Uitspraak
15 april 2008
Strafkamer
nr. 00194/07
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
op het beroep in cassatie tegen een arrest van het Gerechtshof te Arnhem, zitting houdende te Leeuwarden, van 16 augustus 2006, nummer 24/002208-05, in de strafzaak tegen:
[verdachte], geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1975, ten tijde van de betekening van de aanzegging gedetineerd in de Penitentiaire Inrichting "Noord-Holland Noord" te Heerhugowaard.
1. De bestreden uitspraak
Het Hof heeft in hoger beroep - met vernietiging van een bij verstek gewezen vonnis van de Politierechter in de Rechtbank te Zwolle-Lelystad van 9 september 2005 - de verdachte ter zake van "opzettelijk niet voldoen aan een bevel krachtens wettelijk voorschrift gedaan door een ambtenaar met de uitoefening van enig toezicht belast of door een ambtenaar belast met of bevoegd verklaard tot het opsporen of onderzoeken van strafbare feiten" veroordeeld tot een geldboete van € 130,-, subsidiair twee dagen hechtenis.
2. Geding in cassatie
Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze hebben mr. G.P. Hamer en mr. B.P. de Boer, beiden advocaat te Amsterdam, bij schriftuur middelen van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.
De Advocaat-Generaal Wortel heeft geconcludeerd tot vernietiging van de bestreden uitspraak, behoudens voor zover daarbij het in eerste aanleg gewezen vonnis is vernietigd, en tot vrijspraak van hetgeen de verdachte bij inleidende dagvaarding is tenlastegelegd.
3. Bewezenverklaring, bewijsvoering en het aangevoerde ter terechtzitting
3.1. Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard dat:
"hij op 21 april 2004 te gemeente Zwolle opzettelijk niet heeft voldaan aan een bevel of een vordering, krachtens enig wettelijk voorschrift gedaan door [verbalisant 1], [verbalisant 2] en [verbalisant 3], respectievelijk brigadier en hoofdagent van het Korps Landelijke Politiediensten, die waren belast met de uitoefening van enig toezicht en die waren belast met en/of bevoegd verklaard tot het opsporen en/of onderzoeken van strafbare feiten, immers heeft verdachte toen en daar opzettelijk, nadat deze politieambtenaren hem hadden bevolen zich uit of van het station van Nederlandse Spoorwegen te verwijderen, geen gevolg gegeven aan dit bevel of die vordering."
3.2. Deze bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen:
a. een proces-verbaal van politie, opgemaakt door de opsporingsambtenaren [verbalisant 1], [verbalisant 2] en [verbalisant 3], voor zover inhoudende als relaas van de verbalisanten:
"Op 21 april 2004 vond op het station van de Nederlandse Spoorwegen te Zwolle een strafbaar feit plaats. Een man werd tot tweemaal toe op grond van het Algemeen Reglement Vervoer een aanwijzing gegeven het station te verlaten. Hieraan voldeed hij niet. Later werden wij gewaarschuwd dat de man wederom op het perron liep te schreeuwen. Wij hebben de man toen gevorderd zich van het station te verwijderen. Hij voldeed hier niet aan. Hij gaf op te zijn: [verdachte], geboren op [geboortedatum] 1975 te [geboorteplaats]."
b. een mandaat van 14 januari 2000 van NS Stations B.V. aan alle werknemers van de Divisie Spoorwegpolitie ressorterende onder het Korps Landelijke Politiediensten met volledige opsporingsbevoegdheid als bedoeld in art. 141, sub b, Sv, voor zover inhoudende:
"NS Stations B.V. verleent het mandaat aan alle werknemers van de Divisie Spoorwegpolitie ressorterende onder het Korps Landelijke Politiediensten met volledige opsporingsbevoegdheid als bedoeld in artikel 141 sub b Wetboek van Strafvordering, om met ingang van 1 januari 2000 aanwijzingen te geven aan "een ieder" als bedoeld in artikel 7 Algemeen reglement vervoer."
c. een proces-verbaal van politie, voor zover inhoudende als verklaring van de verdachte:
"Op 21 april 2004 stond ik bij de trein in Zwolle. Ik zag twee politieagenten aan komen lopen. Ik hoorde dat ze zeiden: "Je moet het station verlaten". Ik verliet het station niet."
3.3. Het Hof heeft voorts nog het volgende overwogen:
"De raadsman heeft in hoger beroep betoogd dat in de onderhavige zaak niet gesproken kan worden van een door een ambtenaar gegeven bevel, zoals bedoeld in artikel 184 van het Wetboek van Strafrecht, aangezien dat bevel was gegeven namens NS Stations, een privaatrechtelijke organisatie.
Het hof overweegt hieromtrent het volgende.
Met ingang van 1 januari 2000 is de NS geprivatiseerd. Op diezelfde datum is het bedrijfsonderdeel van NS genaamd NS Korps Spoorwegpolitie hier weggehaald. De ambtenaren van dit korps waren buitengewone opsporingsambtenaren. Er is ook op voornoemde datum bij wijziging in de Politiewet een Divisie Spoorwegpolitie in het Korps Landelijke politiediensten tot stand gekomen. De leden van deze divisie zijn ambtenaren als bedoeld in de Politiewet. In de onderhavige zaak is het bevel gegeven door [verbalisant 1], [verbalisant 2] en/of [verbalisant 3], respectievelijk brigadier en hoofdagent van het Korps Landelijke Politiediensten.
Het bevel is gebaseerd op artikel 7 van het Algemeen Reglement Vervoer dat luidt:
"1. Een ieder is verplicht de aanwijzingen betreffende de orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang op te volgen, die door of vanwege de spoorweg duidelijk kenbaar zijn gemaakt.
2. Een aanwijzing om zich te verwijderen, kan worden gegeven voor een bij de aanwijzing te bepalen tijdsduur.
Naar aanleiding van het tussenarrest van 20 februari 2006 van het hof is een aanvullend proces-verbaal aan het dossier toegevoegd d.d. 9 maart 2006. Dit proces-verbaal bevat een afschrift van een door NS Stations B.V. verstrekt mandaat d.d. 14 januari 2000 inhoudende: verleent het volgende mandaat aan: alle werknemers van de Divisie Spoorwegpolitie, ressorterende onder het Korps landelijke politiediensten, met volledige opsporingsbevoegdheid als bedoeld in artikel 141 sub b Wetboek van Strafvordering om: met ingang van 1 januari 2000 aanwijzingen te geven aan "een ieder" als bedoeld in artikel 7 Algemeen reglement vervoer.
De voornoemde en in de tenlastelegging genoemde politieambtenaren waren derhalve bevoegd krachtens mandaat het bevel tot verwijdering te geven. Het verweer van de verdediging dat het uitoefening van een bevoegdheid die berust op een mandaat van een privaatrechtelijke organisatie steunt naar het oordeel van het hof op de onjuiste opvatting dat het uitoefenen van een dergelijke bevoegdheid de status van ambtenaar in de zin van artikel 184 van het Wetboek van Strafvordering zou aantasten. Dat verweer wordt dan ook verworpen."
3.4. Namens de verdachte is ter terechtzitting in hoger beroep van 6 februari 2006 zakelijk weergegeven aangevoerd dat de verdachte op het perron van het station wachtte op de trein naar Alkmaar.
4. Wettelijk kader
Voor de beoordeling van de middelen zijn de volgende artikelen van de Spoorwegwet (oud) (hierna: Spoorwegwet 1875), het op die wet gebaseerde Algemeen Reglement Vervoer (hierna: ARV), alsmede de Wet personenvervoer 2000 (hierna: WPV 2000) en het op die wet gebaseerde Besluit personenvervoer 2000 (hierna: BPV 2000) van belang:
a. Art. 69a Spoorwegwet 1875:
"Deze wet is niet van toepassing voor zover de Wet personenvervoer 2000 van toepassing is."
b. Art. 5 ARV:
"1. Het is een ieder, behoudens uit de aard van zijn betrekking, verboden zich in of op een station dan wel in een trein in een zodanige toestand te bevinden of zich zodanig te gedragen, dat orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang wordt of kan worden verstoord.
2. Als verstoring van orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang worden beschouwd:
a. gedragingen waardoor de bediening en het gebruik van voorzieningen of van een trein dan wel de taakuitoefening van het personeel van de vervoerder worden verhinderd of belemmerd;
b. misbruik maken van voorzieningen dan wel gebruik maken van voorzieningen of van een trein op een tijdstip waarop deze niet voor gebruik beschikbaar zijn dan wel op een andere wijze dan waarvoor deze bestemd zijn;
c. (...);
d. zich in kennelijke staat van dronkenschap of onder kennelijke invloed van verdovende middelen bevinden;
e. afsteken van vuurwerk, rumoer maken dan wel op zodanige wijze geluid voortbrengen dat anderen daarvan hinder ondervinden;
f. (...);
g. tentoonstellen van voorwerpen, maken van reclame of propaganda, verspreiden van drukwerk, bedelen of houden van inzamelingen;
h. (...);
i. roken in een trein of station, of gedeelten daarvan, ten aanzien waarvan de spoorweg heeft aangegeven dat roken niet is toegestaan;
j. zich bevinden op een station op een tijdstip dat dit kenbaar gesloten is of op een gedeelte van een station dat kenbaar daartoe niet toegankelijk is;
k. zich op een station begeven langs een andere dan de daarvoor bestemde weg;
l. op een andere wijze hinder, gevaar, verontreiniging of beschadiging veroorzaken.
3. (...)"
c. Art. 7 ARV:
"1. Een ieder is verplicht de aanwijzingen betreffende de orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang op te volgen, die door of vanwege de spoorweg duidelijk kenbaar zijn gemaakt.
2. Een aanwijzing om zich te verwijderen, kan worden gegeven voor een bij de aanwijzing te bepalen tijdsduur."
d. Art. 2, eerste lid, WPV 2000:
"Deze wet is van toepassing op:
a. openbaar vervoer, besloten busvervoer of taxivervoer over voor het openbaar verkeer openstaande wegen, daaronder begrepen uitsluitend voor openbaar vervoer openstaande wegen;
b. openbaar vervoer over railwegen;
c. openbaar vervoer langs geleidesystemen."
e. Art. 72 WPV 2000:
"Het is verboden gebruik te maken van het openbaar vervoer en de daartoe behorende voorzieningen op zodanige wijze dat orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang wordt of kan worden verstoord."
f. Art. 73 WPV 2000:
"Een ieder die kennelijk gebruik wenst te maken van het openbaar vervoer of de daartoe behorende voorzieningen, is verplicht de aanwijzingen betreffende de orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang op te volgen, die door of vanwege de vervoerder die openbaar vervoer verricht, duidelijk kenbaar zijn gemaakt."
g. Art. 87 (oud) WPV 2000:
"1. Met het toezicht op de naleving van het bepaalde bij of krachtens deze wet zijn belast de bij besluit van Onze Minister aangewezen personen.
2. Met het toezicht op de naleving van het bepaalde bij of krachtens deze wet zijn voorts belast de in artikel 141 van het Wetboek van Strafvordering bedoelde ambtenaren en de met betrekking tot deze wet krachtens artikel 17, eerste lid, onder 2°, van de Wet op de economische delicten aangewezen ambtenaren.
3. Onverminderd het bepaalde in het eerste en tweede lid zijn met het toezicht op de naleving van het bij of krachtens de artikelen 70 tot en met 74 bepaalde mede belast personen die daartoe door de vervoerder zijn aangewezen.
4. Met het toezicht op de naleving van het bepaalde in artikel 69, eerste en vijfde lid, zijn belast de bij besluit van de directeur-generaal aangewezen ambtenaren van de Nederlandse mededingingsautoriteit.
5. Van een besluit als bedoeld in het eerste lid of vierde lid wordt mededeling gedaan door plaatsing in de Staatscourant."
h. Art. 98, eerste lid, WPV 2000:
"Indien de reiziger handelt in strijd met de artikelen 70 tot en met 74 zijn de in de artikelen 87 en 89 bedoelde ambtenaren en personen bevoegd zijn vervoerbewijs in te trekken en hem zo nodig met behulp van de sterke arm het gebruik van het openbaar vervoer te ontzeggen."
i. Art. 52 BPV 2000:
"1. Onder verstoring van orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang als bedoeld in artikel 72 van de wet worden verstaan:
a. gedragingen waardoor de bediening en het gebruik van voorzieningen of van een vervoermiddel dan wel de taakuitoefening van het personeel van de vervoerder worden verhinderd of belemmerd,
b. misbruik maken van voorzieningen dan wel gebruik maken van voorzieningen of van een vervoermiddel op een tijdstip waarop deze niet voor gebruik beschikbaar zijn dan wel op een andere wijze dan waarvoor deze bestemd zijn,
c. (...),
d. zich in kennelijke staat van dronkenschap of onder kennelijke invloed van verdovende middelen bevinden,
e. afsteken van vuurwerk, of op zodanige wijze geluid voortbrengen dat anderen daarvan hinder ondervinden,
f. (...),
g. tentoonstellen van voorwerpen, maken van reclame of propaganda, verspreiden van drukwerken, bedelen of houden van inzamelingen,
h. (...),
i. roken in een vervoermiddel, station of halte, of gedeelten daarvan, ten aanzien waarvan de vervoerder heeft aangegeven dat roken niet is toegestaan,
j. zich bevinden op een station of halte op een tijdstip dat deze kenbaar gesloten is of op een gedeelte van een station of halte dat kenbaar daartoe niet toegankelijk is,
k. zich op een station of halte begeven langs een andere dan de daarvoor bestemde weg,
l. op een andere wijze hinder, gevaar, verontreiniging of beschadiging veroorzaken of kunnen veroorzaken.
2. (...)."
j. Art. 53 BPV 2000:
"Onder aanwijzingen betreffende orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang wordt mede verstaan de door of vanwege de vervoerder kenbaar gemaakte aanduidingen in beeld of geschrift."
5. Beoordeling van de middelen
5.1. Het eerste middel behelst de klacht dat het Hof ten onrechte heeft bewezenverklaard dat het bevel is gegeven krachtens enig wettelijk voorschrift omdat het verwijderingsbevel was gebaseerd op art. 7 ARV, terwijl de verdachte als een reiziger moest worden aangemerkt op wie de WPV van toepassing was. Het tweede middel bestrijdt het oordeel van het Hof dat er sprake was van een op art. 7 ARV gebaseerd ambtelijk bevel zoals bedoeld in art. 184, eerste lid, Sr. De middelen lenen zich voor een gezamenlijke bespreking.
5.2. Bij de beoordeling van het hiervoor onder 4 weergegeven wettelijk kader moet worden vooropgesteld dat de WPV 2000, gelet op de bewoordingen van art. 2, eerste lid, in verbinding met de art. 72 en 73 van die wet, het oog heeft op de reiziger en niet op degene die uit anderen hoofde op een station vertoeft. Voorschriften met betrekking tot orde, rust en veiligheid betreffende de reiziger zijn gegeven in de art. 72, 73 en 98 WPV 2000 in verbinding met de art. 52 en 53 BPV 2000. Voor anderen zijn de art. 5 en 7 ARV blijven gelden (vgl. HR 7 november 2006, LJN AU8060).
Daarnaast heeft te gelden dat van een krachtens wettelijk voorschrift gegeven bevel als bedoeld in art. 184, eerste lid, Sr slechts sprake kan zijn indien dit bevel is gegeven in overeenstemming met een op dat wettelijk voorschrift berustende bevoegdheid. Anders dan geldt ten aanzien van het ARV, waarin niet is bepaald dat en welke (rechts)personen zijn belast met de wettelijke taak van het toezicht op de naleving van art. 7 ARV en evenmin dat opsporingsambtenaren dergelijke aanwijzingen mogen geven, bevat art. 87 WPV 2000 wel een dergelijke regeling (vgl. HR 24 april 2007, LJN AZ3309).
5.3. Het voorgaande betekent dat het in zaken als de onderhavige van belang kan zijn of de verdachte als reiziger moet worden aangemerkt dan wel als iemand die uit anderen hoofde op een station vertoeft. Het Hof heeft echter de juistheid in het midden gelaten van de hiervoor onder 3.4 weergegeven stelling van de verdediging dat de verdachte op het perron van het station wachtte op de trein naar Alkmaar. Daardoor zijn de op de toepasselijkheid van het ARV gebaseerde overwegingen van het Hof niet zonder meer begrijpelijk.
5.4. De middelen slagen mitsdien.
6. Slotsom
Hetgeen hiervoor is overwogen brengt mee dat de bestreden uitspraak niet in stand kan blijven en als volgt moet worden beslist.
7. Beslissing
De Hoge Raad:
vernietigt de bestreden uitspraak;
wijst de zaak terug naar het Gerechtshof te Arnhem, zitting houdende te Leeuwarden, opdat de zaak op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan.
Dit arrest is gewezen door de vice-president F.H. Koster als voorzitter, en de raadsheren J.P. Balkema en J. de Hullu, in bijzijn van de griffier S.P. Bakker, en uitgesproken op 15 april 2008.