Beoordeling door de rechtbank
1. Het beroep is gegrond. De rechtbank is van oordeel dat het advies van de adviescommissie onzorgvuldig tot stand is gekomen. Het fonds heeft niet voldaan aan haar vergewisplicht en heeft het advies niet aan het bestreden besluit ten grondslag mogen leggen. Het bestreden besluit is daarom onzorgvuldig tot stand gekomen en ondeugdelijk gemotiveerd. Hieronder zal de rechtbank verder toelichten hoe zij tot dit oordeel komt en welke gevolgen dit oordeel heeft.
2. Het fonds verleent subsidies op basis van het programma Innovatielabs. Het programma biedt financiering voor experiment en innovatie via projecten die een bijdrage leveren aan een duurzaam herstel van de cultuursector. Voor dit programma had het fonds een aantal subsidierondes opengesteld, met een open oproep. In 2021 is de eerste ronde geweest, in 2022 is de tweede ronde geweest. In de Open Call Innovatielabs #2 zijn de regels opgenomen over deze tweede oproep. De subsidies zijn toegekend via een verdeelprocedure, een zogenoemde ‘tenderprocedure’. Voor de eerste selectieronde moesten aanvragers een samenvatting van het innovatieproject indienen. Van deze projecten werd een selectie van gemaakt. De geselecteerde projecten kregen een subsidie van € 10.000,- om voor de tweede selectieronde een volledige aanvraag te kunnen indienen. Tijdens de tweede selectieronde heeft de adviescommissie van het fonds alle aanvragen beoordeeld tijdens twee vergaderdagen.
3. Eiseres heeft in de eerste ronde voldoende punten gekregen voor het projectvoorstel [projectnaam] om met een subsidie van € 10.000,- haar aanvraag uit te werken voor de tweede selectieronde. De aanvraag van eiseres is in de tweede selectieronde door een adviescommissie beoordeeld aan de hand van vijf criteria en kreeg van de adviescommissie een score van 3,24. Aanvragen met een score van 3 of hoger kregen een positief advies van de adviescommissie. De aanvraag van eiseres heeft daarom een positief advies gekregen, maar omdat het subsidieplafond al was bereikt met het honoreren van de aanvragen die boven de aanvraag van eiseres zijn geëindigd in de rangorde, is de aanvraag van eiseres afgewezen. Er was slechts voldoende budget om aanvragen met minstens 3,30 punten te honoreren, de zogeheten zaaglijn.
Bezwaarschriftencommissie
4. De bezwaarschriftencommissie heeft geoordeeld dat de procedures met betrekking tot de beoordeling, advisering en het nemen van het besluit, helder zijn beschreven op de website en goed zijn gevolgd. De motivering ten aanzien van de beoordelingscriteria ‘1. mate van vernieuwing in relatie tot het doel van deze open call’, ‘3. kwaliteit van het samenwerkingsverband, zoals de complementaire deskundigheid van de samenwerkende partijen en de manier waarop wordt samengewerkt’, en ‘4. de mate waarin de beoogde effecten de Nederlandse culturele en creatieve sector naar verwachting zullen versterken’ vond de bezwaarschriftencommissie onvoldoende draagkrachtig. De bezwaarschriftencommissie heeft daarom geadviseerd de adviescommissie om een nadere motivering te vragen om dit motiveringsgebrek te herstellen.
5. Naar aanleiding van het advies van de bezwaarschriftencommissie heeft het fonds de adviescommissie gevraagd om een nadere motivering van het advies. Die motivatie is als bijlage bij de beslissing op bezwaar meegestuurd. Onder verwijzing naar deze nadere motivering, heeft het fonds het bezwaar ongegrond verklaard.
Heeft het fonds om een nader advies gevraagd?
6. Eiseres is het niet eens met de afwijzing van haar aanvraag. Zij verzoekt de rechtbank het voorstel alsnog te honoreren zodat de plannen kunnen worden uitgevoerd.
7. Als eerste grond voert eiseres aan dat het bestreden besluit op bezwaar onvoldoende is gemotiveerd. Volgens eiseres heeft het fonds niet aannemelijk gemaakt dat zij de adviescommissie heeft geraadpleegd voor nader advies en is de aanvullende motivering die met de beslissing op bezwaar is meegestuurd daarom onvoldoende om te voldoen aan de opdracht van de bezwaarschriftencommissie. Volgens eiseres is de tekst van het nadere advies geknipt en geplakt uit de tekst van de aanbiedingsbrief bij het algemeen verslag van de adviescommissie aan het fonds, omdat deze teksten vrijwel hetzelfde zijn. Eiseres wil inzage in de correspondentie tussen de beleidsadviseur en de commissieleden die betrokken waren bij het naleveren van de aanvullende motivering om meer vertrouwen te krijgen in het fonds.
8. De rechtbank is van oordeel dat het fonds aannemelijk heeft gemaakt dat zij tijdens de bezwaarprocedure om een nadere motivering op het advies van de adviescommissie heeft gevraagd. Ter zitting heeft het fonds nader toegelicht dat de adviescommissie is gewezen op het advies van de bezwaarschriftencommissie en op welke punten het advies nader gemotiveerd moest worden. Daarvoor is geen vergadering belegd. De leden van de adviescommissie zijn hierover gemaild. De adviescommissie heeft vervolgens een aanvullend advies uitgebracht, waarvan de formulering in het verlengde ligt van de tekst in de aanbiedingsbrief omdat de leden daarop hebben teruggegrepen, zo stelt het fonds. Die toelichting van het fonds komt de rechtbank niet ongeloofwaardig of onaannemelijk voor. De rechtbank ziet in de tekstuele overeenkomsten tussen het nadere advies en de aanbiedingsbrief daarom geen aanleiding om te twijfelen aan de toelichting van het fonds. De rechtbank gaat daarom ervan uit dat het fonds om een aanvullend advies heeft gevraagd, die ook mee is gestuurd met de beslissing op bezwaar.
9. De rechtbank ziet geen reden om de onderliggende emailberichten op vragen, zoals eiseres heeft verzocht. Weliswaar begrijpt de rechtbank dat eiseres voor het herstel van vertrouwen graag inzage wil in de interne correspondentie van het fonds, maar dat is voor de rechtbank geen reden om in het kader van deze beroepsprocedure die stukken bij het fonds op te vragen. In dit verband verwijst de rechtbank naar de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (Afdeling) van 15 juli 2015, waaruit volgt dat onderlinge correspondentie niet inzichtelijk gemaakt hoeft te worden. Het gaat namelijk om het advies dat aan het besluit ten grondslag ligt en dat heeft eiseres ontvangen bij het bestreden besluit.
Is de tenderprocedure zorgvuldig verlopen?
10. Als tweede grond heeft eiseres aangevoerd dat het advies onzorgvuldig tot stand is gekomen, omdat er gebreken zitten in de manier waarop de aanvragen zijn beoordeeld. Samengevat weergegeven, heeft het fonds volgens eiseres onvoldoende erop toegezien dat de aanvragen allemaal op dezelfde manier zijn beoordeeld. De redenen waarom dat volgens eiseres het geval is, worden hieronder afzonderlijk besproken. De rechtbank geeft eerst weer welke regels van toepassing zijn en wat het toetsingskader is. Vervolgens bespreekt de rechtbank wat volgens eiseres verkeerd is gegaan.
Welke regels zijn van toepassing?
11. In de ‘Open Call Innovatielabs #2’ zijn de regels over de tenderprocedure opgenomen. Tijdens de eerste fase van de procedure kan een beknopte aanvraag ingediend worden. Indien de aanvraag wordt geselecteerd, kan een volledig projectplan worden uitgewerkt en ingediend. Het fonds beoordeelt vervolgens de aanvragen aan de hand van adviezen van de adviescommissie. De adviescommissie bestaat uit externe adviseurs met relevante expertise. Hun oordeel wordt gebaseerd op basis van de onderstaande criteria:
Mate van vernieuwing in relatie tot het doel van deze open call.
Kwaliteit van het onderzoeksplan, zoals uitwerking van doel en opzet, het plan van aanpak, de beschrijving van onderzoeksmethode en -proces, doelgroepbereik, de begroting en het dekkingsplan.
De kwaliteit van het samenwerkingsverband, zoals de complementaire deskundigheid van de samenwerkende partijen en de manier waarop wordt samengewerkt.
De mate waarin de beoogde effecten de Nederlandse culturele en creatieve sector naar verwachting zullen versterken.
De coherentie tussen de bovengenoemde onderdelen.
12. In de Werkwijze adviescommissies [verweerder] (werkwijze) zijn de regels opgenomen over de werkwijze van de adviescommissies. In artikel 3, vijfde lid van de werkwijze staat dat er wordt gewerkt met een poule van adviseurs waaruit voor elke vergadering een adviescommissie wordt samengesteld. Ook staat er dat het kan voorkomen dat de samenstelling van de commissie binnen een ronde verschilt per vergaderdag. In artikel 5, tweede lid, staat dat de coördinator of programmaleider van het fonds toeziet op een consistente behandeling van de aanvragen.
Hoe beoordeelt de rechtbank of de tenderprocedure zorgvuldig is verlopen?
13. Het fonds heeft het bestreden besluit gebaseerd op een advies van de adviescommissie. Indien een bestuursorgaan zich bij zijn besluitvorming laat adviseren door een deskundige, geldt als algemeen uitgangspunt dat het bestuursorgaan op het advies van de deskundige mag afgaan, nadat het is nagegaan of dit advies op zorgvuldige wijze tot stand is gekomen, de redenering daarin begrijpelijk is en de getrokken conclusies daarop aansluiten. Deze vergewisplicht volgt uit artikel 3:9 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Als een partij concrete aanknopingspunten voor twijfel aan de zorgvuldigheid van de totstandkoming van het advies, de begrijpelijkheid van de in het advies gevolgde redenering of het aansluiten van de conclusies daarop naar voren heeft gebracht, mag het bestuursorgaan niet zonder nadere motivering op het advies afgaan. Zo nodig vraagt het orgaan de adviseur een reactie op wat de betrokkene over het advies heeft aangevoerd.Het gaat erom dat de aanvrager in voldoende mate inzicht wordt verschaft in de gedachtegang die aan het gevolgde advies ten grondslag ligt. De aard van artistieke kwaliteitsoordelen brengt met zich dat de bestuursrechter de adviezen van de adviescommissie slechts terughoudend kan toetsen. Bij het toekennen van een subsidie op grond van de Open Call Innovatielabs #2 heeft het fonds namelijk ruimte om een eigen beoordeling te maken.
14. Eiseres heeft aangevoerd dat het fonds moet zorgen voor een consistente behandeling van de aanvragen. Om alle aanvragen met elkaar te kunnen vergelijken was er één lid van de adviescommissie, [D] , die alles zou lezen en bij beide vergaderingen aanwezig zou zijn. Hij was niet aanwezig de tweede dag wegens ziekte. Hierdoor zijn niet alle aanvragen ten opzichte van elkaar beoordeeld.
15. Het fonds heeft zich op het standpunt gesteld dat de aanvragen op de juiste wijze zijn beoordeeld. Volgens artikel 3, vijfde lid, van de werkwijze kan met een poule van adviseurs over meerdere dagen worden vergaderd. Dat is ook gebeurd. De adviseurs hebben voorafgaand aan de vergadering een voorlopig oordeel gegeven en deze oordelen zijn in de vergadering met elkaar besproken. Daarbij komt soms ook ter sprake of een oordeel meer of juist minder kan zijn dan het oordeel over een andere aanvraag. Op basis van de bespreking komt de commissie tot een gezamenlijk oordeel voor elke aanvraag. De aanvragen zijn dus steeds beoordeeld in hun context, maar zij hoeven niet met elkaar te worden vergeleken. Ook hoeven niet alle leden van de adviescommissie alle aanvragen te beoordelen. Tijdens de zitting heeft het fonds toegelicht dat de voorzitter op beide vergaderdagen aanwezig was, alle aanvragen heeft gelezen en heeft toegezien op een consistente beoordeling van de aanvragen. Ook waren er andere medewerkers van het fonds aanwezig om daarop toe te zien, aldus het fonds.
16. De rechtbank is van oordeel dat eiseres op dit punt geen gelijk heeft. In artikel 3, vijfde lid, van de werkwijze staat dat het kan voorkomen dat de samenstelling van de adviescommissie binnen een ronde verschilt per vergaderdag. De beoordeling van alle aanvragen kan dus op twee verschillende dagen plaatsvinden. Uit de werkwijze volgt niet dat er een adviseur aanwezig moet zijn op beide dagen die alle aanvragen beoordeelt. Dat het commissielid [D] de tweede vergaderdag niet aanwezig was, maakt de beoordeling van aanvragen dus niet onzorgvuldig. Uit de werkwijze volgt ook niet dat alle aanvragen met elkaar moeten worden vergeleken. Zoals het fonds heeft toegelicht, moet de coördinator of programmaleider, in samenwerking met de voorzitter, toezien op een consistente behandeling van de aanvragen. Dit staat in artikel 5, derde lid, van de werkwijze. Daarnaast was de voorzitter op beide dagen aanwezig, en heeft de voorzitter alle aanvragen bekeken. De voorzitter kon dus erop toezien dat de advisering consistent is verlopen.
Beoordeling verschillende criteria
17. Over de beoordeling van de criteria heeft eiseres gesteld dat het advies onvoldoende is gestoeld op de specifieke beoordelingscriteria. De criteria dragen niet in gelijke mate bij aan het eindcijfer, terwijl dat wel de bedoeling is volgens de regels over de tenderprocedure. De criteria 1 t/m 4 moeten onafhankelijk van elkaar worden beoordeeld. Alleen bij criterium 5 kan de beoordeling van de criteria doorwerken in de beoordeling van dat criterium. Uit het statistisch onderzoek dat is overgelegd volgt dat de criteria bij elkaar zijn meegewogen. Ook uit de aanvullende motivering blijkt dat in het geval van eiseres de criteria onderling op elkaar doorwerken. Dat heeft in het geval van eiseres geleid tot een lagere score van minstens 0,2 punten (door eiseres ‘puntenaftrek’ genoemd), omdat eiseres op een van de criteria slechter scoorde en dit heeft doorgewerkt in de scores op de andere criteria. Met vijf adviseurs, die alleen hele punten kunnen geven, moet – gelet op de motivering dat een aantal adviseurs bepaalde punten zwakker vond – minstens één adviseur een punt lager hebben gegeven dan de andere adviseurs. Dat betekent dat eiseres in de uiteindelijke score (die een gemiddelde is van de scores van de vijf adviseurs) minstens 0,2 punten lager heeft gescoord. Andere aanvragers, die juist goed scoren bij een bepaald onderdeel, hebben juist extra profijt van een goede score bij een van de criteria, omdat dit dan ook doorwerkt bij de andere criteria. Dat is in strijd met de werkwijze, waarin staat dat alle criteria voor 20% meewegen.
18. Het fonds heeft zich op het standpunt gesteld dat de criteria elkaar beïnvloeden en niet volledig los van elkaar kunnen worden gezien, die overlap van criteria speelt bij alle aanvragen. Eiseres is hierdoor dus niet benadeeld, aldus het fonds.
19. De rechtbank overweegt hierover als volgt. Eiseres heeft terecht gewezen op de regels over de tenderprocedure, waarin onder de criteria staat: ‘
Bovenstaande criteria dragen in gelijke mate bij aan de eindscore per selectieronde.’ De rechtbank volgt echter de uitleg van het fonds dat de opgestelde criteria tegen elkaar aan schuren. Door de inhoud van de criteria is het onvermijdelijk dat het oordeel over het ene criterium van invloed is op het oordeel over een ander criterium. Sommige aspecten van de verschillende criteria komen terug op meerdere plekken. Als bijvoorbeeld op de kwaliteit van het onderzoeksplan minder goed wordt gescoord, dan is het een logisch gevolg dat dit ook invloed heeft op de andere criteria. Dat is bij de aanvraag van eiseres het geval. De rechtbank kan uit het statistisch onderzoek niet vaststellen dat het standpunt van eiseres dat de verschillende criteria op de eerste dag beter zijn onderscheiden dan op de tweede dag, juist is. Deze beroepsgrond slaagt daarom niet.
20. Ook stelt eiseres dat tijdens de eerste vergaderdag hogere scores zijn gegeven dan op de tweede vergaderdag. Volgens eiseres is uit de rangorde te herleiden dat er een significant verschil is in het stemgedrag van de beoordelende commissie tijdens de eerste en de tweede vergaderdag. Tijdens de tweede dag heeft de commissie de projectvoorstellen strenger beoordeeld, waardoor de projecten die toen beoordeeld zijn minder kans hebben gehad op subsidietoekenning. Verder voert eiseres aan dat tijdens de tweede dag een wisselend aantal commissieleden heeft gestemd en dat dit invloed heeft op de afronding van de gegeven punten. Adviseurs kunnen namelijk alleen hele punten geven en de eindscore is het gemiddelde daarvan. Als de verschillende adviseurs niet allemaal evenveel punten geven bij een bepaald criterium, zal het voor het gemiddelde uitmaken of er vijf of zes adviseurs zijn betrokken bij de aanvraag. Om alle aanvragen op een eerlijke manier te beoordelen, had elke aanvraag door hetzelfde aantal commissieleden beoordeeld moeten worden of hadden de scores moeten worden genormeerd, aldus eiseres.
21. Het fonds stelt zich op het standpunt dat de gemiddelde scores tijdens de eerste vergaderdag weliswaar hoger zijn dan de scores tijdens de tweede vergaderdag, maar dat dit niet komt door het aantal adviesleden. Verder is normering van scores niet de bedoeling, omdat dit voor iedereen tot een andere uitkomst leidt. Het fonds wijst erop dat zij beoordelingsruimte heeft bij het beoordelen van de aanvragen en dat het onvermijdelijk is dat er verschillen zitten in de subjectieve oordelen van de verschillende adviesleden. Tijdens de zitting heeft het fonds hieraan toegevoegd dat sommige adviesleden strenger oordelen dan andere adviesleden. Het fonds kijkt bij het samenstellen van de adviescommissie namelijk steeds welke deskundigheid nodig is voor het beoordelen van de aanvragen. Het is bekend dat sommige disciplines strenger beoordelen dan andere disciplines. Het zou kunnen dat eiseres een hogere score had gekregen als zij tijdens de eerste vergaderdag was beoordeeld, maar dan hadden de andere aanvragen van de tweede vergaderdag ook een hogere score moeten krijgen. Eiseres is daarom niet benadeeld, aldus het fonds.
22. De rechtbank volgt het betoog van eiseres dat de aanvragen ten onrechte niet steeds door hetzelfde aantal commissieleden is beoordeeld. In de werkwijze is niets opgenomen over het aantal adviseurs dat aanwezig moet zijn bij de vergaderdagen waarop de aanvragen worden beoordeeld. In het stuk ‘Context en werkwijze van [verweerder] ’, dat het fonds bij de onderliggende stukken heeft overgelegd, staat dat per vergaderdag zes adviseurs waren ingepland, waarvan één adviseur op beide dagen aanwezig zou zijn. De rechtbank begrijpt daaruit dat de intentie van het fonds was dat de aanvragen door eenzelfde aantal adviseurs beoordeeld zouden worden. Dat is niet gebeurd. Uit het dossier blijkt dat de aanvragen door een wisselend aantal adviseurs zijn beoordeeld. Sommige aanvragen zijn door vijf adviseurs en andere aanvragen zijn door zes adviseurs beoordeeld. Zoals eiseres terecht heeft aangevoerd, leidt een even of oneven aantal adviseurs dat punten geeft voor een bepaald project tot een ander gemiddelde. Juist nu de scores weinig van elkaar verschillen, is het van belang dat de scores op een eerlijke wijze tot stand zijn gekomen en dat ‘afrondingsverschillen’ door een ander aantal adviseurs niet van invloed zijn op de rangorde. Het fonds heeft ter zitting niet kunnen toelichten hoe de scores, ondanks de ‘afrondingsverschillen’, toch kunnen leiden tot een eerlijke uitkomst. Ter zitting heeft het fonds slechts gezegd dat dit dan geldt voor alle aanvragen. Eiseres heeft erop gewezen dat een normering toegepast kon worden om wel tot een eerlijke beoordeling te komen. Dat heeft het fonds niet gedaan, en het heeft ook niet deugdelijk uitgelegd waarom dat niet is gebeurd. Dat een normering invloed heeft op de scores van alle aanvragen, is naar het oordeel van de rechtbank onvoldoende reden om daarvan af te zien. De bedoeling van normering is immers om te compenseren voor de afrondingsverschillen die kunnen ontstaan doordat niet alle aanvragen door eenzelfde aantal adviseurs is beoordeeld.
23. De rechtbank is ook van oordeel dat het fonds er onvoldoende op heeft toegezien dat de aanvragen op de twee dagen op dezelfde wijze werden beoordeeld. De voorzitter had erop moeten toezien dat alle aanvragen op dezelfde wijze en dus ook even streng werden beoordeeld. Uit de toelichting ter zitting leidt de rechtbank bovendien af dat het fonds erkent dat het verschil had kunnen uitmaken op welke vergaderdag een project is beoordeeld. Het fonds heeft hierover toegelicht dat een verschil in beoordelen kan komen door de samenstelling van de verschillende adviseurs uit verschillende disciplines. Volgens het fonds maakt dat niet uit aangezien dan alle aanvragen op de tweede dag strenger zijn beoordeeld. De rechtbank volgt dit standpunt van het fonds niet. De rechtbank ziet niet in hoe een strengere beoordeling tijdens de tweede vergaderdag geen invloed zou hebben op de scores in de rangorde. Het is vooraf namelijk niet te beoordelen hoe de scores uitvallen indien alle aanvragen op dezelfde manier, met eenzelfde aantal adviseurs worden beoordeeld. Als eiseres op de eerste vergaderdag was beoordeeld, was haar score mogelijk hoger geweest dan de score van aanvragen die inderdaad op de eerste vergaderdag zijn beoordeeld en nu boven haar zijn geëindigd.
24. De rechtbank komt gelet op het bovenstaande tot de conclusie dat de scores en de adviezen van de adviescommissie op een onzorgvuldige wijze tot stand zijn gekomen. Het fonds heeft de adviezen van de adviescommissie ten onrechte ten grondslag gelegd aan het bestreden besluit, waardoor het fonds het niet heeft voldaan aan haar vergewisplicht.
25. Omdat het beroep gegrond is, worden de overige gronden die eiseres heeft aangevoerd over de inhoud van het advies van de adviescommissie niet besproken.