ECLI:NL:GHARN:2012:BW7255

Sector strafrecht

Parketnummer: 21-002091-11

Uitspraak d.d.: 1 juni 2012

TEGENSPRAAK

Promis

Arrest van de militaire kamer

gewezen op het hoger beroep, ingesteld tegen het vonnis van de militaire kamer van de rechtbank Arnhem van 7 juni 2011 in de strafzaak tegen

[verdachte],

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum],

wonende te [woonplaats],

rang: kapitein,

registratienummer: [nummer],

ingedeeld bij: vliegbasis Woensdrecht.

Het hoger beroep

De verdachte heeft tegen het hiervoor genoemde vonnis hoger beroep ingesteld.

Onderzoek van de zaak

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzitting van het hof van 14 mei 2012 en, overeenkomstig het bepaalde bij artikel 422 van het Wetboek van Strafvordering, het onderzoek op de terechtzitting in eerste aanleg.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal. Deze vordering is na voorlezing aan het hof overgelegd.

Het hof heeft voorts kennisgenomen van hetgeen door verdachte en zijn raadslieden,

mr G.G.J. Knoops en mr P.B.A. Acda, naar voren is gebracht.

Het vonnis waarvan beroep

Het hof zal het vonnis waarvan beroep om proceseconomische redenen vernietigen en daarom opnieuw rechtdoen.

De tenlastelegging

Aan verdachte is tenlastegelegd dat:

1.

hij op of omstreeks 12 december 2007 in de gemeenten Gilze en Rijen en/of Maasdriel en/of Neerijnen en/of elders in Nederland, als vlieger/gezagvoerder (pilot in command/frontseater) van een luchtvaartuig (Apache gevechtshelikopter), zich aanmerkelijk onvoorzichtig en/of onoplettend en/of onachtzaam heeft gedragen waardoor het aan zijn schuld te wijten is dat een elektriciteitswerk is vernield en/of beschadigd en/of onbruikbaar gemaakt, waardoor verhindering of bemoeilijking van stroomlevering ten algemene nutte en/of gemeen gevaar voor goederen is ontstaan, doordat hij

- alvorens met dat luchtvaartuig op te stijgen, niet, althans in onvoldoende mate, de vlieg-/stafkaarten van het gebied, dat hij wilde en/of moest overvliegen, met de daarin voorkomende hoge objecten, heeft bekeken en/of bestudeerd, en/of

- vliegende in de richting van en/of boven de rivier de Waal, niet, althans onvoldoende op de vlieg-/stafkaarten heeft gecontroleerd of dat luchtvaartuig een hoog object op de vliegroute naderde, en/of (vervolgens)

- terwijl dat luchtvaartuig zich in de richting van hoogspanningsleidingen bewoog en/of moest bewegen, opdracht heeft gegeven aan de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, te vliegen op "comfort-level" althans "zo laag als je durft", en/of

- geen, althans onvoldoende toezicht heeft gehouden op de door de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, gevlogen vlieghoogte, en/of

- niet voortdurend, althans in onvoldoende mate oplettend en/of waakzaam is geweest voor obstakels welke zich vóór dat luchtvaartuig (konden) aandien(d)en op de (beoogde) vliegroute en/of -hoogte, en/of

- vliegende boven de rivier de Waal, op de plaats waar hoogspanningsleidingen de rivier de Waal kruisen, met dat luchtvaartuig heeft gevlogen op een hoogte van ongeveer 120 voet, althans lager dan een hoogte welke benodigd was om deze hoogspanningsleidingen bovenlangs te passeren, en/of

- terwijl dat luchtvaartuig (een) hoogspanningsleiding(en) op korte afstand was genaderd, daarvan geen waarschuwing heeft gegeven aan de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, en/of (vervolgens)

- met dat luchtvaartuig tegen de ter plaatste aanwezige hoogspanningsleidingen is aangevlogen,

tengevolge waarvan zes (6), althans één of meer hoogspanningsleidingen zijn doorgesneden, althans gebroken, en/of drie (3), althans één of meer draagarmen van deze hoogspanningsmasten is/zijn verbogen en/of afgebroken,

terwijl de verhindering of bemoeilijking van stroomlevering ten algemenen nutte hieruit heeft bestaan dat ongeveer 50.000, althans een groot aantal, huishoudens en/of bedrijven van stroomvoorziening verstoken waren gedurende één of meer dagen, en/of

terwijl het ontstane gemeen gevaar voor goederen hieruit heeft bestaan dat door stroomverlies elektrische apparaten en/of van computersystemen afhankelijke systemen/apparaten beschadigd werden en/of konden worden en/of van (vries-)koeling afhankelijke goederen konden bederven;

2.

hij op of omstreeks 12 december 2007 in de gemeenten Gilze en Rijen en/of Maasdriel en/of Neerijnen, en/of elders in Nederland, als vlieger/gezagvoerder (pilot in command/frontseater) van een luchtvaartuig (Apache gevechtshelikopter) zich aanmerkelijk onvoorzichtig en/of onoplettend en/of onachtzaam heeft gedragen waardoor het aan zijn schuld te wijten is dat voormeld luchtvaartuig is vernield en/of onbruikbaar gemaakt en/of beschadigd is, terwijl daardoor levensgevaar is ontstaan voor een ander, te weten voor de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder ([medeverdachte]), doordat hij

- alvorens met dat luchtvaartuig op te stijgen, niet, althans in onvoldoende mate, de vlieg-/stafkaarten van het gebied, dat hij wilde en/of moest overvliegen, met de daarin voorkomende hoge objecten, heeft bekeken en/of bestudeerd, en/of

- vliegende in de richting van en/of boven de rivier de Waal, niet, althans onvoldoende op de vlieg-/stafkaarten heeft gecontroleerd of dat luchtvaartuig een hoog object op de vliegroute naderde, en/of (vervolgens)

- terwijl dat luchtvaartuig zich in de richting van hoogspanningsleidingen bewoog en/of moest bewegen, opdracht heeft gegeven aan de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, te vliegen op "comfort-level" althans "zo laag als je durft", en/of

- geen, althans onvoldoende toezicht heeft gehouden op de door de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, gevlogen vlieghoogte, en/of

- niet voortdurend, althans in onvoldoende mate oplettend en/of waakzaam is geweest voor obstakels welke zich vóór dat luchtvaartuig (konden) aandien(d)en op de (beoogde) vliegroute en/of -hoogte, en/of

- vliegende boven de rivier de Waal, op de plaats waar hoogspanningsleidingen de rivier de Waal kruisen, met dat luchtvaartuig heeft gevlogen op een hoogte van ongeveer 120 voet, althans lager dan een hoogte welke benodigd was om deze hoogspanningsleidingen bovenlangs te passeren, en/of

- terwijl dat luchtvaartuig (een) hoogspanningsleiding(en) op korte afstand was genaderd, daarvan geen waarschuwing heeft gegeven aan de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, en/of (vervolgens)

- met dat luchtvaartuig tegen de ter plaatste aanwezige hoogspanningsleidingen is aan gevlogen;

althans, indien het vorenstaande onder 2 niet tot een veroordeling leidt:

hij op of omstreeks 12 december 2007 in de gemeente(n) Maasdriel en/of Neerijnen en/of elders in Nederland, als vlieger/gezagvoerder (pilot in command/frontseater) van een luchtvaartuig (Apache gevechtshelikopter), in elk geval als lid van de bemanning van dat luchtvaartuig, de vrijheid van het verkeer zonder noodzaak heeft belemmerd en/of de veiligheid in het luchtruim en/of op de grond en/of op het water in gevaar heeft gebracht, althans dat redelijkerwijs kon worden aangenomen dat zulks het geval kon zijn, immers is hij met dat luchtvaartuig tegen de ter plaatste aanwezige hoogspanningsleidingen aan gevlogen, waardoor

- zes (6), althans één of meer eerdergenoemde hoogspanningsleidingen zijn doorgesneden, althans gebroken, waarna zij in het water en/of op de grond en/of over een weg zijn gevallen, en/of

- drie (3), althans één of meer draagarmen van de hoogspanningsmasten zijn verbogen en/of afgebroken, en/of

- dat luchtvaartuig (zwaar) beschadigd is geraakt.

Indien in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze verbeterd. De verdachte is daardoor niet geschaad in de verdediging.

Beoordeling van het onder 1 en onder 2 primair tenlastegelegde

Bewezenverklaring

Het hof heeft uit het onderzoek ter terechtzitting door de inhoud van wettige bewijsmiddelen de overtuiging bekomen dat verdachte het onder 1 en onder 2 primair tenlastegelegde heeft begaan. Daartoe overweegt het hof als volgt.

Tijd en plaats van het ongeval

Het ongeval vond plaats op 12 december 2007 , de kabels hingen tussen Heesselt (gemeente Neerijnen) en Hurwenen (gemeente Maasdriel). Op het moment van het raken van de hoogspanningsdraden vloog de helikopter op een hoogte van ongeveer 120 voet.

Beoordelingskader

De onder 1, respectievelijk onder 2 primair tenlastegelegde misdrijven zijn voorzien in artikel 161ter, respectievelijk artikel 169, aanhef en onder 1° van het Wetboek van Strafrecht.

Bij de beoordeling van deze misdrijven dienen de volgende vragen onder ogen te worden gezien:

a. heeft verdachte een fout gemaakt;

b. is er voldoende oorzakelijk verband (“causaliteit”) tussen de gemaakte fout en het in de wet (en de tenlastelegging) genoemde gevolg;

c. is er sprake van schuld als genoemd in deze wetsbepalingen, dat wil zeggen: is er sprake van min of meer grove of aanmerkelijke onvoorzichtigheid, onachtzaamheid of nalatigheid?

Toepassing op het voorliggende geval

Ad a.

Het is niet in geschil dat verdachte een fout heeft gemaakt door, samen met zijn collega-vlieger, tegen de hoogspanningsleidingen aan te vliegen.

Ad b.

1. De hoogspanningsleidingen, zijnde “een elektriciteitswerk”, zijn inderdaad beschadigd en onbruikbaar gemaakt. Alle zes de stroomvoerende kabels zijn kapotgevlogen en drie draagarmen (“traversen”) van de hoogspanningsmasten zijn verbogen en/of afgebroken. Daardoor kwamen de Tielerwaard en de Bommelerwaard langdurig zonder stroom te zitten . Het ging daarbij om ongeveer 50.000 huishoudens ; de (mogelijke) nadelige gevolgen voor elektrische apparaten, van computersystemen afhankelijke systemen/apparaten en van (vries-)koeling afhankelijke goederen behoeven geen nadere adstructie.

2. De helikopter zelf raakte (zwaar) beschadigd. Dat levensgevaar is ontstaan voor verdachte en zijn collega-piloot behoeft eigenlijk geen betoog. Het met een helikopter tegen een hoogspanningsleiding vliegen is inherent (levens)gevaarlijk. Dat deze draadaanvaring wonderbaarlijk goed is afgelopen, dat gelukkig niemand het leven heeft gelaten, kan, anders dan de verdediging heeft gesuggereerd, niet redengevend zijn voor de conclusie dat er dus geen levensgevaar is ontstaan door de onoplettende manier, waarop verdachte en zijn collega hebben gevlogen.

Het hof merkt nog op dat in deze zaak sprake is van een mono-causaal verband: de door de vliegers gemaakte fout -het vliegen op een onveilige hoogte-, en die alleen, is de oorzaak van dit ongeval. In zoverre verschilt deze zaak van die van de loadmaster en van de Groninger HIV-zaak.

Dit sluit niet uit dat allerlei factoren kunnen hebben bijgedragen aan het maken van die fout, maar dat is een kwestie die de mate van verwijtbaarheid raakt en niet de causaliteit.

Ad c.

Bij de beoordeling van de mate van schuld dienen alle omstandigheden van het geval in aanmerking te worden genomen, waarbij echter de ernst van de gevolgen niet redengevend is voor de mate van schuld.

De aan verdachte verweten fouten kunnen worden ingedeeld in twee categorieën:

c1. een onvoldoende voorbereiding van de vlucht (het eerste gedachtestreepje in de tenlastelegging)

en

c2. (mede daardoor) een niet adequate uitvoering van de vlucht (het tweede tot en met achtste gedachtestreepje in de tenlastelegging).

Ad c1., de voorbereiding van de vlucht

De voorbereiding van de vlucht vond plaats op de vliegbasis Gilze Rijen. Deze voorbereiding is naar het oordeel van het hof inderdaad gebrekkig geweest. Door wisselingen in de samenstelling van de bemanning en een gewijzigd oefengebied werd het uiteindelijke vluchtplan pas ’s middags om + 16:00 uur opgesteld. Uiteindelijk vloog verdachte als frontseater/gezagvoerder met [medeverdachte] als backseater/pilot flying. De beide vliegers hebben zich te weinig tijd gegund voor een gedegen voorbereiding.

De (korte ) crewbriefing wordt uitsluitend gedaan aan de hand van de kaart met schaal 1:250.000 ; vooraf is niet gesproken over hoogtehazards, meer in het bijzonder ook niet over kabels en hoogspanningsmasten. Volgens de getuige-deskundige [naam] had dit wèl gemoeten: “Op lage hoogte moeten hoogtehazards besproken worden.” De majoor [naam] is dezelfde mening toegedaan: “In je vluchtvoorbereiding dien je bijzondere aandacht te hebben voor obstakels als je lager dan 500 voet gaat vliegen. [...] Het is gebruikelijk dat de obstakels die men tegen kan komen tijdens de vlucht, doorgenomen worden tussen beide vliegers tijdens de vluchtvoorbereiding.”

Alleen verdachte gaat naar de avondbriefing; hij is ook degene die de kaarten laat intekenen door de afdeling navigatie. De vliegers gaan snel eten; na terugkomst op het squadron gaat [medeverdachte] naar de helikopter om te “steppen” (het controleren van het toestel vóór het vliegen) en verdachte naar navigatie om de vliegkaarten op te halen en naar de duty officer om uit te boeken.

De door de afdeling navigatie ingetekende kaart 1:50.000 wordt, voor het instappen in de helikopter, vluchtig bekeken, maar niet op hazards.

Ad c2, de uitvoering van de vlucht

Bij de beoordeling van dit aspect van het aan verdachte gemaakte verwijt neemt het hof de taakverdeling tussen de beide piloten in aanmerking. Deze houdt in dat de frontseater de gezagvoerder is en zich bezig houdt met de bediening van de wapensystemen en de navigatie. De backseater vliegt het toestel, op aanwijzingen van de frontseater.

[Medeverdachte] vertrouwde erop dat verdachte hem zou informeren over eventuele obstakels: “Ik ga ervan uit dat dit standaard komt van de frontseater. In de trant van: Over twee mijl een toren links van ons, of zoiets.” De getuige-deskundige [naam] bevestigt dit: “Het is standaard dat obstakels door de frontseater worden aangegeven.”

Het navigeren aan de hand van de kaart 1:50.000 geschiedt door de frontseater en niet door de pilot-flying. [Medeverdachte] heeft hierover verklaard: “In principe heb ik geen 1:50.000 kaart voor me, ik kan dat detail niet zien als ik buiten kijk. Ik kan niet kaartlezen en buiten kijkend vliegen tegelijk. Ik verwacht dit van mijn frontseater.” Dit strookt met de verklaring van verdachte, die niet meer zeker weet of hij een kaart aan [medeverdachte] heeft gegeven nadat hij die bij de afdeling navigatie in ontvangst heeft genomen: “Het is ook niet noodzakelijk dat [medeverdachte] er een heeft hij moet buiten kijken tijdens het vliegen [...].” [getuige-deskundige] bevestigt de juistheid van [medeverdachte] stelling. Obstakels worden standaard gemeld door de frontseater, zonder dat de backseater daarom hoeft te vragen.

Verdachte heeft in zijn daags na het ongeval zelf opgestelde relaas het volgende geschreven:

Na 2 shallow en 2 steep diving rkt attacks op (auto stored tgt’s) die beide naar mijn mening ok waren geef ik [medeverdachte] de opdracht om via mijn LOS van hoogte en koers te veranderen richting de Waal waar we gaan sluipvliegen. Mijn LOS had ik op de delta omgeving van Rossum staan via GHS. Onze daling werd ingezet rond de 1200’ na de laatste rkt attack. [Medeverdachte] vraagt mij hoe laag ik wil en ik zeg zo laag als je durft, maw zijn comfort level! Tevens vraag ik hem of hij weet waar hij zit en hij vertelt me in de nabijheid van Rossum wat ik beaam en geverifieerd had op de 1:250.000. Tijdens de daling ging mijn aandacht naar binnen de cockpit omdat ik de 1:50.000 kaart wilde pakken die voor het laagvliegen standaard wordt gebruikt ivm met meer detail. Tevens is deze kaart gechumd wat betekend dat alle bijgehouden en voorverkende obstakels zijn ingetekend met rode stift.

Toen ik inside met mijn hoofd omlaag zat om van kaart te wisselen was er ineens een enorme flits en een knal en alle ruiten van de canopy om mij heen werden verbrijzeld.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft verdachte expliciet bevestigd, dat hij pas na het inzetten van de daling de kaarten heeft gewisseld en bekeken.

Verdachte heeft verder verklaard dat hij niet aan masten of kabels heeft gedacht nadat hij [medeverdachte] opdracht had gegeven om op comfortlevel te gaan laagvliegen. Als pilot non flying heeft hij zich vanaf dat moment niet meer geconcentreerd op datgene wat er buiten het toestel gebeurde. Hij heeft zich op dat moment niet buiten bezig gehouden met hazards (obstakels). Voor zover hij zich kan herinneren heeft hij niet tegen [medeverdachte] gezegd dat hij kaarten ging verwisselen of dat hij “inside” was. Tussen het moment van de laagvliegopdracht en het moment van de draadaanvaring zat ongeveer 15 seconden. Verdachte vindt dit niet lang , maar bij de gevlogen snelheid van 120 - 115 knopen wordt daarin wel een afstand van ongeveer 900 meter afgelegd.

[Medeverdachte] heeft verklaard dat het niet zo slim was om het wisselen van kaart op lage hoogte te doen; (het is beter) dat te doen al ruim voordat je een lage hoogte bereikt. Hij verklaart dat het logisch zou zijn indien hij pas gaat dalen als zijn frontseater de 1:50.000 kaart voor zich heeft liggen en zich ervan heeft vergewist dat er niet direct hazards zijn te verwachten; dan wel dat hij die direct aan hem called direct voor de daling.

Ook de getuige-deskundige [naam] zou verwachten dat de frontseater de 1:50.000 kaart heeft geraadpleegd voordat hij toestemming geeft om te gaan dalen. Hierover zijn geen afspraken of vastgestelde procedures, maar [getuige-deskundige] vindt het logisch dat je eerst de 1:50.000 kaart voor je hebt en hebt bekeken, voordat je gaat laagvliegen.

Het hof stelt vast dat de in het tweede, derde en vijfde tot en met achtste gedachtestreepje omschreven gedragingen of nalatigheden bij de uitvoering van de vlucht inderdaad op verdachte van toepassing zijn. Het in het vierde gedachtestreepje omschreven nalaten (het niet of onvoldoende toezicht houden op de vlieghoogte) acht het hof niet relevant, nu de opdracht het vliegen op “comfortlevel” inhield. [Medeverdachte] heeft niet op een daarmee niet te verenigen geringe hoogte gevlogen.

Beoordeling van de gemaakte fouten

Het hof is van oordeel, dat verdachte een aantal cruciale fouten heeft gemaakt.

Ten eerste is daar de gebrekkige voorbereiding van de vlucht, waarin een aantal laagvliegtrajecten was opgenomen maar waarbij -desondanks- niet aan de hand van de kaart 1:50.000 gerichte aandacht is besteed aan hoogtehazards. Het hof neemt daarbij mede in aanmerking dat verdachte niet alleen formeel gezagvoerder en daarmee eindverantwoordelijke was, maar ook daadwerkelijk de meer ervaren vlieger binnen de bemanning.

Naar het oordeel van het hof is reeds vanwege deze gebrekkige voorbereiding sprake van verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid. Het tegenkomen van een “draad” bij het volgen van een lijnkenmerk is vrijwel een zekerheid. Bij deze mate van voorzienbaarheid moet je dus als je langs een rivier laag gaat vliegen vooraf de kaart 1:50.000 bestuderen.

In de tweede plaats heeft verdachte in volstrekt onvoldoende mate invulling gegeven aan zijn functie van navigator. Hij heeft de detailkaart niet bestudeerd alvorens de opdracht tot het daadwerkelijk gaan laagvliegen te geven; hij had deze op dat moment zelfs niet paraat. Hij heeft geen aandacht gehad voor de omgeving, terwijl het juist zijn taak was om de backseater te waarschuwen voor obstakels. Daarbij heeft hij evenmin duidelijk aangegeven dat hij -vrij lang- “inside” was. Ook op dit punt heeft verdachte zijn extra verantwoordelijkheid als gezagvoerder niet waargemaakt: hij had moeten controleren dat het vliegpad vrij was van obstakels voordat hij de opdracht tot laagvliegen, nota bene: “zo laag als je durft”, gaf.

Organisatorische tekortkomingen kunnen afdoen aan de verwijtbaarheid, zelfs in beslissende mate, zoals blijkt uit de al eerder genoemde loadmasterzaak. Door de verdediging is een groot aantal omstandigheden aangevoerd, die van invloed zouden zijn geweest op de gemaakte fouten en die zouden afdoen aan de verwijtbaarheid daarvan.

Zeker, het vliegen met een Apache helikopter is niet makkelijk en vraagt veel van de piloten. De ter terechtzitting gehoorde deskundige [naam] heeft daar het hof op inzichtelijke wijze over voorgelicht. Maar voor die moeilijke taak worden de vliegers opgeleid en getraind; het is hun werk en hun vak. Onder normale (oefen)omstandigheden hoort een vakbekwaam Apachevlieger fouten als hier aan de orde naar het oordeel van het hof niet te maken.

Zeker, op allerlei aspecten konden de opleiding, ondersteuning en kwaliteitsborging beter. Uit dit ongeval is ook lering getrokken en er zijn verbeteringen doorgevoerd of aangekondigd.

In zijn analyse van het ongeval trekt de Onderzoeksraad voor veiligheid 14 subconclusies. In zijn hoofdconclusie stelt de Raad vast dat het ongeval is veroorzaakt door een gebrekkige vluchtvoorbereiding en -uitvoering en door onvoldoende supervisie. Voor zover de Raad hierbij doelt op een dubbele causaliteit voor het ongeval, deelt het hof dit oordeel echter niet, zoals hierboven uiteengezet.

Het hof is van oordeel dat de aangevoerde schuldverminderende omstandigheden (van technische aard en/of voortspruitende uit beperkende “human factors”), op zich noch in hun samenhang, van zodanig gewicht zijn dat de door verdachte gemaakte fouten niet als aanmerkelijk onvoorzichtig en onoplettend kunnen worden aangemerkt.

Bewezenverklaring

Door de hiervoor genoemde wettige bewijsmiddelen heeft het hof de overtuiging verkregen en acht het hof wettig bewezen, dat verdachte het onder 1 en 2 primair tenlastegelegde heeft begaan, met dien verstande, dat:

1.

hij op of omstreeks 12 december 2007 in de gemeenten Gilze en Rijen en/of Maasdriel en/of Neerijnen en/of elders in Nederland, als vlieger/gezagvoerder (pilot in command/frontseater) van een luchtvaartuig (Apache gevechtshelikopter), zich aanmerkelijk onvoorzichtig en/of onoplettend en/of onachtzaam heeft gedragen waardoor het aan zijn schuld te wijten is dat een elektriciteitswerk is vernield en/of beschadigd en/of onbruikbaar gemaakt, waardoor verhindering of bemoeilijking van stroomlevering ten algemene nutte en/of gemeen gevaar voor goederen is ontstaan, doordat hij

- alvorens met dat luchtvaartuig op te stijgen, niet, althans in onvoldoende mate de vlieg-/stafkaarten van het gebied, dat hij wilde en/of moest overvliegen, met de daarin voorkomende hoge objecten, heeft bekeken en/of bestudeerd, en/of

- vliegende in de richting van en/of boven de rivier de Waal, niet, althans onvoldoende op de vlieg-/stafkaarten heeft gecontroleerd of dat luchtvaartuig een hoog object op de vliegroute naderde, en/of (vervolgens)

- terwijl dat luchtvaartuig zich in de richting van hoogspanningsleidingen bewoog en/of moest bewegen, opdracht heeft gegeven aan de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, te vliegen op "comfort-level" althans "zo laag als je durft", en/of

- geen, althans onvoldoende toezicht heeft gehouden op de door de vlieger (pilot

flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, gevlogen vlieghoogte, en/of

- niet voortdurend, althans in onvoldoende mate oplettend en/of waakzaam is geweest voor obstakels welke zich vóór dat luchtvaartuig (konden) aandien(d)en op de (beoogde) vliegroute en/of -hoogte, en/of

- vliegende boven de rivier de Waal, op de plaats waar hoogspanningsleidingen de rivier de Waal kruisen, met dat luchtvaartuig heeft gevlogen op een hoogte van ongeveer 120 voet, althans lager dan een hoogte welke benodigd was om deze hoogspanningsleidingen bovenlangs te passeren, en/of

- terwijl dat luchtvaartuig (een) hoogspanningsleiding(en) op korte afstand was genaderd, daarvan geen waarschuwing heeft gegeven aan de vlieger (pilot flying/backseater), niet zijnde de gezagvoerder, en/of (vervolgens)

- met dat luchtvaartuig tegen de ter plaatste aanwezige hoogspanningsleidingen is aangevlogen,

tengevolge waarvan zes (6), althans één of meer hoogspanningsleidingen zijn doorgesneden, althans gebroken, en/of drie (3), althans één of meer draagarmen van de hoogspanningsmasten is/zijn verbogen en/of afgebroken,