ECLI:NL:HR:2018:1699

• Datum uitspraak: 21 september 2018
• Publicatiedatum: 20 september 2018
• Zaaknummer: 17/05350
• Instantie: Hoge Raad
• Type: Uitspraak
• Rechtsgebied: Bestuursrecht; Belastingrecht
• Procedures: Cassatie
• Rechters: G. de Groot; M.A. Fierstra; A.F.M.Q. Beukers-van Dooren
• Vindplaatsen: Rechtspraak.nl

AI samenvatting door Lexboost • Automatisch gegenereerd

Cassatie over de fiscale behandeling van pensioenverplichtingen bij erfrechtelijke aandelenoverdracht

In deze zaak heeft de Hoge Raad op 21 september 2018 uitspraak gedaan in een cassatieprocedure die voortvloeide uit een geschil over de fiscale behandeling van pensioenverplichtingen bij de erfrechtelijke overdracht van aandelen. De Staatssecretaris van Financiën had beroep in cassatie ingesteld tegen de uitspraak van het Gerechtshof 's-Hertogenbosch, die op 6 oktober 2017 had geoordeeld over de navorderingsaanslag in de inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen voor het jaar 2010, opgelegd aan de erven van [A]. De zaak betreft de vraag of de Inspecteur het vervreemdingsvoordeel correct heeft vastgesteld na toepassing van de relevante fiscale wetgeving, met name artikel 4.16 en 4.17a van de Wet IB 2001.

De Hoge Raad oordeelde dat het Hof onbegrijpelijk had geoordeeld over de waardering van de pensioenverplichting en de toerekening van de overdrachtsprijs aan het ondernemingsvermogen. De Hoge Raad stelde vast dat de pensioenverplichting met een commerciële waarde van € 57.833 niet in verhouding staat tot de buffer van ruim € 550.000 die het Hof had aangenomen. Dit oordeel leidde tot de conclusie dat de uitspraak van het Hof niet in stand kon blijven en dat de zaak moest worden verwezen voor verdere behandeling.

De Hoge Raad verklaarde het principale beroep in cassatie gegrond en het incidentele beroep ongegrond, en verwees de zaak naar het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden voor verdere behandeling. De uitspraak benadrukt de noodzaak van een zorgvuldige afweging van de fiscale regels met betrekking tot pensioenverplichtingen en de waardering daarvan in het kader van erfrechtelijke overdrachten.

Uitspraak

21 september 2018

nr. 17/05350

Arrest

gewezen op het beroep in cassatie van
de Staatssecretaris van Financiën tegen de uitspraak van het
Gerechtshof ’s-Hertogenbosch van 6 oktober 2017, nr. 16/03754, op het hoger beroep van de Inspecteur en het incidentele hoger beroep van
de erven van [A] te
[Z] (hierna: belanghebbenden) tegen een uitspraak van de Rechtbank Zeeland-West-Brabant (nr. BRE 15/7017) betreffende de aan belanghebbenden over het jaar 2010 opgelegde navorderingsaanslag in de inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen en de daarbij gegeven beschikking inzake heffingsrente. De uitspraak van het Hof is aan dit arrest gehecht.

1. Geding in cassatie

De Staatssecretaris heeft tegen ’s Hofs uitspraak beroep in cassatie ingesteld.

Belanghebbenden hebben een verweerschrift ingediend. Zij hebben tevens incidenteel beroep in cassatie ingesteld.

Het beroepschrift in cassatie en het geschrift waarbij incidenteel beroep in cassatie is ingesteld, zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.

De Staatssecretaris heeft schriftelijk zijn zienswijze omtrent het incidentele beroep naar voren gebracht.

Belanghebbenden hebben in het incidentele beroep een conclusie van repliek ingediend.

2. Uitgangspunten in cassatie

2.1.

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

2.1.1.

[A] (hierna: erflaatster) is op 14 mei 2010 overleden. Zij was gehuwd met [B] (hierna: de echtgenoot). Uit het huwelijk zijn in 1991 en 1995 kinderen geboren. De echtgenoot heeft zijn onderneming in 2005 ingebracht in een B.V. (hierna: de BV). Alle aandelen in de BV behoorden tot de huwelijksgoederengemeenschap. De BV heeft aan de echtgenoot pensioentoezeggingen gedaan die betrekking hebben op een oudedagspensioen, een nabestaandenpensioen, een wezenpensioen tot het dertigste levensjaar van de kinderen, voortgezette pensioenopbouw bij arbeidsongeschiktheid en een arbeidsongeschiktheidspensioen (hierna samen: de pensioenverplichting).

2.1.2.

Belanghebbenden hebben namens erflaatster voor het jaar 2010 een nihilaangifte inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen (hierna: IB/PVV) ingediend. De aanslag IB/PVV voor het jaar 2010 is met dagtekening 14 juni 2013 conform de aangifte vastgesteld. In de aangifte is geen belastbaar inkomen uit aanmerkelijk belang vermeld.

2.1.3.

Bij brief van 15 januari 2015 heeft de Inspecteur aan belanghebbenden vragen gesteld over het niet aangeven van een resultaat uit aanmerkelijk belang in verband met de (fictieve) vervreemding van de aandelen in de BV ten gevolge van het overlijden van erflaatster (artikel 4.16, lid 1, letter e, Wet IB 2001). Belanghebbenden hebben daarop gereageerd en de Inspecteur tevens verzocht om op grond van artikel 4.17a Wet IB 2001 de overgang krachtens erfrecht onder algemene titel niet als een vervreemding aan te merken.

2.1.4.

Vervolgens heeft de Inspecteur aan belanghebbenden een navorderingsaanslag IB/PVV over het jaar 2010 opgelegd, berekend naar een belastbaar inkomen uit aanmerkelijk belang van € 262.162.

2.2.1.

Voor het Hof was onder meer in geschil of de Inspecteur het vervreemdingsvoordeel, na toepassing van artikel 4.17a Wet IB 2001, op het juiste bedrag heeft vastgesteld. Het Hof heeft hierover, samengevat weergegeven, als volgt geoordeeld.

2.2.2.

De pensioenverplichting moet worden gewaardeerd op de commerciële waarde van € 57.833. Hiervan uitgaande is de overdrachtsprijs van de aandelen in de BV € 748.619.

2.2.3 .

Bij de beantwoording van de vraag welk deel van de overdrachtsprijs kan worden toegerekend aan het ondernemingsvermogen van de BV en op grond van artikel 4.17a, lid 2, Wet IB 2001, niet als vervreemding wordt aangemerkt, past het Hof de regels van de vermogensetikettering analoog toe. Het gaat daarbij om de vraag in hoeverre de ondernemer de grenzen van de redelijkheid overschrijdt bij het aanmerken van de liquide middelen, beleggingen en de vorderingen op de directie tot het ondernemingsvermogen. Een redelijk handelend ondernemer mag rekening houden met risico’s binnen de onderneming en daarbij dus ook rekening houden met enige buffer voor het geval zich een slecht scenario zal manifesteren, aldus het Hof.

2.2.4.

Een gedeelte van de rekening-courantvordering, de liquide middelen en de belegging in effecten van de BV is duurzaam aan de onderneming onttrokken. Dat gedeelte is niet tot het ondernemingsvermogen van de BV te rekenen.

Door het restant van de rekening-courantvordering, de liquide middelen en de belegging in effecten van de BV tot het ondernemingsvermogen te rekenen, zou een onderneming, gelet op de mogelijke risico’s die zijn verbonden aan de pensioenverplichting, naar het oordeel van het Hof de grenzen der redelijkheid niet overschrijden.

Dat restant heeft het Hof berekend op € 576.311 en aan het ondernemingsvermogen toegerekend. Het Hof heeft de in aanmerking te nemen overdrachtsprijs gesteld op (748.619 -/- 576.311 =) € 172.308. Hiervan uitgaande kwam het Hof tot een belastbaar inkomen uit aanmerkelijk belang van erflaatster van € 27.077.

3. Beoordeling van het in het principale beroep voorgestelde middel

3.1.

Het middel bestrijdt dat, voor zover het hiervoor in 2.2.4 bedoelde restant gelet op de wetsgeschiedenis (Kamerstukken II 2009/10, 32 129, nr. 4, blz. 8, en nr. 8, blz. 12-13) al kan dienen als tegenhanger van de pensioenverplichting van de BV, daarvoor het gehele bedrag nodig is. Het voert aan dat het oordeel van het Hof erop neerkomt dat tegenover de pensioenverplichting 9,5 keer zoveel aan beleggingen staat. Het middel acht dat oordeel gelet op de uitgangspunten bij de vermogensetikettering onjuist dan wel onbegrijpelijk. Het middel wijst onder verwijzing naar het arrest van de Hoge Raad van 8 mei 1985, nr. 22738, ECLI:NL:HR:1985:AW8284, BNB 1985/230, erop dat een groot deel van de vordering, effecten en liquide middelen van de BV duurzaam overtollig is en verplicht privévermogen vormt.

3.2.1.

Ingevolge artikel 4.17a, lid 2, Wet IB 2001, wordt niet als vervreemding aangemerkt het deel van de overdrachtsprijs dat toerekenbaar is aan het ondernemingsvermogen van de vennootschap waarop de aandelen betrekking hebben (hierna: de doorschuiffaciliteit). Ingevolge het zesde lid van die bepaling wordt als ondernemingsvermogen aangemerkt de bezittingen en schulden voor zover toerekenbaar aan de onderneming, vermeerderd met het beleggingsvermogen tot ten hoogste vijf percent van de waarde in het economische verkeer van die bezittingen en schulden.

3.2.2.

Tot 1 januari 2010 gold de doorschuiffaciliteit bij de vererving van aanmerkelijk-belangaandelen voor de volledige waarde van die aandelen. Met ingang van die datum is de doorschuiffaciliteit beperkt tot het deel van de overdrachtsprijs dat toerekenbaar is aan het ondernemingsvermogen van de vennootschap.

In de parlementaire geschiedenis van die wijziging is opgemerkt dat ter zake van pensioenverplichtingen alleen als beleggingsvermogen wordt aangemerkt het deel van de waarde van de met de pensioenverplichting verband houdende activa dat de pensioenverplichting overstijgt. Voorts is opgemerkt dat de doorschuifregeling niet van toepassing is op een surplus dat wordt aangehouden met het oog op het langlevenrisico, omdat een directeur-grootaandeelhouder met een pensioen in eigen beheer anders zou worden bevoordeeld ten opzichte van een directeur-grootaandeelhouder die zijn pensioen heeft ondergebracht bij een professionele verzekeraar, en ook omdat beleggingsvermogen van een pensioen-BV dan lager zou worden belast dan ander beleggingsvermogen (Kamerstukken II 2009/10, 32 129, nr. 4, blz. 8, en nr. 8, blz. 12-13).

3.3.1.

In cassatie is uitgangspunt dat het middel geen klachten richt tegen de hiervoor in 2.2.3 weergegeven oordelen van het Hof.

3.3.2.

Zonder nadere motivering is onbegrijpelijk het oordeel van het Hof dat het bij een pensioenverplichting met een commerciële waarde van € 57.833 redelijk is om een buffer van ruim € 550.000 aan te houden. Het middel slaagt.

3.3.3.

Op grond van het hiervoor in 3.3.2 overwogene kan de uitspraak van het Hof niet in stand blijven. Verwijzing moet volgen.

3.4.

Opmerking verdient nog het volgende. Na verwijzing is uitgangspunt dat de met de pensioenverplichting verband houdende bezittingen in dit geval niet beperkt zijn tot de commerciële waarde van die verplichting, aangezien in cassatie niet is bestreden dat bij de beantwoording van de vraag welk deel van de overdrachtsprijs kan worden toegerekend aan het ondernemingsvermogen van de BV, in dit geval rekening mag worden gehouden met enige buffer voor het geval zich een slecht scenario zal manifesteren (zie hiervoor in 3.3.1).

4. Beoordeling van de in het incidentele beroep voorgestelde middelen

De middelen kunnen niet tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien artikel 81, lid 1, van de Wet op de rechterlijke organisatie, geen nadere motivering, nu de middelen niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.

5. Proceskosten

De Hoge Raad acht geen termen aanwezig voor een veroordeling in de proceskosten.

6. Beslissing

De Hoge Raad:

verklaart het principale beroep in cassatie gegrond,

verklaart het incidentele beroep in cassatie ongegrond,

vernietigt de uitspraak van het Hof, en

verwijst het geding naar het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden ter verdere behandeling en beslissing van de zaak met inachtneming van dit arrest.

Dit arrest is gewezen door de vice-president G. de Groot als voorzitter, en de raadsheren M.A. Fierstra en A.F.M.Q. Beukers-van Dooren, in tegenwoordigheid van de waarnemend griffier F. Treuren, en in het openbaar uitgesproken op 21 september 2018.