Uitspraak
10 december 1999
Eerste Kamer
Nr. C98/141HR
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
in de zaak van:
1. [eiser 1] BEHEER B.V.,
gevestigd te [woonplaats],
2. [eiser 2],
wonende te [woonplaats],
EISERS tot cassatie,
advocaat: mr E. Grabandt,
t e g e n
1. [verweerder 1],
wonende te [woonplaats],
2. BLOKKER B.V.,
gevestigd te Amsterdam,
VERWEERDERS in cassatie,
niet verschenen.
1. Het geding in feitelijke instanties
Eisers tot cassatie [..] hebben bij exploiten van 26 en 27 mei 1994 verweerders in cassatie - verder te noemen: [verweerder 1] en Blokker - gedagvaard voor de Rechtbank te Amsterdam en gevorderd bij vonnis voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad:
1. [Verweerder1] te veroordelen binnen tien dagen na betekening van het in deze te wijzen vonnis zijn medewerking te verlenen aan (a) overdracht van de Blokkerzaak aan [eiser 1] en overname door [eiser 1] van de rechten en plichten voortvloeiende uit de franchise-overeenkomst tegen betaling van een voorschot van de overnamesom van ƒ 100.000,--, en (b) overname door [eiser 2] van de huurrechten met betrekking tot de Blokkerzaak tegen betaling van een bedrag van ƒ 37.500,-- vermeerderd met een halve indexering conform het bepaalde onder B6 van het verkoopcontract (hetgeen per 1 oktober 1993 neerkomt op een bedrag van ƒ 43.511,--), een en ander op straffe van een dwangsom van ƒ 5.000,-- voor elke dag dat [verweerder 1] in gebreke blijft - tien dagen na betekening verstreken zijnde - geheel of gedeeltelijk aan het vonnis te voldoen;
2. te bepalen dat de overnamesom zal worden berekend op basis van de hiernavolgende activa: (a) voorraad, te waarderen in nader overleg tussen [eiser 1] en [verweerder1], dan wel bij gebreke van binnen vier weken na het in deze te wijzen vonnis te bereiken overeenstemming, door een door de Rechtbank aan te wijzen deskundige, (b) inventaris, te waarderen op basis van boekwaarde, en (c) luifel (indien [verweerder 1] deze wenst te verkopen), te waarderen op basis van boekwaarde;
3. Blokker te veroordelen binnen tien dagen na betekening van het in deze te wijzen vonnis haar medewerking te verlenen aan overname door [eiser 1] van de rechten en plichten voortvloeiende uit de franchise-overeenkomst conform het bepaalde in het franchiseovernamecontract d.d. 25 januari 1992, een en ander op straffe van een dwangsom van ƒ 5.000,-- voor elke dag dat Blokker in gebreke blijft om - tien dagen na betekening verstreken zijnde - aan het vonnis te voldoen.
[verweerder1] en Blokker hebben de vorderingen bestreden. [verweerder1] heeft in (voorwaardelijke) reconventie gevorderd te vernietigen de overeenkomst tussen [eisers], danwel één van hen, en [verweerder1], ter zake de terugkoop van de Blokker-winkel. Blokker heeft in reconventie een verklaring voor recht gevorderd dat de overeenkomst tussen Blokker enerzijds en [eisers] anderzijds d.d. 25 januari 1992 met ingang van de datum van deze reconventie (28 september 1994), althans met ingang van de datum van het te dezen te wijzen vonnis, in die zin wordt gewijzigd dat de werking daarvan wordt opgeheven.
De Rechtbank heeft bij vonnis van 19 juni 1996 zowel in conventie als in reconventie de vorderingen afgewezen.
Tegen dit vonnis hebben [eisers] hoger beroep ingesteld bij het Gerechtshof te Amsterdam. Blokker heeft incidenteel hoger beroep ingesteld.
Bij arrest van 22 januari 1998 heeft het Hof in het principaal appèl het bestreden vonnis, voor zover in conventie gewezen, bekrachtigd en in het incidenteel appèl het bestreden vonnis, voor zover in reconventie gewezen, bekrachtigd.
Het arrest van het Hof is aan dit arrest gehecht.
2. Het geding in cassatie
Tegen het arrest van het Hof hebben [eisers] beroep in cassatie ingesteld. De cassatiedagvaarding is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.
Tegen de niet verschenen [verweerder1] en Blokker is verstek verleend.
[eisers] hebben de zaak doen toelichten door hun advocaat.
De conclusie van de Advocaat-Generaal Hartkamp strekt tot verwerping van het beroep.
3. Beoordeling van het middel
3.1 In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.
(i) Bij overeenkomst van 25 januari 1982 tussen de broers [eiser 2] en [verweerder1], alsmede hun vader [vader van eiser 2], en [eiser]’ Detailhandelbedrijven B.V., de rechtsvoorgangster van [eiser 1], heeft [verweerder1] een detailhandel in luxe, huishoudelijke en aanverwante artikelen te Badhoevedorp (verder te noemen: de Blokkerzaak) in eigendom overgenomen van [eiser]’ Detailhandelbedrijven B.V., met overname van de huur van het pand waarin de Blokkerzaak was gevestigd.
(ii) Artikel B 4 van deze overeenkomst luidt als volgt:
“Partijen sub 1. en 2. gaan ermee akkoord dat partij [verweerder1] het pand, waarin de Blokkerzaak gevestigd is (…) rechtstreeks van de eigenaar huurt en doen, indien de eigenaar tot deze verhuur bereid is, nu voor alsdan afstand van hun huurrecht, met dien verstande dat wanneer de bedrijfsvoering door partij [verweerder1] (…) feitelijk wordt beëindigd, partij [eiser 2] junior deze huurrechten terugkrijgt.(…).
Met partijen sub 1 en 2 zijn bedoeld [vader van eiser] en zijn zoon [eiser 2]."
(iii) Bij overeenkomst van eveneens 25 januari 1982 tussen de broers [eiser 2] en [verweerder1], alsmede Gebr. Blokker B.V. en [eiser]’ Detailhandelbedrijven B.V. is geregeld dat [verweerder1] in de plaats zou komen van [eiser]’ Detailhandelbedrijven B.V. ter zake van een franchise-overeenkomst tussen de twee genoemde vennootschappen. De overeenkomst regelt verder dat in geval van beëindiging van de franchise-overeenkomst tussen [verweerder1] en Gebr. Blokker B.V., [eiser]’ Detailhandelbedrijven B.V. weer in de rechten en plichten van [verweerder 1], als franchisenemer zal treden.
(iv) Bij brief van 31 augustus 1993 heeft [verweerder 1] het volgende medegedeeld aan [eiser 1]:
“Conform de overeenkomst d.d. 25 Januari 1982 bied ik u hierbij de Blokkerzaak te koop aan.
1. Goederenvoorraad p.m. ƒ 250.000,--
2. Inventaris ƒ 75.000,--
3. Luifel (eigendom [verweerder 1]) ƒ 75.000,--
4. Franchisekontrakt met Blokker bv. ƒ 50.000,--
5. Huurrechten(…) ƒ 71.250,--
in één koop (vrij van b.t.w.) ƒ 521.250,--
Beoogde datum van overdracht:
4 oktober 1993”
(v) De raadsman van [eisers] [..], mr W.Th. Snoek, reageerde op de onder (iv) weergeven brief op 22 september 1993 als volgt:
“(…) [eiser] Detailhandelbedrijven zal gaarne overeenkomstig de overeenkomst van 25 januari 1982 de Blokkerzaak weer van u overnemen, en wel op dezelfde basis als waarop u destijds de zaak van haar heeft overgenomen. Dat betekent dat de goederenvoorraad zal moeten worden opgenomen en gewaardeerd (waarbij met name incourantheid zal moeten worden verdisconteerd), en dat voor de inventaris en de luifel in principe de boekwaarde dient te worden aangehouden.
Op een vergoeding voor overname van het franchise contract kunt u niet daarnaast ook nog aanspraak maken. Voor zover het door u vermelde bedrag van ƒ 50.000,-- betrekking heeft op een door u bij beëindiging van de overeenkomst verschuldigde schadevergoeding, wijs ik u erop dat u een dergelijke vergoeding op grond van het bepaalde in art. 3 van de overeenkomst van 25 januari 1982 niet verschuldigd wordt indien cliënte de franchise overeenkomst weer van u overneemt. De heer [eiser 2] is voorts op grond van het in de - andere - overeenkomst van 25 januari 1982 bepaalde verplicht u het destijds door hem ontvangen bedrag van ƒ 37.500,-- aan u terug te betalen indien hij, zoals thans in de bedoeling ligt, de huurrechten van u terugkrijgt. Bepaald is echter dat op dat bedrag slechts een halve indexering van toepassing zou zijn.
(…).”
(vi) [verweerder1] heeft daarop gereageerd bij brief van 4 oktober 1993. Hij heeft daarin aangegeven - na een nieuwe berekening - dat de overnamesom ƒ 521.475,- bedraagt.
(vii) De raadsman van [eisers] heeft bij brief van 18 oktober 1993 enkele door [verweerder1] opgevoerde posten betwist.
(viii)Tenslotte heeft [verweerder1] op 12 januari 1994 aan [eisers] medegedeeld bij nader inzien en in overleg met zijn artsen besloten te hebben niet met de zaak te stoppen maar na herstel van zijn ziekte deze voort te zetten.
3.2 [Eisers] hebben in de onderhavige procedure in conventie gevorderd - kort gezegd - [verweerder1] te veroordelen zijn medewerking te verlenen aan de overdracht van de Blokkerzaak aan [eiser 1], overname van de rechten en verplichtingen uit de franchise-overeenkomst en overname van de huurrechten. Voorts hebben zij gevorderd Blokker B.V. te veroordelen om haar medewerking te verlenen aan overname van de rechten en verplichtingen voortvloeiende uit de franchise-overeenkomst. [Eisers] hebben hiertoe aangevoerd dat tussen [eiser 1] en [verweerder1] een op die overname gerichte overeenkomst was tot stand gekomen.
De vordering van Blokker B.V. in reconventie speelt in cassatie geen rol meer.
De Rechtbank heeft het verweer van [verweerder1] dat tussen partijen geen overeenkomst is tot stand gekomen, gehonoreerd en de vorderingen in conventie afgewezen.
Het Hof heeft in het principaal appel het vonnis van de Rechtbank bekrachtigd, voor zover in conventie gewezen. Daartoe heeft het - samengevat weergegeven - als volgt overwogen. Tussen partijen bestond in het geheel geen overeenstemming over de prijs waarvoor [eisers] de Blokkerwinkel zouden kunnen overnemen. Evenmin bestond er zodanige overeenstemming over de uitgangspunten voor de bepaling van de prijs dat deze vastgesteld zou kunnen worden (rov. 4.4). Ook kan de prijs niet worden bepaald aan de hand van hetgeen in 1982 werd overeengekomen. Al hetgeen tussen partijen ongeregeld is gebleven, kan evenmin overbrugd worden door de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid. De ongeregeld gebleven materie is daarvoor te wezenlijk, te omvangrijk en te complex (rov. 4.5). Nu geen overnameprijs is overeengekomen en de overeenkomsten van 1982 onvoldoende aanknopingspunten bevatten voor berekening van de overnamesom, terwijl die overnamesom als essentieel moet worden aangemerkt, is de door [eisers] gestelde overeenkomst niet tot stand gekomen (rov. 4.7 en 4.8).
3.3 Onderdeel 1 klaagt allereerst dat het Hof heeft miskend dat door het aanbod van [verweerder1] van 31 augustus 1993 en de aanvaarding van dat aanbod namens
Peters c.s op 22 september 1993 een overeenkomst is tot stand gekomen die (mede) het karakter heeft van een koopovereenkomst en dat mitsdien gezien art. 7:4 BW de door het Hof aangenomen omstandigheid dat tussen partijen geen prijs is bepaald, niet in de weg stond aan de conclusie dat een overeenkomst is tot stand gekomen, waarbij de prijs dient te worden bepaald met inachtneming van het criterium dat de koper een redelijke prijs verschuldigd is.
De klacht faalt. Blijkens de feiten waarvan het Hof is uitgegaan en waartegen in cassatie niet is opgekomen en hetgeen het Hof heeft overwogen in zijn rov. 4.4 en 4.5, hebben partijen onderhandeld over de overnameprijs, maar daarover geen overeenstemming bereikt. Voor een zodanig geval is de regel van art. 7:4 inhoudende dat, wanneer de koop is gesloten zonder dat de prijs is bepaald, de koper een redelijke prijs is verschuldigd, niet geschreven. Met die bepaling is slechts beoogd dat een koopovereenkomst ook tot stand kan komen in het zich hier niet voordoende geval dat partijen zich niet hebben bekommerd om de prijs (zie Parl. Gesch. Inv. Boek 7, blz. 54). ’s Hofs oordeel dat geen overeenkomst is tot stand gekomen, nu een overnameprijs ontbreekt, geeft derhalve niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Mede in aanmerking genomen dat, zoals hierna zal blijken, onderdeel 2 tevergeefs bestrijdt het oordeel van het Hof dat de prijs niet kan worden bepaald aan de hand van hetgeen in 1982 werd overeengekomen, zodat niet gezegd kan worden dat de prijs op grond van die overeenkomsten bepaald of bepaalbaar was, is voormeld oordeel ook niet onbegrijpelijk, noch onvoldoende gemotiveerd. Mitsdien faalt ook de motiveringsklacht van onderdeel 1.
3.4 Voorzover onderdeel 2 de klacht inhoudt dat het Hof heeft miskend dat de inhoud van hetgeen tussen partijen in 1982 is overeengekomen, en hetgeen heeft te gelden - ook voor de prijsbepaling - bij “overdracht” van de Blokkerzaak aan [eisers], dient te worden bepaald met inachtneming van de zin die partijen over en weer redelijkerwijs aan die overeenkomsten mochten toekennen en hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten, mist het onderdeel feitelijke grondslag. In rov. 4.5 van het Hof ligt besloten dat het Hof wel degelijk het door het onderdeel omschreven criterium heeft toegepast, maar daarbij tot de slotsom is gekomen dat ook met toepassing van dat criterium de overnameprijs niet kan worden bepaald.
’s Hofs oordeel dat de prijs niet kan worden bepaald aan de hand van hetgeen in 1982 werd overeengekomen, is niet onbegrijpelijk en behoefde, tegen de achtergrond van het debat van partijen, zoals daarvan blijkt uit de gedingstukken, ook geen nadere motivering dan door het Hof in rov. 4.5 is gegeven. Hierop stuit onderdeel 2 voor het overige af.
4. Beslissing
De Hoge Raad:
verwerpt het beroep;
veroordeelt [eisers] in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van [verweerder1] begroot op nihil.
Dit arrest is gewezen door de raadsheren Herrmann, als voorzitter, Van der Putt-Lauwers en Fleers, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer Heemskerk op 10 december 1999.