie-instrument is uitgerust, dienen de lidstaten volgens het Hof van Justitie ervoor te zorgen dat de koper van dat voertuig recht heeft op schadevergoeding van de fabrikant van dat voertuig wanneer deze koper door dit instrument schade heeft geleden (rechtsoverweging 91).

4.10.

Volkswagen heeft op de mondelinge behandeling van 4 mei 2023 betoogd dat het Hof van Justitie heeft bedoeld dat de Kaderrichtlijn in samenhang met de Emissieverordening uitsluitend ziet op de bescherming van de belangen van de individuele koper die een voertuig koopt dat is uitgerust met een verboden manipulatie-instrument
voor zoverhet betreffende voertuig niet geregistreerd of door verkocht kan worden, omdat de EG-typegoedkeuring niet meer geldig is dan wel is ingetrokken en de consument daardoor schade heeft geleden. Dit betoog berust naar het oordeel van de kantonrechter op een onjuiste (want: te beperkte) lezing van de overwegingen van het Hof van Justitie.

4.11.

Volkswagen verwijst ter onderbouwing van haar standpunt naar rechtsoverweging 83 en 84 van het arrest van het Hof van Justitie. In deze rechtsoverwegingen gaat het Hof van Justitie nader in op de situatie waarin de goedkeuringsinstantie een EG-typegoedkeuring heeft verleend, zonder dat die instantie op de hoogte was van de aanwezigheid van een manipulatie-instrument. Het Hof van Justitie zet eerst uiteen dat dit kan leiden tot intrekking van de EG-typegoedkeuring door de goedkeuringsinstantie of het verlenen van een nieuwe EG-typegoedkeuring (rechtsoverweging 83). Ook kan het afbreuk doen aan de geldigheid van de EG-typegoedkeuring en in het verlengde daarvan aan die van het CvO (rechtsoverweging 84). Tot slot overweegt het Hof van Justitie dat een verboden manipulatie-instrument gelet hierop “
met name” onzekerheid kan scheppen over de mogelijkheid om het voertuig te registeren, te verkopen of in het verkeer te brengen en dat die onzekerheid schade met zich mee kan brengen (rechtsoverweging 84). De kantonrechter leest rechtsoverweging 83 en 84 aldus dat het Hof van Justitie – na de algemene uiteenzetting die leidt tot de conclusie in rechtsoverweging 82 – voorbeelden geeft van onzekerheden/beletselen waar consumenten tegenaan kunnen lopen als hun voertuig is voorzien van een verboden manipulatie-instrument. Als het Hof van Justitie zou hebben bedoeld dat consumenten uitsluitend bescherming aan de Kaderrichtlijn en de Emissieverordening kunnen ontlenen als een van de specifiek genoemde risico’s zich voordoet (het risico van het niet kunnen registreren of doorverkopen van het voertuig omdat de typegoedkeuring niet meer geldig is en/of is ingetrokken), dan het voor de hand gelegen als het Hof van Justitie dat in haar beoordeling expliciet had overwogen. Daarvan is geen sprake. Bovendien was op het moment van aankoop van de auto door [A] ook sprake van de door het Hof van Justitie genoemde “
onzekerheid” over toelating van de auto als gevolg van de aanwezigheid van het manipulatie-instrument, zodat het door het Hof van Justitie geschetste voorbeeld zich hier (ook) voordeed.

4.12.

Gelet op het voorgaande is naar het oordeel van de kantonrechter aan het door artikel 6:163 BW gestelde relativiteitsvereiste voldaan. Het verweer van Volkswagen op dit punt faalt daarom en staat aan een vordering tot schadevergoeding niet in de weg.

(5) Onrechtmatige daad - bedrog

4.13.

In navolging van de rechtbank Amsterdam in haar vonnis in de SCC-procedure, is de kantonrechter van oordeel dat Volkswagen met haar handelwijze consumenten, waaronder [A] , heeft misleid. Dit is in strijd met wat volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt. Bij de aankoop van een product mag de consument ervan uitgaan dat een producent heeft voldaan aan alle voorwaarden voor het op de markt brengen van het product, waaronder het niet alleen formeel maar ook materieel voldoen aan de geldende emissie-eisen. Daarvan is hier echter evident geen sprake geweest door de installatie, het gebruik en het verzwijgen van de manipulatie-software in de betreffende auto's. Volkswagen heeft ook publiek erkend dat zij hiermee bedrog heeft gepleegd, bij monde van haar CEO, die in een interview verklaard heeft: "
Das, was wir gemacht haben, war Betrug, ja!"^[7].

(6) Onrechtmatige daad - oneerlijke handelspraktijken

Is de wettelijke regeling inzake oneerlijke handelspraktijken hier van toepassing?

4.14.

De kantonrechter overweegt dat de regeling inzake oneerlijke handelspraktijken in het BW van toepassing is op handelspraktijken van handelaren tegenover consumenten. Deze wettelijke regeling vormt de implementatie van de Europese richtlijn inzake oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen tegenover consumenten (hierna ook te noemen: Richtlijn OHP).^[8]

4.15.

Een handelaar is volgens de definitie van artikel 6:193a lid 1 sub b BW een natuurlijke of rechtspersoon die handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf. Niet in geschil is dat Volkswagen een dergelijke handelaar is. In geschil is wel of sprake is van een handelspraktijk van Volkswagen tegenover de consument. Volgens artikel 6:193a lid 1 sub d BW is een handelspraktijk iedere handeling, omissie, gedraging, voorstelling van zaken of commerciële communicatie, met inbegrip van reclame en marketing, van een handelaar die rechtstreeks verband houdt met de verkoopbevordering, verkoop of levering van een product aan consumenten.

4.16.

De kantonrechter is, in navolging van de ACM in haar boetebesluit en de rechtbank Amsterdam in haar vonnis in de SCC-procedure, van oordeel dat Volkswagen in het onderhavige geval een handelspraktijk heeft verricht. Deze handelspraktijk bestaat uit het fabriceren van auto's die voorzien waren van verboden manipulatiesoftware ten behoeve van het verkrijgen van een typegoedkeuring, het vervolgens afgeven van een CvO en het daarna (in Europa, waaronder Nederland) op de markt brengen van de auto’s zodat deze konden worden verkocht en geleverd aan kopers. Volkswagen heeft voor de marketing van de auto’s gebruik gemaakt van verschillende communicatiemiddelen, zoals publicatie van informatie op websites en het opstellen van brochures voor de consument. De productie en de daarmee samenhangende marketing van de auto’s door Volkswagen hadden naar het oordeel van de kantonrechter tot doel om de betrokken auto's aan consumenten te verkopen en te leveren, althans om de verkoop van de auto's te bevorderen. Volkswagen was dus actief betrokken bij het verkoopproces. Dat zijn handelspraktijken als bedoeld in de wettelijke regeling inzake oneerlijke handelspraktijken. Dat Volkswagen de betreffende auto's niet zelf rechtstreeks aan de consument heeft verkocht, maar door tussenkomst van autodealers/importeurs, doet hieraan niet af.

Oneerlijke handelspraktijken: het wettelijk kader

4.17.

Volgens artikel 6:193b lid 1 BW handelt een handelaar onrechtmatig tegenover een consument indien hij een handelspraktijk verricht die oneerlijk is. Het tweede lid van dit wetsartikel bepaalt dat een handelspraktijk oneerlijk is indien een handelaar handelt:

a. in strijd met de eisen van professionele toewijding, en

b. het vermogen van de gemiddelde consument om een geïnformeerd besluit te nemen merkbaar is beperkt of kan worden beperkt,

waardoor de gemiddelde consument een besluit over een overeenkomst neemt of kan nemen, dat hij anders niet had genomen.

4.18.

Verder is in lid 3 van voornoemd wetsartikel, voor zover hier van belang, bepaald dat een handelspraktijk in het bijzonder oneerlijk is indien een handelaar een misleidende handelspraktijk verricht als bedoeld in de artikelen 6:193c tot en met 6:193g BW.

Volkswagen heeft zich tegenover [A] als consument schuldig gemaakt aan oneerlijke handelspraktijken

4.19.

De kantonrechter is van oordeel dat Volkswagen zich schuldig heeft gemaakt aan oneerlijke handelspraktijken tegenover [A] als consument en daarmee onrechtmatig tegenover [A] heeft gehandeld. Dit op grond van (a) de algemene vereisten van artikel 6:193b lid 2 BW, (b) artikel 6:193c BW (misleidende handelspraktijk algemeen), en (c) artikel 6:193g BW (zwarte lijst misleidende handelspraktijk). Het gaat hier om drie afzonderlijke gronden, die elk (afzonderlijk) tot de conclusie leiden dat Volkswagen een handelspraktijk heeft verricht die oneerlijk is. Dit wordt hierna toegelicht.

(a)
Oneerlijke handelspraktijk ingevolge artikel 6:193b lid 2 BW

4.20.

Naar het oordeel van de kantonrechter heeft Volkswagen in de gegeven omstandigheden als handelaar gehandeld in strijd met de eisen van professionele toewijding, als bedoeld in artikel 6:193b lid 2 onderdeel a BW.

4.21.

Volgens artikel 6:193a lid 1 sub f BW wordt onder professionele toewijding verstaan:
“[het] normale niveau van bijzondere vakkundigheid en van zorgvuldigheid dat redelijkerwijs van een handelaar ten aanzien van consumenten mag worden verwacht, in overeenstemming met de op hem rustende verantwoordelijkheid, voortvloeiend uit de voor die handelaar geldende professionele standaard en eerlijke marktpraktijken.”De installatie, het gebruik en het verzwijgen van verboden manipulatiesoftware in (diesel)auto's die voor de consumentenmarkt worden geproduceerd, is naar het oordeel van de kantonrechter zonder meer in strijd met het zorgvuldig handelen dat van een professionele autofabrikant als Volkswagen mag worden verwacht. De consument moet er op kunnen vertrouwen dat de auto die hij koopt of overweegt te kopen geen verboden onderdelen bevat. Door het op de markt brengen van de betrokken auto’s heeft Volkswagen tegenover consumenten de indruk gewekt dat deze aan de wettelijke eisen voldeden. Dat was echter niet het geval, omdat de typegoedkeuringen slechts zijn verkregen door het gebruik van een verboden manipulatie-instrument. Daarmee is de goedkeuring op bedrieglijke wijze verkregen.^[9]

4.22.

Met betrekking tot de voor Volkswagen geldende bijzondere vakkundigheid overweegt de kantonrechter het volgende. Wat de voor een handelaar geldende professionele standaard is, hangt af van de omstandigheden van het geval. Het niveau van de voor een handelaar geldende standaard kan bijvoorbeeld worden afgeleid uit de handelsgebruiken in een bepaalde sector, een gedragscode of een afgelegde eed of belofte.

4.23.

De Stichting heeft erop gewezen dat Volkswagen lid is van de Europese brancheorganisatie voor autofabrikanten (ACEA) en zij zich daarom heeft gecommitteerd aan de branchecode
Automotive Industry Guiding Principles to Enhance Sustainability Performance in the Supply Chainuit maart 2014. Volkswagen heeft in deze procedure de toepasselijkheid van deze
Guiding Principlesniet betwist. De kantonrechter is van oordeel dat de in deze zaak geldende professionele standaard kan worden afgeleid uit deze
Guiding Principles. Hierin staat onder andere dat autofabrikanten ernaar streven om hun ecologische voetafdruk te verkleinen. Verder staat vast dat Volkswagen een
Environmental policyten aanzien van haar activiteiten en producten hanteert. Daarin stelt zij uitdrukkelijk tot doel om bij al haar activiteiten de milieu-impact tot een minimum te beperken en bij te dragen aan het oplossen van milieuproblematiek op zowel regionaal als globaal niveau. Het handelen van Volkswagen met betrekking tot de installatie en het gebruik van de manipulatiesoftware in door haar gefabriceerde auto's is naar het oordeel van de kantonrechter zowel in strijd met voormelde
Guiding Principlesals de
Environmental policyvan Volkswagen zelf en valt niet te rijmen met het gestelde streven van Volkswagen om haar ecologische voetafdruk en impact op het milieu te verkleinen. De conclusie is dan ook dat Volkswagen heeft gehandeld in strijd met het normale niveau van bijzondere vakkundigheid.

4.24.

Ten slotte is naar het oordeel van de kantonrechter voldaan aan het cumulatieve vereiste dat door het handelen van Volkswagen het vermogen van de gemiddelde consument om een geïnformeerd besluit te nemen merkbaar is beperkt, als bedoeld in artikel 6:193b lid 2 onderdeel b BW. Bij de aankoop van een product mag de consument ervan uitgaan dat een producent voldoet aan alle voorwaarden voor het op de markt brengen van het product. Wanneer een producent een product aanbiedt dat niet voldoet aan de voorwaarden voor het op de markt brengen daarvan, althans waarvan de vaststelling dat het voldoet is gemanipuleerd, en minder schoon is dan gesuggereerd, is per definitie sprake van het merkbaar beperken van het vermogen van de consument om een geïnformeerd besluit te nemen. Volkswagen heeft door haar handelwijze met betrekking tot het gebruik van de manipulatiesoftware voor de consument de mogelijkheid ontnomen om een volledig geïnformeerde keuze te maken. Het standpunt van Volkswagen dat, samengevat, milieu- en duurzaamheidsoverwegingen bij de gemiddelde consument een zeer ondergeschikte rol spelen bij de aanschaf van een auto, kan haar in dit verband niet baten. De vraag of en in hoeverre consumenten zich bij hun aankoopbeslissing laten leiden door milieuoverwegingen is immers een andere dan de vraag of consumenten ook de betreffende auto’s zouden hebben gekocht als ze hadden geweten dat deze waren voorzien van manipulatiesoftware. Bovendien is de kantonrechter van oordeel dat dit standpunt van Volkswagen niet opgaat, nu dit gemotiveerd is weersproken door de Stichting en Volkswagen dit standpunt in het licht daarvan onvoldoende heeft onderbouwd. De kantonrechter licht dit nader toe in rechtsoverweging 4.41 (waar de kantonrechter nader ingaat op het causaal verband tussen het onrechtmatig handelen en de schade van [A] ).

(b)
Misleidende handelspraktijken ingevolge artikel 6:193c lid 1, aanhef en onder b BW

4.25.

Naar het oordeel van de kantonrechter is verder sprake van een misleidende handelspraktijk als bedoeld in artikel 6:193b lid 3 sub a BW.

4.26.

Een handelspraktijk is ingevolge artikel 6:193c lid 1, aanhef en onder b, BW misleidend indien informatie wordt verstrekt die feitelijk onjuist is of die de gemiddelde consument misleidt of kan misleiden. Het kan daarbij gaan om de algemene presentatie van informatie ten aanzien van de voornaamste kenmerken van het product, zoals bijvoorbeeld voordelen, uitvoering, samenstelling, geschiktheid voor het gebruik, gebruiksmogelijkheden, specificatie, van het gebruik te verwachten resultaten of de resultaten en wezenlijke kenmerken van op het product verrichte tests of controles, waardoor de gemiddelde consument een besluit over een overeenkomst neemt of kan nemen dat hij anders niet had genomen. Het gaat erom of een gemiddelde consument door de (onjuiste) informatie op het verkeerde been kan worden gezet en of die informatie van dien aard is dat deze de gemiddelde consument er toe kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen. In het geval dat sprake is van een misleidende handelspraktijk, hoeft niet aanvullend te worden nagegaan of de betreffende handelspraktijk ook in strijd is met de vereisten van professionele toewijding.^[10]

4.27.

Bij misleidende informatie kan naar het oordeel van de kantonrechter ook worden gedacht aan milieuclaims of 'groene claims'. Met dergelijke claims wordt de indruk gewekt dat een product een positieve of geen negatieve invloed heeft op het milieu of dat het product het milieu minder schade toebrengt dan andere producten doen.^[11]Consumenten moeten milieuclaims van handelaren kunnen vertrouwen. Milieuclaims dienen daarom, om niet misleidend te zijn, op duidelijke, specifieke, ondubbelzinnige en correcte wijze te worden gepresenteerd.^[12]Volgens artikel 6 Richtlijn OHP kan een milieuclaim misleidend zijn indien deze gepaard gaat met onjuiste informatie en daarom op onwaarheden berust. Een milieuclaim kan zelfs ook misleidend zijn als de informatie feitelijk klopt, maar de claim de gemiddelde consument op enigerlei wijze, inclusief door de algemene presentatie, bedriegt of kan bedriegen. Ook wanneer milieuclaims zijn gebaseerd op vage en algemene verklaringen betreffende milieuvoordelen zoals "milieuvriendelijk", "ecologisch", "duurzaam", "goed voor het milieu", "klimaatvriendelijk" of "vriendelijk voor het milieu" kunnen milieuclaims misleidend zijn. Dergelijke claims kunnen oneerlijke handelspraktijken opleveren wanneer ze de gemiddelde consument kunnen bedriegen en hem ertoe kunnen brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen.^[13]

4.28.

Tegen deze achtergrond is de kantonrechter van oordeel dat Volkswagen met haar uitlatingen zoals hiervoor weergegeven onder 2.3 en 2.4 heeft doen voorkomen dat haar dieselauto's voorzien van een EA 189 motor op het vlak van milieu en duurzaamheid voorbeeldige prestaties leveren, althans het milieu minder schade toebrengen dan andere auto's doen. Ten aanzien van de onder 2.3. vermelde uitlatingen heeft Volkswagen weliswaar aangevoerd dat die niet specifiek betrekking hebben op de auto van [A] , maar daartegenover heeft de Stichting naar voren gebracht dat de technologie van de daar genoemde motor (TDI) hetzelfde is als bij de motor van de auto van [A] . De kantonrechter acht dit voldoende aannemelijk en [A] mocht daarom afgaan op die uitlatingen. De door Volkswagen gedane milieuclaims stroken naar het oordeel van de kantonrechter - gelijk de ACM heeft geoordeeld - echter niet met de installatie en het gebruik van manipulatiesoftware om de emissieresultaten van de betreffende auto's in een testomgeving te beïnvloeden. In dit kader zijn door beide partijen rapporten overgelegd^[14]. In het licht van die rapporten is Volkswagen er echter onvoldoende in geslaagd de juistheid van haar claims in de hiervoor aangehaalde uitlatingen aan te tonen. De uitlatingen moeten daarom als misleidend worden beschouwd.

4.29.

Daarnaast is de kantonrechter van oordeel dat Volkswagen door tegenover de consument te verzwijgen dat de testresultaten zijn gemanipuleerd door het gebruik van manipulatiesoftware, essentiële informatie aan de consument heeft onthouden die van belang is voor diens aankoopbeslissing. Volkswagen heeft in dit kader nog gesteld dat niet is komen vast te staan dat de betreffende auto’s niet voldeden aan de Euro5-norm, maar dat is niet waar het om gaat. Waar het om gaat, is dat Volkswagen de testresultaten heeft gemanipuleerd ten behoeve van het verkrijgen van een typegoedkeuring, waardoor onduidelijk is in hoeverre de betreffende auto’s daadwerkelijk voldeden aan de geldende normen.

4.30.

De kantonrechter komt gelet op het vorenstaande tot de conclusie dat Volkswagen in de periode 2009-2015 informatie aan consumenten – en dus ook aan [A] – heeft verstrekt die feitelijk onjuist was of die de gemiddelde consument misleidt of kan misleiden ten aanzien van de voornaamste kenmerken van het product, waardoor de gemiddelde consument een besluit over een overeenkomst kon nemen dat hij anders niet had genomen.

4.31.

Ten slotte is naar het oordeel van de kantonrechter ook sprake van een misleidende handelspraktijk van Volkswagen als bedoeld in artikel 6:193g, aanhef en onder d, BW. Uit artikel 6:193g BW volgt dat het onder alle omstandigheden misleidend is om te beweren dat een handelaar of een product door een openbare of particuliere instelling is aanbevolen terwijl dat niet het geval is, of om iets dergelijks te beweren zonder dat aan de voorwaarde voor de aanbeveling, erkenning of goedkeuring is voldaan. Het betreft hier een per definitie oneerlijke handelspraktijk.

4.32.

Volkswagen heeft in de periode 2009 - 2015 in dieselauto's met een EA 189 motor manipulatiesoftware geïnstalleerd om de uitstoot van stikstofoxide in een testomgeving te beïnvloeden, terwijl deze modus bij normaal gebruik op de weg was uitgeschakeld. Zoals het Hof van Justitie heeft vastgesteld, was hiermee sprake van het gebruik van een door de Emissieverordening verboden manipulatie-instrument. Door de installatie en het gebruik van de software in de betreffende auto’s heeft Volkswagen naar het oordeel van de kantonrechter niet aan de voorwaarden voor de ontvangen typegoedkeuring voldaan en zijn er voor deze auto's ten onrechte typegoedkeuringen afgegeven. Nadien heeft Volkswagen de auto's ten onrechte van een CvO voorzien en doorverkocht/geleverd aan de importeurs, aangezien de auto's niet in overeenstemming met de typegoedkeuringsvoorschriften van de EU waren. Hiermee is sprake van een misleidende handelspraktijk.

4.33.

Voor zover Volkswagen zich erop beroept dat de afgegeven typegoedkeuring niet door het KBA is ingetrokken, kan dat verweer haar naar het oordeel van de kantonrechter niet baten. Dit verweer van Volkswagen gaat eraan voorbij dat het KBA Volkswagen heeft opgedragen om de betreffende auto's terug te roepen en aan te passen, omdat de typegoedkeuring op basis van onjuiste informatie is verkregen.

(7) Conclusie onrechtmatig handelen

4.34.

Volkswagen heeft zich schuldig gemaakt aan (a) overtreding van de Emissieverordening, (b) bedrog en (c) oneerlijke handelspraktijken tegenover [A] . Op ieder van die (afzonderlijke) gronden heeft Volkswagen onrechtmatig tegenover [A] gehandeld. Het onrechtmatig handelen kan ook aan Volkswagen worden toegerekend, hetgeen overigens geen onderwerp van debat is geweest tussen partijen.

(8) Heeft [A] schade geleden als gevolg van het onrechtmatig handelen van Volkswagen?

4.35.

Het hiervoor vastgestelde onrechtmatig handelen van Volkswagen tegenover [A] als consument verplicht Volkswagen om de daardoor door [A] geleden schade te vergoeden. Beoordeeld dient te worden of [A] ook daadwerkelijk schade heeft geleden en, zo ja, of tussen het onrechtmatig handelen van Volkswagen en de schade een causaal verband bestaat. Hierover overweegt de kantonrechter het volgende.

4.36.

Bij de beoordeling van de schade en het causaal verband dient er een vergelijking te worden gemaakt tussen de vermogenstoestand waarin de benadeelde in werkelijkheid verkeert en de vermogenstoestand waarin hij zou hebben verkeerd wanneer het onrechtmatig handelen wordt weggedacht. De benadeelde dient in beginsel te stellen en, zo nodig, te bewijzen dat hij schade heeft geleden en dat die schade het gevolg is van het onrechtmatig handelen. Maar aan de benadeelde mogen in dit verband geen strenge eisen worden gesteld, omdat de pleger van de onrechtmatige daad de benadeelde de mogelijkheid heeft ontnomen om zekerheid te verschaffen over wat er in de hypothetische situatie zou zijn gebeurd. De Hoge Raad heeft dit uitdrukkelijk eerder zo geoordeeld in een zaak over inkomensschade als gevolg van verminderd arbeidsvermogen na een ongeval.^[15]De kantonrechter ziet geen aanleiding om daarover anders te oordelen in het onderhavige geval.^[16]Er geldt kortom een verlaagde bewijsstandaard (geen strenge eisen) en voor het bewijs volstaat een inschatting van verwachtingen aan de hand van een afweging van goede en kwade kansen. Bij die afweging heeft de rechter een aanzienlijke mate van vrijheid.

4.37.

De door [A] geleden schade en het causaal verband tussen deze schade en het onrechtmatig handelen van Volkswagen, dient dus te worden bepaald door een vergelijking te maken tussen de feitelijke situatie waarin [A] verkeert en de situatie waarin hij (vermoedelijk) zou hebben verkeerd als de onrechtmatige gedraging van Volkswagen achterwege zou zijn gebleven (dus wanneer de auto niet zou zijn uitgerust met de (verboden) manipulatiesoftware en geen misleiding had plaatsgevonden). De feitelijke situatie is bekend en bestaat eruit dat [A] een auto heeft gekocht die is uitgerust met manipulatiesoftware, waarvan [A] niet op de hoogte was en ook niet kon zijn. Waar het op aankomt, is het vaststellen van de hypothetische situatie in dit specifieke geval. De kantonrechter moet de vraag beantwoorden in welke situatie [A] (vermoedelijk) zou hebben verkeerd als de auto bij aankoop geen manipulatiesoftware bevatte en de daadwerkelijke (milieu-)prestaties van de auto bekend waren. In dat geval zijn er in hoofdlijnen twee scenario’s denkbaar.

4.38.

In het eerste scenario zou [A] de auto in het geheel niet hebben gekocht. Of, en, zo ja, hoeveel schade hij dan heeft geleden, hangt af van de vraag wat hij in die situatie dan wél zou hebben gedaan. Daarbij dient gekeken te worden naar de alternatieven die [A] had. Zo had hij bijvoorbeeld een andere auto kunnen kopen of had hij (voorlopig) geen auto gekocht.

4.39.

In het tweede scenario zou [A] nog wel bereid zijn geweest om de auto te kopen, maar dan tegen een lagere prijs. Daarbij dient ervan uit te worden gegaan dat de verkoper ook met die lagere prijs zou hebben ingestemd.

4.40.

De Stichting heeft primair bepleit dat in de hypothetische situatie het eerste scenario zich had voorgedaan. Als [A] bij de aankoop van de auto had geweten dat de auto niet voldeed aan de eigenschappen die aan hem waren voorgespiegeld – namelijk dat de auto tegelijkertijd sterk, zuinig, én schoon was – had hij de auto nooit gekocht. [A] heeft ter zitting ook verklaard dat milieuoverwegingen een rol hebben gespeeld bij zijn keuze voor de aankoop van de auto. Hij heeft de auto volgens eigen zeggen gekocht vanwege de combinatie van kracht, vermogen en duurzaamheid. Als hij bekend was geweest met de daadwerkelijke milieuprestaties van de auto, had hij de auto niet gekocht, aldus [A] .

4.41.

De kantonrechter gaat ervan uit dat de auto in de hypothetische situatie over andere – minder gunstige – eigenschappen had beschikt dan in de daadwerkelijke situatie, in ieder geval voor wat betreft de milieuprestaties. De manipulatiesoftware was immers ontworpen om de auto schoner te doen voorkomen dan hij was. In navolging van de rechtbank Amsterdam in de SCC-procedure, gaat de kantonrechter er met de ACM van uit dat milieu en duurzaamheid een rol kunnen spelen bij een aankoopbeslissing en dat (ook in de jaren waarin de auto werd gekocht) sprake is van een
“groeiend milieubewustzijn”.Dat consumenten milieuvervuiling als ongewenst zien, betekent nog niet automatisch dat consumenten ook bereid zijn dat aspect in hun eigen aankoopbeslissing (zwaar) te laten meewegen. Het betekent echter wel dat als zij de keuze zouden hebben tussen twee auto’s, waarvan de een schoner en milieuvriendelijker is dan de ander, maar die overigens precies gelijk zouden zijn, de meeste consumenten zouden kiezen voor de schonere en milieuvriendelijkere auto. De ACM heeft ook overwogen dat handelaren met hun reclame-uitingen bewust inspelen op het groeiend milieubewustzijn dat het economisch gedrag van de consument beïnvloedt. Dergelijke uitingen komen terug in de verkoopinformatie van Volkswagen van destijds. Volkswagen heeft weliswaar een beroep gedaan op een door haar ingebracht onderzoek waaruit zou blijken dat milieuoverwegingen voor consumenten nauwelijks een rol spelen bij de aankoopbeslissing van een auto, maar de Stichting heeft daartegenover terecht naar voren gebracht dat het onderzoek slechts is uitgevoerd onder 36 autokopers in de Britse stad [.] . Van een gedegen en representatief onderzoek is daarmee geen sprake en de kantonrechter hecht hier daarom slechts beperkt waarde aan. Bovendien heeft Volkswagen bij haar marketingactiviteiten ook ingespeeld op het “groeiende milieubewustzijn” bij potentiële autokopers door er uitdrukkelijk op te wijzen dat haar motoren schoon zijn en het milieu ontzien. Dat wijst erop dat Volkswagen zelf ook van mening is (of was) dat milieuoverwegingen een rol kunnen spelen voor consumenten bij de aankoop van een auto.

4.42.

Nu milieu en duurzaamheid een zekere rol kunnen spelen bij de aankoopbeslissing van een auto, acht de kantonrechter het voldoende aannemelijk dat [A] de auto niet had gekocht als de auto geen manipulatiesoftware bevatte en de daadwerkelijke (milieu-) prestaties van de auto bekend waren, zoals [A] op zitting ook heeft verklaard. Er is kortom sprake van causaal verband tussen het onrechtmatig handelen van Volkswagen en de hierna te bespreken schade van [A] .

4.43.

De vervolgvraag is of en zo ja, [A] in de hypothetische situatie in een gunstigere vermogenstoestand zou verkeren dan in de feitelijke situatie. Dat is bepalend voor de vaststelling van (de omvang van) de schade van [A] . Bij de bepaling van de omvang van de schade geldt volgens vaste rechtspraak dat aan de stelplicht van de benadeelde geen hogen eisen mogen worden gesteld. De benadeelde behoeft slechts de feiten te stellen waaruit kan worden afgeleid dat hij schade heeft geleden. Van belang is dat de rechter de schade begroot op de wijze die het meest met de aard ervan in overeenstemming is en dat de omvang van de schade wordt geschat als die omvang niet nauwkeurig kan worden vastgesteld (artikel 6:97 BW). De rechter heeft daarbij een grote mate van vrijheid.

4.44.

Volgens de Stichting moet de door [A] geleden schade worden begroot op

€ 17.670,00, een bedrag gelijk aan de aankoopprijs van de auto minus de inruilwaarde. De kantonrechter volgt de Stichting hierin niet. Bij het vaststellen van de omvang van de schade is namelijk niet alleen van belang wat [A] niet zou hebben gedaan (de auto gekocht), maar ook wat hij in de hypothetische situatie wél zou hebben gedaan (als hij de auto niet had gekocht). Op zitting heeft [A] aangegeven dat hij in dat geval een andere auto had gekocht. Ervan uitgaande dat dit juist is, blijft het concreet vaststellen van de vergelijkingssituatie omgeven met onzekerheid (zo rijzen er vragen als: welke auto had [A] dan gekocht? En tegen welke koopprijs? Hoe verhoudt die auto zich tot de auto die hij in de feitelijke situatie heeft gekocht?). Vanwege deze onzekerheid en het gebrek aan voldoende eenduidige aanknopingspunten, ziet de kantonrechter ervan af om de vergelijkingssituatie concreet vast te stellen. De kantonrechter acht het in plaats daarvan passend – en op grond van artikel 6:97 BW mogelijk – dat de door [A] geleden schade wordt geschat op het verschil tussen de door [A] betaalde koopprijs en de marktwaarde die de auto had op het moment van aankoop in de feitelijke situatie (dus met de manipulatiesoftware).^[17]

4.45.

[A] heeft, tot het moment waarop het manipulatie-instrument werd ontdekt en met behulp van de update kon worden verwijderd, een auto gehad die formeel wel, maar materieel niet aan de eisen van de Emissieverordening voldeed en die dan ook ten onrechte een typegoedkeuring had verkregen. De door [A] gekochte auto vertoonde dus een gebrek en een auto die een gebrek vertoont zal minder worden gewaardeerd dan een auto die dat gebrek niet heeft^[18]. Dit enkele feit levert al schade op. Wie immers tussen een product kan kiezen dat niet aan de wettelijke eisen voldoet en eenzelfde product dat wel aan die eisen voldoet, zal immers voor het product dat niet aan de wettelijke eisen voldoet minder willen betalen dan voor het product dat daar wel aan voldoet. De kantonrechter acht het dan ook aannemelijk dat de marktwaarde van de auto op het moment van aankoop lager was dan de koopprijs die [A] voor de auto heeft betaald.

4.46.

Volgens Volkswagen is de marktwaarde van de auto niet lager dan de koopprijs die [A] voor de auto heeft betaald. Ter onderbouwing van haar standpunt verwijst zij naar een in haar opdracht uitgevoerd onderzoek door [onderneming 2] waaruit zou blijken dat de restwaarde van de EA189-voertuigen op de tweedehandsmarkt niet is gedaald nadat bekend is geworden dat de voertuigen uitgerust waren met de manipulatiesoftware.^[19]Daarbij is gekeken naar de prijsontwikkeling vanaf het moment dat de aanwezigheid van de manipulatiesoftware bekend werd (medio september 2015). De schade moet echter berekend worden op het moment dat [A] de koopovereenkomst sloot (november 2013). Het rapport van [onderneming 2] ziet dus op de marktsituatie van bijna twee jaar later. De Stichting heeft er in dit verband terecht op gewezen dat het enkele feit dat er geen dalende tendens te zien was in de marktwaarde van de voertuigen op de tweedehandsmarkt nadat medio september 2015 de aanwezigheid van de manipulatiesoftware bekend werd, niet betekent dat [A] geen schade heeft geleden. Er zijn volgens de Stichting immers nog andere factoren (bijvoorbeeld de schaarste in tweedehandsmodellen op een bepaald moment) die de marktwaarde kunnen beïnvloeden. Die factoren zijn niet meegenomen in het onderzoek van [onderneming 2] . De Stichting heeft ter onderbouwing op haar beurt een deskundigenrapport van de heer [B] in het geding gebracht, waarin de heer [B] concludeert dat de gedane vermogensvergelijking in het onderzoek van Volkswagen mede om deze redenen niet juist is.^[20]De heer [B] geeft verder gemotiveerd aan dat en waarom naar zijn mening het onderzoek van [onderneming 2] onvoldoende informatie bevat om tot betrouwbare conclusies te kunnen komen over de prijsontwikkeling. In het licht hiervan, is de kantonrechter van oordeel dat Volkswagen het bestaan van schade in de vorm van een lagere marktwaarde op het moment van aankoop onvoldoende gemotiveerd heeft betwist.

4.47.

Beoordeeld dient ten slotte te worden wat de marktwaarde van de auto was op het moment van aankoop. De kantonrechter begroot in de gegeven omstandigheden de schade van [A] schattenderwijs op € 1.500,00. Bij die schatting heeft de kantonrechter aansluiting gezocht bij de bepaling van de teveel betaalde aankoopprijs in verband met de prijsvermindering die de rechtbank Amsterdam in het vonnis in de SCC-procedure heeft gehanteerd.^[21]Een schadebedrag van € 1.500,00 doet naar het oordeel van de kantonrechter voldoende recht aan zowel de overtreding van de Emissieverordening, de oneerlijke handelspraktijken van Volkswagen als de persoonlijke omstandigheden van [A] en is daarmee voldoende doeltreffend, afschrikwekkend en evenredig.

(9) Slotsom

4.48.

De door de Stichting gevorderde verklaring voor recht zal worden toegewezen. Daarnaast wordt Volkswagen veroordeeld om aan de Stichting een schadevergoeding te betalen van € 1.500,00, te vermeerderen met de daarover gevorderde wettelijke rente vanaf de dag van dagvaarding tot de dag van volledige betaling.

(10) Proceskosten

4.49.

Volkswagen zal als de grotendeels in het ongelijk gestelde partij in de proceskosten worden veroordeeld. De proceskosten worden aan de kant van de Stichting begroot op:

€ 100,89 aan kosten voor de dagvaarding, € 996,00 aan griffierecht en € 464,00 (2 punten x € 232,00) aan salaris gemachtigde. Dat is in totaal € 1.560,89.

5.De beslissing

De kantonrechter:

5.1.

verklaart voor recht dat Volkswagen onrechtmatig tegenover [A] heeft gehandeld;

5.2.

veroordeelt Volkswagen tot betaling aan de Stichting (als cessionaris van de heer [A] ) van een schadevergoeding van € 1.500,00, te vermeerderen met de wettelijke rente over dit bedrag vanaf 15 september 2020, zijnde de dag van de dagvaarding, tot de dag van volledige betaling;

5.3.

veroordeelt Volkswagen in de proceskosten, aan de kant van de Stichting tot dit vonnis begroot op € 1.560,89;

5.4.

verklaart dit vonnis voor wat betreft de veroordelingen genoemd onder 5.2 en 5.3 uitvoerbaar bij voorraad;

5.5.

wijst het meer of anders gevorderde af.

Dit vonnis is gewezen door mr. H.J. ter Meulen en in het openbaar uitgesproken op 26 juli 2023.

48375/ RvR

ECLI:NL:RBMNE:2023:3770

Aansprakelijkheid Volkswagen voor schade door manipulatiesoftware in dieselauto's

Uitspraak

1.De procedure

2.Waar gaat de zaak over?

3.Wat vordert de Stichting en wat is het verweer daarop van Volkswagen?

4.De beoordeling

5.De beslissing

Voetnoten