Uitspraak
HOGE RAAD DER NEDERLANDEN
CIVIELE KAMER
Nummer23/04866
Datum21 maart 2025
ARREST
In de zaak van
[eiser],
wonende te [woonplaats], Spanje,
EISER tot cassatie, verweerder in het incidentele cassatieberoep,
hierna: [eiser],
advocaten: J.H.M. van Swaaij en R.J. ter Rele,
tegen
[verweerder],
wonende te [woonplaats],
VERWEERDER in cassatie, eiser in het incidentele cassatieberoep,
hierna: [verweerder],
advocaat: H.J.W. Alt.
1.Procesverloop
Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar:
a. de vonnissen in de zaak C/05/301406 / HZ ZA 16-189 van de rechtbank Gelderland van 2 november 2016, 13 december 2017, 22 augustus 2018 en 14 november 2018;
b. de arresten in de zaken 200.259.318 en 200.260.081 van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 24 september 2019, 3 augustus 2021, 7 juni 2022 en 12 september 2023, aangevuld bij arrest van 5 december 2023.
[eiser] heeft tegen de arresten van 7 juni 2022 en 12 september 2023 van het hof beroep in cassatie ingesteld.
[verweerder] heeft tegen de arresten van 3 augustus 2021, 7 juni 2022 en 12 september 2023 incidenteel cassatieberoep ingesteld.
Partijen hebben over en weer geconcludeerd tot verwerping van het beroep.
De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten.
De conclusie van de Advocaat-Generaal E.B. Rank-Berenschot strekt tot verwerping van zowel het principaal als het incidenteel cassatieberoep.
De advocaten van partijen hebben schriftelijk op die conclusie gereageerd.
2.Uitgangspunten en feiten
2.1
In cassatie kan worden uitgegaan van de volgende feiten:
(i) De broers [eiser] en [verweerder] zijn de enige erfgenamen van hun moeder, die is overleden op 9 juni 2006, en van hun vader (hierna: vader), die is overleden op 1 oktober 2013.
(ii) Tot de nalatenschap van vader behoorden op diens sterfdag in elk geval een onverdeeld aandeel in een woning in Frankrijk (die in juni 2019 is verkocht) en diverse banktegoeden.
2.2
[eiser] heeft in deze procedure in conventie gevorderd dat de rechter de verdeling van de nalatenschap zal bevelen.
[verweerder] heeft in reconventie onder meer gevorderd, samengevat, (i) veroordeling van [eiser] tot betaling aan de nalatenschap van € 884.044,, (ii) een verklaring voor recht dat [eiser] op grond van art. 3:194 lid 2 BW zijn aandeel in het onder (i) genoemde bedrag heeft verbeurd, en (iii) verdeling, althans vaststelling van de verdeling, van de nalatenschap. Daaraan heeft [verweerder] ten grondslag gelegd dat er zonder rechtsgrond vermogensverschuivingen hebben plaatsgevonden tussen vader enerzijds en [eiser] en diens echtgenote anderzijds, ter zake waarvan de nalatenschap een vordering op [eiser] heeft, welke vordering [eiser] opzettelijk heeft verzwegen.
2.3
De rechtbank heeft de verdeling van de nalatenschap bepaald, aldus dat, samengevat, aan ieder der partijen toekomt de helft van de banksaldi op twee bankrekeningen, te vermeerderen met de helft van de netto verkoopopbrengst van de woning in Frankrijk, en het meer of anders gevorderde afgewezen.
2.4
Het hof [1] heeft het eindvonnis van de rechtbank vernietigd, de nalatenschap van vader verdeeld en voor recht verklaard dat [eiser] op grond van art. 3:194 lid 2 BW zijn aandeel in de vordering van € 884.044, die de nalatenschap op hem heeft, heeft verbeurd. De vordering van [verweerder] tot veroordeling van [eiser] tot betaling van € 884.044, aan de nalatenschap heeft het hof afgewezen. Het hof heeft in dit verband het volgende overwogen:
“2.13 De slotsom is dat [[verweerder]] heeft bewezen dat de vermogensverschuivingen tussen vader enerzijds en [[eiser]] en zijn echtgenote anderzijds (…) zonder rechtsgrond zijn geschied en dat tot de nalatenschap van vader een vordering op [[eiser]] en op zijn echtgenote behoort tot een totaalbedrag van € 946.282,26. [[eiser]] is niet erin geslaagd tegenbewijs te leveren.
2.14
Het hof merkt de vordering van de nalatenschap op [[eiser]] [aan] als een vordering tot vergoeding van schade die vader heeft geleden door een onrechtmatige daad (onttrekkingen aan het vermogen zonder rechtsgrond) van [[eiser]] of zijn echtgenote. Omdat [[verweerder]] zijn vordering heeft beperkt tot € 884.044 is dit het maximaal toe te wijzen bedrag (en niet het bedrag van € 946.282,26).
Heeft [[eiser]] zijn aandeel in de vordering uit onrechtmatige daad verbeurd (artikel 3:194 lid 2 BW)?
2.15
Vaststaat dat [[eiser]] tijdens het leven van vader en ook nog na zijn overlijden zonder daartoe gerechtigd te zijn gelden heeft onttrokken aan het vermogen van vader. Daardoor is een vordering van vader en na diens overlijden van de nalatenschap van vader op [[eiser]] ontstaan. Die vordering is een goed van de nalatenschap. Vaststaat ook dat [[eiser]] die geacht moet worden te weten van het bestaan van die vordering dat niet heeft gemeld aan [[verweerder]] en heeft gezwegen waar spreken nodig was. Hij heeft deze vordering dan ook opzettelijk verzwegen en heeft zijn aandeel daarin verbeurd aan [[verweerder]] (artikel 3:194 lid 2 BW). Het gevolg daarvan is dat die vordering niet meer tot de nalatenschap van vader behoort en dat [[verweerder]] de enig rechthebbende is tot die vordering. Het hof zal voor recht verklaren dat [[eiser]] op grond van artikel 3:194 lid 2 BW zijn aandeel in de vordering van de nalatenschap € 884.044 op zichzelf heeft verbeurd. Het hof zal de vordering van [[verweerder]] om [[eiser]] te veroordelen tot betaling aan de nalatenschap van een bedrag groot € 884.044 en de wettelijke rente daarover afwijzen, omdat betaling aan de nalatenschap niet meer aan de orde is, nu [[verweerder]] de enige gerechtigde is tot die vordering.”
3.Beoordeling van het middel in het principale beroep
De klachten van het middel kunnen niet tot cassatie leiden. De Hoge Raad hoeft niet te motiveren waarom hij tot dit oordeel is gekomen. Bij de beoordeling van deze klachten is het namelijk niet nodig om antwoord te geven op vragen die van belang zijn voor de eenheid of de ontwikkeling van het recht (zie art. 81 lid 1 RO).
4.Beoordeling van het middel in het incidentele beroep
4.1
De onderdelen II.1-II.3 van het middel bevatten onder meer de klacht dat onjuist is het oordeel van het hof dat de verbeurdverklaring van het aandeel van [eiser] in de vordering ten bedrage van € 884.044,-- die de nalatenschap heeft op [eiser], tot gevolg heeft dat die vordering niet meer tot de nalatenschap behoort en [verweerder] de rechthebbende is op die vordering. Volgens de onderdelen heeft het hof hiermee miskend dat verbeurdverklaring nog niet automatisch betekent dat het verbeurde dan zonder leveringshandeling bij de andere deelgenoot aanwast, en heeft het miskend dat het verbeurde deel blijft uitmaken van de nalatenschap totdat deze geheel is verdeeld.
4.2
Art. 3:194 lid 2 BW bepaalt dat een deelgenoot in een gemeenschap die opzettelijk tot de gemeenschap behorende goederen verzwijgt, zoek maakt of verborgen houdt, zijn aandeel in die goederen aan de andere deelgenoten verbeurt. Art. 3:194 lid 2 BW strekt ertoe oneerlijk gedrag van de deelgenoten tegenover elkaar te ontmoedigen, omdat in rechtsverhoudingen als waarop die bepaling betrekking heeft, de deelgenoten in de regel in hoge mate afhankelijk zijn van de juistheid en volledigheid van de over en weer door hen verschafte inlichtingen omtrent het bestaan van tot de gemeenschap behorende goederen. [2] In de wetsgeschiedenis is onder ogen gezien dat de sanctie van het verbeuren van een aandeel in een goed, die art. 3:194 lid 2 BW verbindt aan het verzwijgen, zoek maken of verborgen houden van dat goed, ingrijpend is. Een zware sanctie heeft de wetgever op haar plaats geacht, omdat in de hiervoor bedoelde gevallen sprake is van een ernstige, maar vaak gemakkelijk te plegen vorm van bedrog. [3]
4.3
Blijkens de wetsgeschiedenis van art. 3:194 lid 2 BW is met die bepaling beoogd dat een oneerlijke deelgenoot niet alleen niet meedeelt in de waarde van de verzwegen, zoekgemaakte, of verborgen goederen, maar ook dat die goederen voortaan slechts toekomen aan de overige deelgenoten. Dat gevolg werd door de wetgever op zijn plaats geacht omdat de oneerlijke deelgenoot ook voor de tijd dat de gemeenschap nog niet is verdeeld, zijn medezeggenschap in het beheer en de participatie in het gebruik en in de vruchten van de goederen heeft verspeeld. [4] Daaruit volgt dat het verbeuren van een aandeel in een gemeenschappelijk goed meebrengt dat de oneerlijke deelgenoot zijn aandeel in de verzwegen, zoekgemaakte of verborgen goederen verliest – en dit van rechtswege overgaat op de overige deelgenoten – zonder dat daarvoor een verdeling of een leveringshandeling nodig is. Ook overigens blijkt noch uit de wet, noch uit de wetsgeschiedenis dat voor overgang van het verbeurde aandeel op de overige deelgenoten een verdeling of een leveringshandeling nodig is.
4.4
Op grond van het voorgaande moet worden aangenomen dat een op grond van art. 3:194 lid 2 BW verbeurd aandeel in een verzwegen, zoekgemaakt, of verborgen gemeenschappelijk goed van rechtswege overgaat op de overige deelgenoten zonder dat daarvoor een leveringshandeling nodig is, en dat dit een in de wet aangegeven wijze van rechtsverkrijging is als bedoeld in art. 3:80 lid 3 BW. De onderdelen II.1-II.3, die van een andere opvatting uitgaan, falen derhalve.
4.5
De overige klachten kunnen evenmin tot cassatie leiden. De Hoge Raad hoeft niet te motiveren waarom hij tot dit oordeel is gekomen. Bij de beoordeling van deze klachten is het namelijk niet nodig om antwoord te geven op vragen die van belang zijn voor de eenheid of de ontwikkeling van het recht (zie art. 81 lid 1 RO).
5.Beslissing
De Hoge Raad:
in het principale beroep:
- verwerpt het beroep;
- veroordeelt [eiser] in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van [verweerder] begroot op € 2.135,-- aan verschotten en € 2.200,-- voor salaris, vermeerderd met de wettelijke rente over deze kosten indien [eiser] deze niet binnen veertien dagen na heden heeft voldaan;
in het incidentele beroep:
- verwerpt het beroep;
- veroordeelt [verweerder] in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van [eiser] begroot op € 2.200,-- voor salaris, vermeerderd met de wettelijke rente over deze kosten indien [verweerder] deze niet binnen veertien dagen na heden heeft voldaan.
Dit arrest is gewezen door de vicepresident M.J. Kroeze als voorzitter en de raadsheren H.M. Wattendorff, S.J. Schaafsma, F.R. Salomons en G.C. Makkink, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer A.E.B. ter Heide op
21 maart 2025.
21 maart 2025.