Uitspraak
27 november 2015
Eerste Kamer
14/04446
EV/EE
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
in de zaak van:
PROVINCIE ZUID-HOLLAND,
zetelende te ’s-Gravenhage,
zetelende te ’s-Gravenhage,
EISERES tot cassatie,
advocaat: mr. J.A.M.A. Sluysmans,
t e g e n
mr. J.A. VISSER q.q.,
in zijn hoedanigheid van derde als bedoeld in art. 20 Ow voor [C], overleden op 31 mei 2005,
kantoorhoudende te Dordrecht,
in zijn hoedanigheid van derde als bedoeld in art. 20 Ow voor [C], overleden op 31 mei 2005,
kantoorhoudende te Dordrecht,
VERWEERDER in cassatie,
niet verschenen.
Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als de Provincie en mr. Visser q.q.
1.Het geding
Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar de navolgende stukken:
a. het arrest in de zaak nr. 11/02126, ECLI:NL:HR:2012:BW5619 van de Hoge Raad van 28 september 2012;
b. het arrest in de zaak 200.125.755/01 van het gerechtshof Den Haag van 24 juni 2014.
Het arrest van het hof is aan dit arrest gehecht.
2.Het tweede geding in cassatie
Tegen het arrest van het hof heeft de Provincie beroep in cassatie ingesteld. De cassatiedagvaarding is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.
Tegen mr. Visser q.q. is verstek verleend.
De zaak is voor de Provincie toegelicht door haar advocaat en mede door mr. R.L. de Graaff.
De conclusie van de Advocaat-Generaal R.L.H. IJzerman strekt tot verwerping.
De advocaat van de Provincie heeft bij brief van 28 augustus 2015 op de conclusie gereageerd.
3.Beoordeling van het middel
3.1
Het gaat in deze onteigeningszaak na verwijzing nog om het bepalen van de hoogte van de schadeloosstelling.
3.2
Het hof is bij de bepaling van de hoogte van de schadeloosstelling afgeweken van het advies van de door de rechtbank benoemde deskundigen. Volgens klacht A van het hiertegen gerichte middel kan het arrest van het hof geen standhouden omdat het hof heeft verzuimd de door de rechtbank benoemde deskundigen op te roepen om bij de pleitzitting aanwezig te zijn. Ingevolge art. 424 Rv en art. 54t Ow in verbinding met 37 lid 1 Ow had het hof dit wel behoren te doen. Dit klemt temeer omdat het hof bij zijn vaststelling van de werkelijke waarde van het onteigende, aanmerkelijk is afgeweken van het (uitvoerige) advies van deskundigen, aldus nog steeds de klacht.
3.3.1
Bij de beoordeling van de klacht wordt het volgende vooropgesteld. Mede gelet op de centrale positie die in het stelsel van de Onteigeningswet bij het bepalen van de hoogte van de schadeloosstelling toekomt aan het deskundigenadvies, dient te worden geoordeeld dat art. 54t Ow ook van toepassing is op het geding na cassatie en verwijzing. Dit brengt mee dat de door de rechtbank benoemde deskundigen overeenkomstig art. 37 lid 1 Ow dienen te worden opgeroepen om aanwezig te zijn bij het pleidooi in het geding na verwijzing, als de verwijzingsrechter ten minste geen aanleiding heeft gezien zelf andere deskundigen te benoemen. De deskundigen kunnen dan desgevraagd een (nadere) mondelinge toelichting op het uitgebrachte advies verstrekken. Daarbij wordt in aanmerking genomen dat de mondelinge interactie met de deskundigen ter zitting van wezenlijke invloed kan zijn op de oordeelsvorming van de rechter.
3.3.2
Op het voorgaande kan een uitzondering worden aanvaard als de verwijzingsrechter, die de behandeling van het geding voortzet met inachtneming van de uitspraak van de Hoge Raad (art. 424 Rv), zich voldoende voorgelicht acht door het reeds uitgebrachte advies - mede gelet op hetgeen nog aan geschilpunten resteert - en geen van beide partijen voorafgaand aan, of tijdens de pleitzitting gemotiveerd verzoekt de deskundigen alsnog op te roepen om een nadere toelichting te geven op hun advies. Om een vlotte behandeling van de zaak te bevorderen kan de verwijzingsrechter dienaangaande voor de pleitzitting contact opnemen met de raadslieden van beide partijen.
3.4.1
In het onderhavige geval hebben beide partijen na verwijzing een memorie genomen. Vervolgens hebben zij de zaak door hun raadslieden doen bepleiten. Het hof heeft niet opnieuw deskundigen benoemd. Evenmin zijn door het hof de door de rechtbank benoemde deskundigen opgeroepen om ter zitting aanwezig te zijn.
3.4.2
Uit het arrest van het hof of uit het proces-verbaal van de pleitzitting blijkt niet, en ook de klacht voert niet aan, dat de advocaat van de Provincie bezwaar heeft gemaakt tegen het feit dat de deskundigen niet zijn opgeroepen voor de terechtzitting. Evenmin voert de klacht aan dat het hof ten onrechte feiten of omstandigheden aan zijn oordeel ten grondslag heeft gelegd die niet in het advies van deskundigen zijn besproken en beoordeeld. Blijkens klacht B richt het bezwaar van de Provincie zich in cassatie veeleer tegen de omstandigheid dat het hof bepaalde, in het advies genoemde, omstandigheden die voor de vaststelling van de schadeloosstelling van belang zijn, anders heeft gewaardeerd dan de deskundigen.
3.4.3
Onder deze omstandigheden had het hof de vrijheid om de zaak af te doen op de voet van het schriftelijk advies van de door de rechtbank benoemde deskundigen, zonder de deskundigen ter terechtzitting te horen. Voorts heeft het hof weliswaar over essentiële stellingen uit het partijdebat anders geoordeeld dan de deskundigen, maar het heeft uitvoerig gemotiveerd waarom het tot een afwijkend oordeel kwam. Klacht A van het middel faalt.
3.5
De onder B aangevoerde klacht kan evenmin tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien art. 81 lid 1 RO, geen nadere motivering nu de klacht niet noopt tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.
4.Beslissing
De Hoge Raad:
verwerpt het beroep;
veroordeelt de Provincie in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van mr. Visser q.q. begroot op nihil.
Dit arrest is gewezen door de vice-president F.B. Bakels als voorzitter en de raadsheren C.A. Streefkerk, A.H.T. Heisterkamp, G. Snijders en V. van den Brink, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer G. de Groot op
27 november 2015.
27 november 2015.