ECLI:NL:HR:2018:1960

• Datum uitspraak: 16 oktober 2018
• Publicatiedatum: 16 oktober 2018
• Zaaknummer: 18/01550
• Instantie: Hoge Raad
• Type: Uitspraak
• Rechtsgebied: Strafrecht
• Procedures: Beschikking
• Rechters: J. de Hullu; A.J.A. van Dorst; A.E.M. Röttgering
• Vindplaatsen: Rechtspraak.nl

AI samenvatting door Lexboost • Automatisch gegenereerd

Vernietiging van de beschikking van de Rechtbank Rotterdam inzake inbeslagname en verschoningsrecht

Op 16 oktober 2018 heeft de Hoge Raad uitspraak gedaan in een cassatiezaak betreffende een beschikking van de Rechtbank Rotterdam. De zaak betreft een beklag van een advocatenkantoor over de inbeslagname van administratie en gegevensdragers in het kader van een strafrechtelijk onderzoek. De klaagster, vertegenwoordigd door advocaat R. de Bree, voerde aan dat het openbaar ministerie de rechter-commissaris had moeten betrekken bij de inbeslagname, omdat er mogelijk stukken onder het verschoningsrecht vallen. De Rechtbank had het beklag ongegrond verklaard, maar de Hoge Raad oordeelde dat de Rechtbank had moeten wachten op een beslissing van de rechter-commissaris over het beroep op het verschoningsrecht. De Hoge Raad herhaalde relevante overwegingen uit eerdere jurisprudentie en vernietigde de beschikking van de Rechtbank, waarbij de zaak werd terugverwezen naar de Rechtbank Rotterdam voor herbehandeling. De Hoge Raad benadrukte dat de rechter-commissaris de klaagster in staat moet stellen zich uit te laten over haar verschoningsrecht en dat het onderzoek op een zodanige wijze moet plaatsvinden dat het verschoningsrecht niet in het gedrang komt.

Uitspraak

16 oktober 2018

Strafkamer

nr. S 18/01550 Bv

SB/DAZ

Hoge Raad der Nederlanden

Beschikking

op het beroep in cassatie tegen een beschikking van de Rechtbank Rotterdam van 16 februari 2018, nummer RK 17/3683, op een klaagschrift als bedoeld in art. 552a Sv, ingediend door:

[klaagster] , gevestigd te [plaats] .

1. Geding in cassatie

Het beroep is ingesteld door de klaagster. Namens deze heeft R. de Bree, advocaat te 's-Gravenhage, bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan deze beschikking gehecht en maakt daarvan deel uit.

De Advocaat-Generaal G. Knigge heeft geconcludeerd tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot zodanige beslissing met betrekking tot terugwijzing of verwijzing van de zaak als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

2. De bestreden beschikking

De Rechtbank heeft het door de klaagster op de voet van art. 552a Sv gedane beklag ongegrond verklaard. De bestreden beschikking houdt dienaangaande het volgende in:

"Feiten

Op 17 november 2017 is in het onderzoek Sirius beslag gelegd op de administratie en gegevensdragers, ten kantoren bij (onder anderen):

[B] B.V.;

[C] B.V.;

[D] B.V.;

[E] B.V.;

[F] B.V. (etc.),

(hierna tezamen [A] c.s.).

Het beslag is gelegd op grond van artikel 94 Sv. De gegevensdragers zijn teruggegeven nadat daarvan kopieën waren gemaakt.

Bij de doorzoeking zijn voor [A] c.s. de strafrechtadvocaten mrs. De Jong en Veringa van Sjöcrona van Stigt aanwezig geweest. De beslagenen hebben medewerking verleend zodat gericht kon worden gezocht. Daarbij is erop gelet dat er geen stukken van verschoningsgerechtigden in beslag werden genomen.

Het openbaar ministerie en de strafrechtadvocaten hebben afspraken gemaakt over hoe om te gaan met de gevorderde digitale gegevens, opdat geen gegevens ter kennis van het onderzoeksteam zouden komen waarop een verschoningsrecht van toepassing is. Daartoe hebben de strafadvocaten alle namen en e-mailadressen verstrekt van geheimhouders waarvan bekend was dat zij werkzaamheden voor de beslagenen hebben verricht. Een FIOD medewerker die geen deel uitmaakt van het onderzoeksteam, heeft vervolgens de gevorderde bestanden zodanig bewerkt dat de van deze geheimhouders afkomstige gegevens niet zichtbaar zijn voor de leden van het onderzoeksteam ('uitgegrijst'). Van de gevorderde gegevens is ten slotte een kopie achtergelaten bij [A] c.s.

Het standpunt klaagster

Klaagster voert aan dat [betrokkene 2] al jaren de huisadvocaat is van alle tot de [A] c.s. behorende vennootschapen. Over het gehele netwerk is e-mail van klaagster te vinden. Gesteld wordt dat het openbaar ministerie op de voet van artikel 98 Sv de rechter-commissaris bij de inbeslagneming en doorzoeking had moeten betrekken. De procedure die door de officier van justitie is gevolgd (het uitgrijzen door een medewerker die geen deel uitmaakt van het onderzoeksteam) heeft geen wettelijke grondslag. Onduidelijk is voorts welke geheimhoudersstukken aan de hand van een email adressenlijst zijn uitgegrijst. Als er al moet worden uitgegrijst dient dit te geschieden door de geheimhouder of de rechter-commissaris (ECLI:NL:HR:2013:CA0434). De afspraken die de officier van justitie heeft gemaakt met de strafrechtadvocaten raken verzoekster niet, die afspraken zijn niet met haar gemaakt.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie concludeert tot niet-ontvankelijkverklaring dan wel tot ongegrondverklaring van het beklag. Navraagt leert dat er geen fysieke stukken van geheimhouders waarop het verschoningsrecht van toepassing is in beslag zijn genomen. De raadsman was bij de doorzoeking en inbeslagneming aanwezig en die heeft op de gevolgde werkwijze bij de doorzoeking of kort daarna geen bezwaar gemaakt. Er werd dus ingestemd met de gevolgde werkwijze. Een kopie van de gevorderde gegevens is achtergelaten bij [A] c.s. zodat de raadsman daar kennis van kan nemen. Het Openbaar Ministerie heeft getracht te voorkomen dat kennis werd genomen van geheimhoudersstukken en is in die stukken ook niet geïnteresseerd. Klaagster heeft op geen enkel moment aangegeven waar zich nog meer geheimhoudersstukken zouden kunnen bevinden. Pas wanneer stukken waarop het verschoningsrecht van toepassing is worden aangetroffen en overwogen wordt deze in het strafproces te gebruiken is artikel 98 Sv van toepassing.

Beoordeling

Tijdens de doorzoeking en inbeslagneming is geen bezwaar gemaakt vanwege een geschonden verschoningsrecht of geheimhouding zodat er op dat moment geen reden was om de rechter-commissaris te laten beslissen.

De officier van justitie betwist dat er stukken in beslag zijn genomen waarop het verschoningsrecht van toepassing is. Nu overigens niet is gebleken dat er voorwerpen in beslag zijn genomen waarop het verschoningsrecht van klaagster ziet, is er ook nu geen reden om de rechter-commissaris te laten beslissen en is het klaagschrift in zoverre ongegrond.

Ten aanzien van de gekopieerde digitale bestanden heeft de officier van justitie met de bij de doorzoeking aanwezige strafrechtadvocaten afspraken gemaakt over de geheimhoudersstukken. De rechtbank overweegt dat de officier van justitie zorgvuldig heeft gehandeld en binnen haar bevoegdheden is gebleven. Overigens is niet gebleken dat het onderzoeksteam over gegevens beschikt waarop het verschoningsrecht van klaagster van toepassing is. Het klaagschrift is daarom ook ongegrond voor zover het ziet op de kennisneming, het gebruik of de ontoegankelijkmaking van gegevens."

3. Wettelijk kader

Bij de beoordeling van het middel zijn de volgende bepalingen van het Wetboek van Strafvordering van belang:

- art. 94, eerste lid:

"Vatbaar voor inbeslagneming zijn alle voorwerpen die kunnen dienen om de waarheid aan de dag te brengen of om wederrechtelijk verkregen voordeel, als bedoeld in artikel 36
e van het Wetboek van Strafrecht, aan te tonen."

- art. 98:

"1. Bij personen met bevoegdheid tot verschooning, als bedoeld bij artikel 218, worden, tenzij met hunne toestemming, niet in beslag genomen brieven of andere geschriften, tot welke hun plicht tot geheimhouding zich uitstrekt. De rechter-commissaris is bevoegd ter zake te beslissen.

2. Indien de persoon met bevoegdheid tot verschoning bezwaar maakt tegen de inbeslagneming van brieven of andere geschriften omdat zijn plicht tot geheimhouding zich daartoe uitstrekt, wordt niet tot kennisneming overgegaan dan nadat de rechter-commissaris daarover heeft bepaald.

3. De rechter-commissaris die beslist dat inbeslagneming is toegestaan, deelt de persoon met bevoegdheid tot verschoning mede dat tegen zijn beslissing beklag open staat bij het gerecht in feitelijke aanleg waarvoor de zaak wordt vervolgd en tevens dat niet tot kennisneming wordt overgegaan dan nadat onherroepelijk over het beklag is beslist.

4. Tegen de beschikking van de rechter-commissaris kan de persoon met bevoegdheid tot verschoning binnen veertien dagen na de betekening daarvan een klaagschrift indienen bij het gerecht in feitelijke aanleg waarvoor de zaak wordt vervolgd. Artikel 552a is van toepassing.

5. Een doorzoeking vindt bij zodanige personen, tenzij met hun toestemming, alleen plaats voor zover het zonder schending van het stands-, beroeps- of ambtsgeheim kan geschieden, en strekt zich niet uit tot andere brieven of geschriften dan die welke het voorwerp van het strafbare feit uitmaken of tot het begaan daarvan gediend hebben."

- art. 125i:

"Aan de rechter-commissaris, de officier van justitie, de hulpofficier van justitie en de opsporingsambtenaar komt onder dezelfde voorwaarden als bedoeld in de artikelen 96b, 96c, eerste, tweede en derde lid, 97, eerste tot en met vierde lid, en 110, eerste en tweede lid, de bevoegdheid toe tot het doorzoeken van een plaats ter vastlegging van gegevens die op deze plaats op een gegevensdrager zijn opgeslagen of vastgelegd. In het belang van het onderzoek kunnen zij deze gegevens vastleggen. De artikelen 96, tweede lid, 98, 99 en 99a zijn van overeenkomstige toepassing."

4. Beoordeling van het middel

4.1.

Het middel keert zich tegen de ongegrondverklaring van het beklag door de Rechtbank en in het bijzonder tegen de verwerping van klaagsters stelling dat de inbeslaggenomen stukken en de vastgelegde gegevens, waaronder zich geheimhoudersstukken bevinden, ten onrechte niet met toepassing van art. 98 Sv ter beslissing aan de Rechter-Commissaris zijn voorgelegd.

4.2.1.

Ingevolge art. 94, eerste lid, Sv zijn onder meer alle voorwerpen die kunnen dienen om de waarheid aan de dag te brengen, vatbaar voor inbeslagneming. Voorts kunnen op grond van art. 125i Sv bij een doorzoeking aangetroffen gegevens die op een gegevensdrager zijn opgeslagen, in het belang van het onderzoek worden vastgelegd.

4.2.2.

In art. 98, eerste lid, Sv is evenwel bepaald dat bij personen met bevoegdheid tot verschoning als bedoeld in art. 218 Sv brieven of andere geschriften tot welke hun plicht tot geheimhouding zich uitstrekt, tenzij met hun toestemming, niet kunnen worden inbeslaggenomen. De rechter-commissaris is bevoegd ter zake te beslissen. Ook bij de vastlegging van gegevens op de voet van art. 125i Sv, waarin art. 98 Sv van overeenkomstige toepassing is verklaard, geldt dat het verschoningsrecht op gelijke wijze moet worden gerespecteerd. Daarbij doet niet ter zake of de desbetreffende stukken en/of gegevens zich bij de verschoningsgerechtigde zelf of bij diens cliënt bevinden.

4.2.3.

Op grond van art. 98, eerste lid, Sv is het eerst aan de rechter-commissaris om te beslissen over het beroep op het verschoningsrecht dat is gedaan ten aanzien van stukken dan wel gegevens die zijn opgeslagen op gegevensdragers. Ingevolge art. 98, vierde lid, Sv kan de verschoningsgerechtigde tegen de beschikking van de rechter-commissaris op de voet van art. 552a Sv een klaagschrift indienen bij de rechtbank.

4.3.

Nu de Rechtbank heeft vastgesteld dat de klaagster met betrekking tot inbeslaggenomen stukken en vastgelegde gegevens zich op haar verschoningsrecht heeft beroepen en dat de Rechter-Commissaris daaromtrent (nog) niet heeft beslist, had de Rechtbank de behandeling van het klaagschrift dienen aan te houden en de zaak in handen van de Rechter-Commissaris moeten stellen teneinde een beschikking te geven als bedoeld in art. 98, eerste lid, Sv.

4.4.

Het middel klaagt terecht over dit verzuim van de Rechtbank.

5. Slotsom

5.1.

Hetgeen hiervoor is overwogen brengt mee dat de bestreden beschikking niet in stand kan blijven en als volgt moet worden beslist.

5.2.

Met het oog op het door de Rechter-Commissaris ten behoeve van zijn beslissing te verrichten onderzoek wijst de Hoge Raad erop dat de Rechter-Commissaris

(i) de klaagster als verschoningsgerechtigde in staat dient stellen zich uit te laten over haar verschoningsrecht met betrekking tot de inbeslaggenomen stukken en gegevens,

(ii) mag kennisnemen van die stukken en gegevens voor zover dat met het oog op de te nemen beslissing noodzakelijk is, en

(iii) het daarheen dient te leiden dat het onderzoek wordt verricht door zodanige functionaris en op zodanige wijze dat is gewaarborgd dat het verschoningsrecht niet in het gedrang komt, indien hij - bijvoorbeeld in verband met de aard of de omvang van de inbeslaggenomen stukken of gegevens - niet in staat is zelf dat onderzoek te verrichten.

(Vgl. HR 22 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3714, NJ 2016/140.)

6. Beslissing

De Hoge Raad:

vernietigt de bestreden beschikking;

wijst de zaak terug naar de Rechtbank Rotterdam, opdat de zaak op het bestaande klaagschrift opnieuw wordt behandeld en afgedaan;

stelt de stukken in handen van de Rechter-Commissaris in die Rechtbank om op de voet van art. 98 Sv te beslissen over het door de klaagster gedane beroep op haar verschoningsrecht.

Deze beschikking is gegeven door de vice-president J. de Hullu als voorzitter, en de raadsheren A.J.A. van Dorst en A.E.M. Röttgering, in bijzijn van de waarnemend griffier E. Schnetz, en uitgesproken ter openbare terechtzitting van
16 oktober 2018 .