ECLI:NL:PHR:2021:197

Conclusie

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Nummer19/02156

Zitting12 januari 2021 (bij vervroeging)

CONCLUSIE

D.J.M.W. Paridaens

In de zaak

[verdachte] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1964,

hierna: de verdachte.

Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, zittingsplaats Zwolle, heeft bij arrest van 17 april 2019 wegens 1 “bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht”, 2 “belaging”, 3 “bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht” en 4 “bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht, meermalen gepleegd” de terbeschikkingstelling van de verdachte gelast en bevolen dat hij van overheidswege zal worden verpleegd.

Namens de verdachte heeft mr. J. Boksem, advocaat te Leeuwarden, twee middelen van cassatie voorgesteld.

3. Het
eerste middelklaagt dat het hof ten onrechte en/of onbegrijpelijk en/of ontoereikend gemotiveerd heeft geoordeeld dat in dit geval de opgelegde maatregel van TBS met verpleging van overheidswege de maximale termijn van vier jaren te boven kan gaan omdat sprake is van geweldsdelicten als bedoeld in de zin van art. 38, eerste lid, Sr.

4. Ten laste van de verdachte heeft het hof bewezen verklaard dat:

“1:

hij op 10 mei 2014 te [plaats] [slachtoffer 1] heeft bedreigd met enig misdrijf tegen het leven gericht, immers heeft verdachte opzettelijk dreigend een kaart naar die [slachtoffer 1] verzonden met daarin onder meer vermeld:

"Tsjakka heel veel sterkte klik, klik, klik" en

"Geniet nog maar even van het leven, als ik vrij kom kun je beter vluchten" "Maar dan nog zal ik je/jullie vinden". "Wie niet horen wil moet bloeden". "Als ik alle leugenaars opruim blijft alleen mijn waarheid over" en "Er zullen meerdere boerderijen te koop komen na dit bloedbad" en “Jij wordt dik van het lood" en heeft verdachte hierbij een "To do list" (met hierop vermeld een aantal namen met een kruis er achter, tevens de naam van die [slachtoffer 1] ) gevoegd voor als hij vrij komt waarin hij een aantal personen benoemt;

hij in de periode van 1 januari 2013 tot en met 26 mei 2015 te [plaats] , wederrechtelijk stelselmatig opzettelijk inbreuk heeft gemaakt op de persoonlijke levenssfeer van [slachtoffer 1] , met het oogmerk die [slachtoffer 1] te dwingen iets te doen en vrees aan te jagen, door

- telkens brieven en kaarten te sturen naar die [slachtoffer 1] met onder meer seksueel getinte opmerkingen en

- een brief op 10 juli 2014 aan een bekende van die [slachtoffer 1] te sturen met daarin het zorgplan van verdachte en al dan niet bedreigende opmerkingen te vermelden die betrekking hadden op die [slachtoffer 1] en

- in de periode 15 november 2014 tot en met 2 december 2014 meermalen naar die [slachtoffer 1] te bellen en niets te zeggen en

- op 1 december 2014 haar die [slachtoffer 1] te bellen en te zeggen: "gefeliciteerd met je vader" en

- een kaart naar die [slachtoffer 1] te versturen met daarin onder meer vermeld (zakelijk weergegeven): "Dat hij binnenkort vrij zou komen en langs wil komen om bij te praten en ook afrekenen voor alles";

hij omstreeks de maand december 2014 in Nederland, [slachtoffer 1] heeft bedreigd met enig misdrijf tegen het leven gericht, immers heeft verdachte opzettelijk dreigend een brief (door tussenkomst van een ander) aan die [slachtoffer 1] doen toekomen met daarin vermeld:

"Er staat een prijs/kruis op je hoofd" en "Ik heb hier het adres van een paar zware criminele/moordenaars gekregen" en "In theorie ben je al dood" en/of "Mijn leven heeft pas weer zin als jij horizontaal onder de zoden ligt" en hierbij gevoegd een schietschijf met daarin getekend: Verlamd, coma, dood, [...] ;

hij in de periode van 28 januari 2013 tot en met 3 februari 2015 in Nederland, meermalen, [slachtoffer 2] heeft bedreigd met enig misdrijf tegen het leven gericht, immers heeft verdachte opzettelijk dreigend,

- brieven naar die [slachtoffer 2] verzonden met daarin onder meer vermeld: "Opruimen als ik vrij kom: [slachtoffer 2] met daarachter een kruis" en "Drinken we een op de goede afloop? Vrijspraak of kiest u voor de andere "optie" en

- aan [slachtoffer 1] een "To do list als hij vrij komt" verzonden met daarop vermeld de naam van [slachtoffer 2] met daarachter een kruis en "Geniet nog maar even van het leven als ik vrij kom kun je beter vluchten. Maar dan nog zal ik je vinden. wie niet horen wil moet bloeden", (hetgeen op 12 december 2014 aan die [slachtoffer 2] ter kennis is gebracht).”

5. In het bestreden arrest heeft het hof het volgende overwogen (vet en cursief in origineel en met weglating van voetnoten):

“
Oplegging van maatregel en/of straf

[…]

Noodzaak en mogelijkheid van (on)gemaximeerde terbeschikkingstelling

Het hof overweegt dat bedreiging en belaging niet zonder meer zijn aan te merken als geweldsmisdrijven als bedoeld in artikel 38e Wetboek van Strafrecht, zodat TBS met dwangverpleging in beginsel de maximale duur van vier jaren niet te boven kan gaan.

Echter onder omstandigheden kan ook bij bewezenverklaring van artikel 285 en/of 285b van het Wetboek van Strafrecht een ongemaximeerde TBS worden opgelegd.

De Hoge Raad is bij arrest van 12 februari 2013 op deze vraag ingegaan. Of sprake is van een geweldsmisdrijf kan worden afgeleid uit de – al dan niet in onderling verband en samenhang gelezen – overige inhoud van de einduitspraak van de opleggingsrechter, zoals de bewezenverklaring, de bewijsmiddelen, de kwalificatie, de motivering van de weerlegging van de gevoerde verweren en de motivering van de opgelegde san[c]tie(s). Specifiek met betrekking tot bedreiging overweegt de Hoge Raad:

'Daarbij zal hij onder meer kunnen betrekken of de bedreiging werd voorafgegaan, vergezeld of gevolgd door niet-verbaal agressief gedrag ten opzichte van de bedreigde dan wel op enigerlei (andere) wijze werd ondersteund, alsmede of destijds aannemelijk was dat de bedreiging zou worden uitgevoerd.’

Verdachte heeft bij de politie verklaard dat hij de doodsbedreigingen zal uitvoeren als hij vrij komt. Nadien heeft hij, zowel tijdens de behandeling van de zaak in eerste aanleg als tijdens de behandeling in hoger beroep verschillende uitspraken gedaan waaruit volgt dat hij daadwerkelijk van plan is om de doodsbedreigingen ten uitvoer te brengen.

Gelet op de omstandigheden waaronder de feiten zijn begaan, de wijze waarop de verdachte zich (over de feiten) uitlaat, de vaststelling met betrekking tot het gedrag van de verdachte, en de reële mogelijkheid dat de verdachte de daad bij het woord zal voegen, in onderling verband en samenhang bezien, is het hof van oordeel dat de bewezenverklaarde feiten gericht zijn tegen of gevaar veroorzaken voor de onaantastbaarheid van het lichaam van één of meer personen, zodat sprake is van geweldsmisdrijven in de zin van artikel 38e van het Wetboek van Strafrecht. De totale duur van de maatregel kan daarom een periode van vier jaren te boven gaan.

Het hof acht het daarnaast noodzakelijk dat de TBS met dwangverpleging niet aan enige tijdsduur wordt beperkt, gelet op het volgende.

Uit de over de verdachte opgestelde rapportages, zijn persoonlijkheidsproblematiek, de houding van en de uitlatingen door de verdachte en de omstandigheid dat aan de verdachte eerder de TBS-maatregel met dwangverpleging is opgelegd vanwege belaging en bedreiging van aangeefster, acht het hof het recidivegevaar groot.

Het hof acht het daarnaast niet verantwoord dat de verdachte – zonder dat het recidivegevaar in belangrijke mate is weggenomen – terugkeert in de maatschappij. Het verkleinen van de herhalingskans en het realiseren van hulpverlening is naar het oordeel van het hof alleen mogelijk binnen een zeer strikt juridisch kader waarbij verdachte voor zijn problematiek wordt behandeld. Het hof is – evenals de rechtbank – van oordeel dat de beveiliging van de samenleving, en in het bijzonder van aangeefster [slachtoffer 1] dient te prevaleren boven de andere doelstelling van de TBS maatregel, te weten het door middel van behandeling weer kunnen terugkeren in de maatschappij. Beveiliging van de maatschappij dient in dit geval leidend te zijn. De verdachte heeft, door in deze zaak te weigeren medewerking te verlenen aan onderzoek van gedragsdeskundigen, iedere opening naar een onderzoek naar alternatieve, minder vergaande modaliteiten van beteugeling van het herhalingsgevaar onmogelijk gemaakt.

Gelet op de ernst van de persoonlijkheidsstoornis, het recidivegevaar, de ernst van de door verdachte gepleegde feiten en de houding van de verdachte ten opzichte van de bewezenverklaarde feiten, ziet het hof geen mogelijkheid voor een ander minder vergaand behandeltraject.

[…]”

Het middel valt uiteen in twee navolgende deelklachten.

De eerste deelklacht klaagt over het oordeel van het hof dat aan de verdachte de maatregel van TBS met verpleging van overheidswege is opgelegd ter zake van geweldsmisdrijven, niet begrijpelijk is, aangezien het hof geen feiten en omstandigheden heeft vastgesteld waaruit gedragingen van de verdachte kunnen worden afgeleid die onmiskenbaar gericht waren tegen of gevaar veroorzaakten voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen in de zin van art. 38e, eerste lid, Sr, terwijl de misdrijven waaronder de bewezenverklaarde gedragingen zijn gekwalificeerd – kort gezegd: (schriftelijke) bedreiging en (schriftelijke en verbale) belaging – niet zonder meer kunnen worden gekarakteriseerd als misdrijven die dergelijke gedragingen omvatten. De steller van het middel voert daarbij aan dat art. 38e Sr slechts betrekking heeft op de misdrijven waarvoor de maatregel is opgelegd (en niet tevens op de misdrijven die de veroordeelde in de toekomst nog zou kunnen gaan plegen).

De tweede deelklacht richt zich tegen de onderbouwing van het oordeel van het hof dat de TBS in dit geval niet gemaximeerd is, nu het hof ten onrechte recidivegevaar, behandelnoodzaak, beveiliging van de maatschappij, de ernst van de persoonlijkheidsstoornis en de houding van de verdachte ten opzichte van de bewezenverklaarde feiten meegewogen, terwijl deze argumenten er, gelet op art. 38e, eerste lid, Sr, niet toe doen.

De voor de beoordeling van het middel van belang zijnde wettelijke bepalingen luiden als volgt:

- Artikel 38e, eerste lid, Sr:

“De totale duur van de maatregel van terbeschikkingstelling met bevel tot verpleging van overheidswege gaat een periode van vier jaar niet te boven, tenzij de terbeschikkingstelling met bevel tot verpleging van overheidswege is opgelegd ter zake van een misdrijf dat gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen.”

- Artikel 359, zevende lid, Sv:^[1]

“Als de maatregel van terbeschikkingstelling met verpleging is opgelegd ter zake van een misdrijf dat gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen, geeft het vonnis dit onder opgave van redenen aan.”

10. Bij de beoordeling van het middel moet het volgende worden vooropgesteld. Ingeval aan de verdachte de maatregel van TBS met verpleging van overheidswege is opgelegd, dient de rechter – bij voorkeur in de bewoordingen van art. 359, zevende lid, Sv – in zijn motivering van de maatregel tot uitdrukking te brengen dat deze wel of niet ter zake van een geweldsmisdrijf in de zin van art. 38e, eerste lid, Sr is opgelegd. Zulks is vooral van belang indien het misdrijf ter zake waarvan de TBS is opgelegd, niet zonder meer kan worden gekarakteriseerd als een dergelijk geweldsmisdrijf – dus als een misdrijf dat was gericht tegen of gevaar heeft veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen – bijvoorbeeld in geval van bedreiging (art. 285 Sr) of belaging (art. 285b Sr), ter zake waarvan op grond van art. 37a, eerste lid onder 1°, Sr de onderhavige maatregel kan worden opgelegd.^[2]

11. In zijn arrest van 12 februari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY8434, heeft de Hoge Raad voorts overwogen dat in het geval de einduitspraak niet een voldoende duidelijke motivering bevat als bedoeld in art. 359, zevende lid, Sv of anderszins niet voldoende aanknopingspunten bevat voor het oordeel dat het feit waarvoor de TBS is opgelegd, zonder meer moet worden gekarakteriseerd als een geweldsmisdrijf, de rechter die beslist over de verlenging van de TBS zich een oordeel dient te vormen over de vraag of – gelet op alle feiten en omstandigheden die destijds bekend waren – de bedreiging een geweldsmisdrijf als bedoeld in art. 38e, eerste lid, Sr oplevert. Daarbij zal de verlengingsrechter kunnen betrekken of de bedreiging werd voorafgegaan, vergezeld of gevolgd door niet-verbaal agressief gedrag ten opzichte van de bedreigde dan wel op enigerlei (andere) wijze werd ondersteund, alsmede of destijds aannemelijk was dat de bedreiging zou worden uitgevoerd, aldus de Hoge Raad.^[3]

12. Met betrekking tot de eerste deelklacht geldt het volgende. In de onderhavige zaak heeft het hof allereerst vastgesteld dat de verdachte bij de politie heeft verklaard dat hij de doodsbedreigingen zal uitvoeren als hij vrij komt en dat hij nadien, zowel tijdens de behandeling van de zaak in eerste aanleg als tijdens de behandeling in hoger beroep, verschillende uitspraken heeft gedaan waaruit volgt dat hij daadwerkelijk van plan is om de doodsbedreigingen ten uitvoer te brengen. Vervolgens heeft het hof geoordeeld dat de feiten waarvoor de verdachte is veroordeeld, te weten bedreiging (art. 285 Sr) en belaging (art. 285b Sr), niet zonder meer zijn aan te merken als geweldsmisdrijven als bedoeld in art. 38e, eerste lid, Sr, zodat TBS met dwangverpleging in beginsel de maximale duur van vier jaren niet te boven kan gaan, maar dat het hof in het onderhavige geval, gelet op de omstandigheden waaronder de feiten in het onderhavige geval zijn begaan, de wijze waarop de verdachte zich (over de feiten) uitlaat, de vaststelling met betrekking tot het gedrag van de verdachte en de reële mogelijkheid dat de verdachte de daad bij het woord zal voegen, in onderling verband en samenhang bezien, van oordeel is dat de bewezenverklaarde feiten zijn gericht tegen of gevaar veroorzaken voor de onaantastbaarheid van het lichaam van één of meer personen, en daarmee zijn aan te merken als geweldsmisdrijven in de zin van art. 38e Sr.

13. Met het voorgaande heeft het hof art. 359, zevende lid, Sv toegepast. De mogelijkheid om de bewezenverklaarde feiten in het onderhavige geval aan te merken als misdrijven die zijn gericht tegen of gevaar veroorzaken voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen, leidt het hof klaarblijkelijk af uit de mogelijkheid die de Hoge Raad volgens zijn arrest van 12 februari 2013 geeft aan de rechter die beslist over de verlenging van de TBS. In dit arrest heeft de Hoge Raad immers overwogen dat de verlengingsrechter, in het geval de einduitspraak niet een voldoende duidelijke motivering als bedoeld in art. 359, zevende lid, Sv bevat, bij zijn oordeel of de verdachte is veroordeeld wegens een geweldsdelict in de zin van art. 38e, eerste lid, Sr zal kunnen betrekken of de bedreiging werd voorafgegaan, vergezeld of gevolgd door niet-verbaal agressief gedrag ten opzichte van de bedreigde dan wel op enigerlei (andere) wijze werd ondersteund, alsmede of destijds aannemelijk was dat de bedreiging zou worden uitgevoerd. Daaruit vloeit niet onlogisch voort dat zeker ook de rechter die de TBS oplegt deze omstandigheden mag betrekken bij zijn oordeel of de verdachte is veroordeeld wegens een misdrijf dat gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen.

14. Gelet op het voorgaande en hetgeen het hof heeft vastgesteld, geeft het oordeel van het hof dat de opgelegde maatregel van TBS met verpleging van overheidswege de maximale termijn van vier jaren te boven mag gaan, geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Dit oordeel is ook niet onbegrijpelijk en voldoende gemotiveerd.

15. De eerste deelklacht faalt.

16. De tweede deelklacht komt op tegen de omstandigheid dat het hof bij zijn beoordeling of de bewezen verklaarde feiten geweldsdelicten opleveren in de zin van art. 38e, eerste lid, Sr, recidivegevaar, behandelnoodzaak, beveiliging van de maatschappij, de ernst van de persoonlijkheidsstoornis en de houding van de verdachte ten opzichte van de bewezenverklaarde feiten heeft betrokken, terwijl deze argumenten er, gelet op art. 38e, eerste lid, Sr, niet toe doen.

17. De tweede deelklacht berust naar mijn oordeel op een verkeerde lezing van het arrest. Het hof heeft voormelde omstandigheden niet betrokken bij de beoordeling van de vraag of de bewezen verklaarde feiten geweldsdelicten opleveren in de zin van art. 38e,, eerste lid, Sr (en ongelimiteerde TBS dus
mogelijkis), maar bij de motivering waarom het hof in het onderhavige geval ongemaximeerde TBS
noodzakelijkacht.

18. Het eerste middel faalt in al zijn onderdelen.

19. Het
tweede middelklaagt dat de redelijke termijn zoals bedoeld in art. 6 EVRM in de cassatiefase is overschreden omdat de stukken te laat door het hof zijn ingestuurd.

20. Het cassatiemiddel is gegrond. Bovendien zal de Hoge Raad in deze zaak waarin de verdachte zich in voorlopige hechtenis bevindt, uitspraak doen nadat meer dan zestien maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep op 30 april 2019. Een en ander brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 lid 1 EVRM is overschreden. Aangezien de aan de verdachte opgelegde sanctie zich naar zijn aard niet voor vermindering leent, is er geen aanleiding om aan het oordeel dat de redelijke termijn is overschreden enig rechtsgevolg te verbinden en zal de Hoge Raad met dat oordeel kunnen volstaan.

21. Het eerste middel faalt. Het tweede middel is gegrond, maar kan niet tot cassatie leiden.

22. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoort te geven.

23. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De procureur-generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden