Uitspraak
GERECHTSHOF DEN HAAG
Afdeling Civiel recht
Zaaknummer : 200.218.417/01
Zaaknummer rechtbank : C/10/495728/HA ZA 16-192
arrest van 14 mei 2019
inzake
[…] Handelsonderneming B.V.,
gevestigd te Nieuwerkerk aan den IJssel,
appellante,
hierna te noemen: […] Handelsonderneming,
advocaat: mr. M.A.D. Bol te Rotterdam,
tegen
Ville de Kinshasa,
zetelend te Kinshasa-Gombe, Democratische Republiek Congo,
geïntimeerde,
advocaat: voorheen mr. G.K. Sluiter te Amsterdam (onttrokken), thans geen procesvertegenwoordiger.
1.Het geding
Bij exploot van 30 november 2016 is […] Handelsonderneming in hoger beroep gekomen van drie door de rechtbank Rotterdam tussen partijen gewezen vonnissen van 15 juni 2016, 17 augustus 2016 en 9 november 2016. Tegen het niet verschenen Ville de Kinshasa is op 4 juli 2017 verstek verleend. Bij de daarop genomen memorie van grieven heeft […] Handelsonderneming zes grieven aangevoerd en producties overgelegd. […] Handelsonderneming heeft gevorderd dat het hof bij arrest, zoveel mogelijk uitvoerbaar bij voorraad, de bestreden vonnissen zal vernietigen en Ville de Kinshasa zal veroordelen tot betaling aan […] Handelsonderneming van € 1.425.756,85, met (handels)rente en kosten. Vervolgens is Ville de Kinshasa alsnog verschenen, waarbij mr. G.K. Sluiter zich heeft gesteld en het verstek is gezuiverd. Ville de Kinshasa heeft evenwel geen memorie van antwoord genomen en mr. Sluiter voornoemd heeft zich op 21 november 2017 alsnog onttrokken. Nadat zich geen nieuwe procesvertegenwoordiger had gesteld en het recht op memorie van antwoord was vervallen, heeft […] Handelsonderneming arrest gevraagd en heeft het hof arrest bepaald.
2.De beoordeling van het hoger beroep
2.1
Het gaat in deze zaak om het volgende. […] Handelsonderneming maakt samen met een andere vennootschap, […] Trucks Holland B.V. (hierna; […] Trucks Holland), deel uit van het […] concern. […] Trucks Holland en Ville de Kinshasa zijn in 2007 en 2008 overeenkomsten aangegaan voor de levering van voertuigen en machines, voor een bedrag van € 8.039.500,-. De voertuigen zijn door […] Handelsonderneming geleverd.
Ville de Kinshasa heeft € 1.425.756,85 onbetaald gelaten. Overeenkomstig een tussen […] Trucks Holland en Ville de Kinshasa overeengekomen forumkeuzebeding, heeft […] Trucks Holland in Congo een procedure aanhangig gemaakt en daar betaling van het restant van de koopsom gevorderd. Deze vordering is aldaar in twee instanties afgewezen.
2.2
Vervolgens heeft […] Handelsonderneming de onderhavige vordering aanhangig gemaakt bij de rechtbank Rotterdam en daarbij op haar beurt betaling van het restant van de koopsom gevorderd. In het door Ville de Kinshasa opgeworpen bevoegdheidsincident heeft […] Handelsonderneming het standpunt ingenomen dat zij geen partij was bij de overeenkomst tussen […] Trucks Holland en Ville de Kinshasa, zodat zij niet is gebonden aan het daarin vervatte forumkeuzebeding en evenmin aan de in Congo gewezen gerechtelijke uitspraken. […] Handelsonderneming heeft de voertuigen en machines feitelijk geleverd en daarbij haar eigen facturen afgegeven die door Ville de Kinshasa ook (deels) zijn betaald. Op grond daarvan bestaat een afzonderlijke contractuele verhouding tussen haar en Ville de Kinshasa uit hoofde waarvan […] Handelsonderneming gerechtigd is tot betaling, aldus […] Handelsonderneming. Subsidiair heeft […] Handelsonderneming zich beroepen op ongerechtvaardigde verrijking, omdat zij bij gebreke van een contractuele verhouding tussen […] Handelsonderneming en Ville de Kinshasa, door de onbetaald gelaten leveringen is verarmd en Ville de Kinshasa ongerechtvaardigd verrijkt. De overeenkomst tussen […] Trucks Holland en Ville de Kinshasa vormt in dit verband geen rechtvaardiging, omdat de niet-betaling door Ville de Kinshasa niet met enig tekortschieten van […] Trucks Holland te maken heeft, maar uitsluitend met verkwisting door Ville de Kinshasa van voor de betaling gereserveerde gelden, aldus […] Handelsonderneming. Tevens heeft […] Handelsonderneming zich op onrechtmatige daad beroepen. Volgens […] Handelsonderneming heeft levering plaatsgevonden bij de inlading van de voertuigen op de schepen in Nederland, alwaar de ongerechtvaardigde verrijking en het schadebrengend feit zijn gelokaliseerd, zodat de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is.
2.3
In het tussenvonnis van 15 juni 2016 heeft de rechtbank in het incident geoordeeld dat een contractuele verhouding tussen […] Handelsonderneming en Ville de Kinshasa niet is komen vast te staan zodat zij daaraan geen bevoegdheid kan ontlenen. De rechtbank heeft Ville de Kinshasa in de gelegenheid gesteld bij akte te reageren op de door […] Handelsonderneming in haar antwoordconclusie in het incident aangevoerde subsidiaire grondslagen voor internationale bevoegdheid, ongerechtvaardigde verrijking en onrechtmatige daad. Vervolgens heeft de advocaat van Ville de Kinshasa zich onttrokken en is door Ville de Kinshasa geen conclusie genomen, waarna de rechtbank bij vonnis van 17 augustus 2016 (rov. 2.4) zich bij gebrek aan betwisting door Ville de Kinshasa in het incident (uitsluitend) internationaal bevoegd heeft verklaard voor zover (a) deze vordering is gebaseerd op ongerechtvaardigde verrijking dan wel onrechtmatige daad én (b) het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan binnen het rechtsgebied van de rechtbank Rotterdam. In de hoofdzaak heeft de rechtbank Ville de Kinshasa in de gelegenheid gesteld zich in het kader van de relatieve bevoegdheid van de rechtbank uit te laten over de plaats waar zich het (beweerde) schadebrengend feit in de zin van art. 102 Rv heeft voorgedaan. Nadat door Ville de Kinshasa opnieuw geen conclusie was genomen, heeft de rechtbank zich bij eindvonnis van 9 november 2018 ten aanzien van de subsidiaire grondslag onbevoegd verklaard en de kosten gecompenseerd.
2.4
De grieven I tot en met V klagen dat de rechtbank, nadat zij zich internationaal bevoegd had verklaard, zich niet relatief onbevoegd had mogen verklaren.
2.5
Indien met […] Handelsonderneming ervan wordt uitgegaan dat de rechtbank ten aanzien van de subsidiaire grondslag heeft aangenomen dat zij wel internationaal bevoegd was maar niet relatief bevoegd, zijn de grieven gegrond. Anders dan bij internationale bevoegdheid, behoeft de rechter zijn relatieve bevoegdheid – behoudens het bepaalde in art. 110 lid 1 Rv – niet ambtshalve te toetsen. Nu Ville de Kinshasa alleen de internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter had betwist en niet de relatieve bevoegdheid, had de rechtbank, als zij zich internationaal bevoegd achtte, van haar relatieve bevoegdheid dienen uit te gaan.
2.6
Daarmee is echter nog niet de vraag beantwoord of de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is van de vorderingen van […] Handelsonderneming kennis te nemen. Ook de rechter in hoger beroep is gehouden ambtshalve de rechtsmacht van de Nederlandse rechter te onderzoeken, ook indien die vraag buiten de grenzen van het door de grieven ontsloten gebied van de rechtsstrijd in hoger beroep valt. Dit geldt ook in gevallen die worden bestreken door de commune bevoegdheidsregeling van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (HR 29 maart 2019, ECLI:NL:HR:2019:443 en HR 12 april 2019, ECLI:NL:HR:2019:566).
2.7
Nu Ville de Kinshasa geen “woonplaats” heeft op het grondgebied van een EU lidstaat, is de bevoegdheidsregeling van de Brussel I bis-Verordening niet van toepassing en moet de vraag naar de internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter worden beantwoord op grond van het commune bevoegdheidsrecht, dat is neergelegd in Titel 1, Afdeling 1 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (hierna: Rv).
2.8
Ville de Kinshasa zetelt in Congo, zodat een bevoegdheid van de Nederlandse rechter niet kan worden gebaseerd op de hoofdregel van art. 2 Rv (woonplaats van de gedaagde). […] Handelsonderneming heeft (in eerste aanleg) betoogd dat de Nederlandse rechter desondanks op grond van art. 6 aanhef en sub e Rv bevoegd is te oordelen over haar (in hoger beroep resterende) vorderingen die zijn gebaseerd op ongerechtvaardigde verrijking en onrechtmatige daad.
2.9
Het hof overweegt daarover als volgt. Nu tussen partijen (inmiddels) vaststaat dat zij geen contractuele relatie hebben en (dus) ook niet van verbintenissen die de ene partij vrijwillig jegens de andere partij is aangegaan, moet het ervoor worden gehouden dat de vordering van […] Handelsonderneming geen verband houdt met een tussen partijen bestaande verbintenis uit overeenkomst als bedoeld in art. 6 aanhef en sub a Rv. Het hof zal daarom onderzoeken of de Nederlandse rechter bevoegdheid kan ontlenen aan art. 6 aanhef en sub e Rv. Op grond van deze bepaling heeft de Nederlandse rechter rechtsmacht in zaken betreffende verbintenissen uit onrechtmatige daad, indien het schadebrengende feit zich in Nederland heeft voorgedaan of zich daar kan voordoen. Deze bepaling is door de Nederlandse wetgever ontleend art. 5 aanhef en onderdeel 3 van het (toenmalige) EEX-Verdrag. Bij de uitleg van art. 6 Rv kan de rechtspraak van het Hof van Justitie van de EU over (thans) art. 7 sub 2 Brussel I
bis-Verordening tot richtsnoer worden genomen.
bis-Verordening tot richtsnoer worden genomen.
2.1
[…] Handelsonderneming heeft de grondslag van haar vorderingen in hoger beroep, samengevat, als volgt verwoord. […] Handelsonderneming heeft de voertuigen zowel feitelijk als juridisch geleverd. Ondanks de levering is de (met […] Trucks Holland) voor de maanden maart 2008 tot en met april 2009 overeengekomen betalingsregeling door Ville de Kinshasa voor een deel niet nagekomen. De onderhavige procedure strekt tot betaling, beter gezegd vergoeding van de dientengevolge geleden schade (memorie van grieven, p. 8). Ville de Kinshasa is ongerechtvaardigd verrijkt omdat zij geld dat was gereserveerd voor de afwikkeling van de met […] Trucks Holland gesloten koopovereenkomst, aan andere zaken heeft besteed. Dusdoende stelde Ville de Kinshasa haar wederpartij ([…] Trucks Holland) niet in staat haar toeleverancier ([…] Handelsonderneming) te betalen. Het in de procedure in Congo door Ville de Kinshasa ingenomen standpunt dat […] Trucks Holland niet aan haar verplichtingen had voldaan, was chicaneus van aard (antwoordconclusie exceptie van onbevoegdheid tevens akte houdende wijziging van eis c.q. aanvulling grondslag van eis, onder 9 – 11).
Ville de Kinshasa heeft in eerste aanleg de bevoegdheid van de Nederlandse rechter betwist. Zij heeft daarbij aangevoerd dat slechts tussen haar en […] Trucks Holland een rechtsverhouding bestond, dat sprake is van een ‘evident ontoereikende grondslag’ en dat over de verschuldigdheid van de (restant) koopsom door de rechter in Congo onherroepelijk is beslist.
2.11
Gelet op de stellingen van partijen en de in het dossier beschikbare gegevens, dient zowel in het kader van de gestelde onrechtmatige daad als in het kader van de ongerechtvaardigde verrijking het (als gevolg van het gestelde verkwisten van de voor betaling van […] Trucks Holland gereserveerde gelden uiteindelijk) niet vergoeden door Ville de Kinshasa van het restant van de koopsom als het schadebrengende feit in de zin van art. 6 aanhef en sub e Rv te worden aangemerkt. Dat zich dit schadebrengende feit in Nederland heeft voorgedaan, is niet (voldoende) gesteld of gebleken. Bij gebreke van andere (voldoende relevante) aanknopingspunten, is voorts de omstandigheid dat […] Handelsonderneming in Nederland is gevestigd en daar (vermogens)schade heeft geleden, onvoldoende voor een bevoegdheid van de Nederlandse rechter als rechter van de plaats waar de schade is ingetreden (HvJEU 16 juni 2016, zaak C-12/15, ECLI:EU:C:2016:449
Universal/Schilling). Nu niet (voldoende) is gesteld om te kunnen oordelen dat een andere bevoegdheidsgrond is gegeven en een zodanige grond ook overigens niet uit de beschikbare gegevens kan worden afgeleid, zal het hof zich onbevoegd verklaren om van de vorderingen van […] Handelsonderneming jegens Ville de Kinshasa kennis te nemen.
Universal/Schilling). Nu niet (voldoende) is gesteld om te kunnen oordelen dat een andere bevoegdheidsgrond is gegeven en een zodanige grond ook overigens niet uit de beschikbare gegevens kan worden afgeleid, zal het hof zich onbevoegd verklaren om van de vorderingen van […] Handelsonderneming jegens Ville de Kinshasa kennis te nemen.
2.12
Het voorgaande betekent dat de grieven I tot en met V, hoewel gegrond, niet tot toewijzing van de vorderingen van […] Handelsonderneming kunnen leiden. […] Handelsonderneming zal in de kosten van beide instanties worden veroordeeld. Grief VI faalt derhalve.
3.Beslissing
Het hof:
bekrachtigt het vonnis van 15 juni 2016 en vernietigt de vonnissen van 17 augustus 2016 en
9 november 2016 van de rechtbank Rotterdam,
verklaart zich (internationaal) onbevoegd van de vorderingen van […] Handelsonderneming tegen Ville de Kinshasa kennis te nemen,
veroordeelt […] Handelsonderneming in de kosten van beide instanties, tot aan de bestreden uitspraak aan de zijde van Ville de Kinshasa wat betreft de eerste aanleg vastgesteld op € 3.903,- voor verschotten en op € 543,- voor salaris en tot aan deze uitspraak wat betreft het hoger beroep vastgesteld op € 5.200,- voor verschotten.
Dit arrest is gewezen door mrs. B.J. Lenselink, C.A. Joustra en F.R. Salomons en is uitgesproken ter openbare terechtzitting van 14 mei 2019 in aanwezigheid van de griffier.