Uitspraak
vonnis
RECHTBANK GELDERLAND
Team kanton en handelsrecht
Zittingsplaats Arnhem
zaaknummer / rolnummer: C/05/262790 / HA ZA 14-221 / 17 / 560
Vonnis van 15 april 2015
in de zaak van
de naamloze vennootschap naar Belgisch recht
CREPAIN BINST ARCHITECTURE N.V.
gevestigd te Antwerpen (België)
eiseres
advocaat mr. M.B.A. Alkema te Breda
tegen
1. de vennootschap onder firma
V.O.F. ROYAAL ZUID
gevestigd te Hoevelaken
2. de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid
BOUWFONDS ONTWIKKELING B.V.
gevestigd te Hoevelaken
gedaagden
advocaat mr. drs. I.M.C.A. Reinders Folmer te Amsterdam
Eiseres wordt hierna Crepain genoemd, gedaagden worden afzonderlijk V.O.F. Royaal Zuid en Bouwfonds Ontwikkeling dan wel Rabo Vastgoed genoemd en gezamenlijk ook Royaal Zuid c.s.
1.De procedure
1.1
Het verloop van de procedure blijkt uit:
- het vonnis van 2 juli 2014;
- het proces-verbaal van de comparitie na antwoord;
- de conclusie van repliek;
- de conclusie van dupliek.
1.2
Ten slotte is opnieuw vonnis bepaald.
2.De feiten
2.1
V.O.F. Royaal Zuid is een consortium van projectontwikkelaars. Het consortium is opgericht met als doel de blokken 7, 8, 9 en 10 binnen het plangebied Gershwin (cluster III) in Amsterdam voor gezamenlijke rekening en risico te ontwikkelen en te realiseren. Gershwin is een deelgebied in het centrum van de Zuidas in Amsterdam met als bestemming zowel wonen als werken. Beherend vennoten van het consortium zijn ERA Contour B.V. (verder: ERA), Prospect Zuidas B.V. (verder: Prospect) en Bouwfonds Ontwikkeling B.V., deze laatste als rechtsopvolger onder algemene titel van Rabo Vastgoed B.V. Op 28 april 2003 heeft Consortium Royaal Zuid i.o. - hierna gemakshalve ook V.O.F. Royaal Zuid te noemen - aan Inbo Adviseurs te Woudenberg (verder: Inbo) opgedragen als projectarchitect op te treden.
2.2
Crepain exploiteert een architectenbureau.
2.3
Bij brief van 26 januari 2006 heeft V.O.F. Royaal Zuid aan Crepain opdracht verleend tot het geven van een visiepresentatie voor het gebouw van kavel 9 binnen het plangebied. Crepain heeft de visiepresentatie gegeven op 10 mei 2006 en daarvoor het overeengekomen bedrag van € 4.000,- gefactureerd aan Rabo Vastgoed, die de factuur heeft betaald.
2.4
Crepain heeft een raamovereenkomst gesloten met Inbo. Die overeenkomst is opgenomen in een brief van 6 juli 2006 van Inbo aan Crepain, die door Crepain voor akkoord is ondertekend. Uit die brief wordt geciteerd:
Inzake bovengenoemd project verlenen wij u hierbij conform onze afspraken opdracht tot het verrichten van de volgende architectenwerkzaamheden:
Deze opgave heeft betrekking op de volgende onderdelen:
Architectenwerkzaamheden
1) voorlopig ontwerpfase;
2) definitief ontwerpfase;
3) bouwvoorbereidingsfase;
4) bouwuitvoeringsfase;
5) bouwuitvoeringstekeningen.
(...)
Architecten werkzaamheden
Uitgangspunten architecten werkzaamheden
De architecten werkzaamheden zullen worden uitgevoerd op basis van de SR 1997, welke de rechtsverhouding beschrijft tussen opdrachtgever en architect.
(...)
Opdracht en honorering
Inbo zal per fase schriftelijk opdracht verstrekken aan Crepain-Binst Architecture. De verschillende fases zijn hiervoor uitvoerig beschreven. De opdracht voor enige fase geeft geen recht of aanspraak op opdrachtverlening voor een volgende fase. De faseringen van de werkzaamheden kunnen afwijken van artikel 75 SR 1997.
De totaalhonorering voor de voornoemde fases is als volgt:
Euro
1) voorlopig ontwerpfase € 31.579,-
2) definitief ontwerpfase € 53.684,-
3) bouwaanvraag € 10.000,-
4) bouwvoorbereidingsfase € 25.263,-
5) bouwuitvoeringsfase € 6.316,-
6) esthetische controle € 3.158,-
7) Totaal € 130.000,-
(...)
Middels een voor akkoord getekende brief wordt elke fase afgesloten en de opstart van de eventuele opvolgende fase bevestigd (..)
2.5
Bij brief van 23 november 2006 heeft Crepain aan Prospect als volgt bericht:
Zoals besproken op onze bijeenkomst van dinsdag laatstleden, zullen wij op korte termijn een volledig nieuw concept bedenken op basis van het door u aangepaste PvE.
Crepain heeft aangeboden die werkzaamheden te zullen uitvoeren voor € 11.000,-.
2.6
Bij brief van 7 december 2006 heeft V.O.F. Royaal Zuid aan Crepain opdracht verleend conform de offerte van 23 november 2006. Zij heeft verzocht de factuur te sturen naar Rabo Vastgoed. Deze heeft het in twee helften gefactureerde bedrag betaald.
2.7
Bij brief van 18 december 2006 heeft Inbo aan Crepain opdracht verleend tot het verrichten van de architectenwerkzaamheden van de voorlopig ontwerpfase conform de raamovereenkomst van 6 juli 2006 voor een bedrag van € 31.579,-.
2.8
Bij brief van 22 oktober 2007 heeft Crepain Rabo Vastgoed onder meer bericht:
Nu we verleden week een erg gesmaakte presentatie hebben gehouden, lijkt het ons correct het nieuwe VO te factureren. Zoals eerder afgesproken, betreft dit een volledig nieuw VO en ben ik zo vrij het integrale bedrag hiervoor te factureren, zijnde 31.579 euro. (...)
Daarbij heeft zij een factuur gevoegd voor € 31.579,-, gedateerd 23 oktober 2007 en genummerd 07.308.
2.9
Op de planning Versie 16 d.d. 6 november 2007 is voor Blok 9 het vervaardigen van het voorlopig ontwerp voorzien voor de periode van mei tot en met december 2007 en de toetsing door de gemeente en de afronding ervan in januari en februari 2008. Het maken van het definitief ontwerp is in die planning voorzien van maart tot en met november 2008.
2.1
Op 15 november 2007 heeft Crepain 15% van factuur 07.308 gecrediteerd (derhalve € 4.736,85). Na akkoord van de supervisoren van de ontwikkeling van het gebied heeft Rabo Vastgoed 85% van factuur 07.308 betaald (derhalve € 26.842,-). Vervolgens heeft Crepain het gecrediteerde bedrag alsnog in rekening gebracht bij factuur van 4 november 2008 met nummer 08.374.
2.11
Bij fax van 7 juli 2008 heeft Crepain aan Prospect (t.a.v. [naam]) bericht:
Zoals donderdag ll. even aangehaald bij het verlaten van de vergadering, hebben wij op dit ogenblik, ten gevolge van de lang aanslepende procedure van de supervisoren, een enorm financieel probleem.
Tot op heden is het VO zelfs nog niet afgerond en staat er nog een tegoed van € 4.373. Onze laatste factuur evenwel dateert van 23-10-2007 t.b.v. € 31.579 min de ereloonnota = € 26.842, betaald op 28-04-08. Sinds die 23-10-07 zijn evenwel nog 407 uur gepresteerd. Kostprijs × € 80/uur = € 32.560 + 10% verschotten = € 35.816 waartegenover die € 4.737 staat. Verlies: € 31.080!
Ik zou die € 35.816 graag factureren als afronding van het VO, en alle prestaties die vanaf heden geleverd worden laten resorteren onder het DO.
Dat lijkt mij een zeer billijke en correcte afrekening: ook al wordt er nog flink gesleuteld aan de plannen, gevels en sneden, hoop ik dat binnen het beschikbare DO honorarium te kunnen verwerken.
Ik hoop dat u zich hierin kunt vinden, zodat wij met een financieel propere lei het vervolgtraject kunnen aanvatten.
In afwachting van uw spoedige reactie (...)
2.12
Bij fax van 24 september 2008 heeft Crepain aan Prospect (t.a.v. [naam]) bericht:
Ik fax u bij deze nogmaals mijn schrijven van 07.07.08.
Ik mocht daar tot op heden nog geen enkele reactie op ontvangen, terwijl het ons toch om een echte noodkreet ging!
Graag toch even stil staan bij onze problematiek aub.
In afwachting van uw reactie (...)
2.13
Bij e-mail van 28 november 2008 heeft Inbo aan Crepain onder meer het volgende bericht:
Volgens de afspraken met [naam] is gestart met het definitief ontwerp van de woningen van Gershwin, blok 9 (...)
Wij stellen voor de honoraria vanaf het DO te indexeren naar (enz.,
rechtbank)
rechtbank)
Conform het gestelde in (enz.,
rechtbank) verzoeken wij om opdracht hiervoor.
rechtbank) verzoeken wij om opdracht hiervoor.
Wil je me, vooruitlopend op de schriftelijke opdracht, per e-mail bevestigen of dit akkoord is?
Na je bevestiging zullen wij opdracht verlenen aan CrepainBinst voor de fase definitief ontwerp.
2.14
Bij brief van 19 december 2008 heeft Crepain Rabo Vastgoed bericht:
Na een arbeidsintensief voortraject is de fase van het definitief voorontwerp uiteindelijk bereikt. Conform onze contractuele overeenkomst voegen wij u hierbij het factuur horende bij deze fase voor een bedrag van € 53.684. (...)
Daarbij heeft zij een factuur gevoegd voor het genoemde bedrag, gedateerd 19 december 2008 en genummerd 08.436.
2.15
In een planning van 23 januari 2009, door Prospect op 10 maart 2009 aan Crepain verstrekt, is het definitief ontwerp voor blok 9 opgenomen voor september 2010 tot en met januari 2011.
2.16
Bij brief van 4 maart 2010 heeft V.O.F. Royaal Zuid Crepain bericht:
Zoals besproken tijdens het telefoongesprek d.d. 2 februari 2010 met de heer Van Arum aangaande uw brief van 10 november 2009, bevestigen wij u dat Royaal Zuid de samenwerking met uw kantoor na het thans afgeronde voorlopig ontwerp van blok 9, Gershwin III Zuidas Amsterdam, niet voortzet en derhalve geen verdere werkzaamheden van u verwachten.
Inbo Adviseurs Bouw Amersfoort zal de beëindiging van de samenwerking tevens schriftelijk bevestigen aangezien zij uw formele contractpartner is.
Wij kijken terug op een prettige samenwerking.
2.17
Bij brief van 9 maart 2010 heeft Inbo Crepain bericht:
Wij ontvingen het bericht dat V.O.F. Royaal Zuid de samenwerking met u in het project Gershwin III Zuidas Amsterdam (blok 9) na het thans afgeronde voorlopig ontwerp niet zal voortzetten.
Uw werkzaamheden voor dit project zijn onderdeel van de raamovereenkomst van 6 juli 2006 (...) tussen uw bureau en Inbo. Daarin is overeengekomen dat de opdrachten per fase verstrekt worden, zonder recht of aanspraak op een volgende fase.
Wij bevestigen hierbij dat aan u geen opdrachten voor de volgende fasen, genoemd in de raamovereenkomst, zullen worden verstrekt en dat de raamovereenkomst daarmee wordt ontbonden.
Wij danken u voor de goede samenwerking.
2.18
Bij brief van 10 maart 2010 heeft Crepain V.O.F. Royaal Zuid bericht:
Heden mochten wij u uw intentie om onze samenwerking met betrekking tot in hoofding vermelde opdracht te beëindigen ontvangen.
In uw schrijven verwijst u naar “het thans afgeronde voorlopig ontwerp”. Voor deze fase is echter nog steeds een bedrag van 4.737 euro verschuldigd. (F 08.374)
De prestaties geleverd na deze fase, zijn blijkbaar aan uw aandacht ontsnapt.
Voor de fase “definitief ontwerp” bleef het bedrag van 53.684 euro (F 08.436), tot op heden onbetaald.
(...)
2.19
Bij brief van 23 maart 2010 heeft Crepain Inbo bericht:
Heden ontvingen wij uw bevestiging van de beëindiging van onze samenwerking met betrekking tot in hoofding vermelde opdracht. Dit werd ons reeds eerder meegedeeld middels het schrijven van Dhr. Bakker van Royaal Zuid op 04.03.2010.
Bij wijze van antwoord, verwijzen wij naar de brief die wij op 10 maart aan Royaal Zuid hebben gericht en waarvan we u een kopie bezorgden.
Vooraleer we dit dossier kunnen afronden hadden wij graag nog uw aandacht voor volgende punten:
- Op het schrijven dd 07.07.08; destijds geschreven door wijlen Jo Crepain en gericht aan Dhr. G. Van Arum, mochten wij nooit enig antwoord ontvangen, terwijl het hier om een echte financiële noodkreet ging.
- Ook de stelling dat we nooit verder gekomen zijn dan een afgerond VO is middels verschillende emails en onze eind 2008 verstuurde afrekening DO, te weerleggen.
- In zowel het schrijven van Royaal Zuid dd 04.03.10, als in uw schrijven dd 09.03.10, wordt geen enkele melding gemaakt van enige vorm van vergoeding ter afronding van onze prestaties en/of schadevergoeding.
Wij willen dan ook vragen om ons op korte termijn een correct en eerbaar voorstel te doen ter afronding van de financiële zijde van dit dossier, zodat al onze prestaties correct vergoed zijn.
2.2
Bij brief van 20 april 2010 heeft V.O.F. Royaal Zuid Crepain bericht:
Hierbij reageren wij op uw brief d.d. 10 maart 2010, waarin u aangeeft dat er nog een aantal facturen onbetaald is evenals dat er een schadevergoeding verschuldigd zou zijn.
Wij willen u erop wijzen dat voor het project Gershwin III, kavel 9 er een overeenkomst is gesloten tussen Inbo Adviseurs en Crepain Binst (Raamovereenkomst d.d. 6 juli 2006) en er dus geen contractuele relatie bestaat tussen Crepain Binst en Royaal Zuid.
Wij verzoeken u daarom de twee genoemde facturen aan Royaal Zuid te crediteren en uw openstaande verplichtingen met Inbo verder af te handelen.
2.21
Inbo heeft factuur 07.308 voldaan.
3.Het geschil
3.1
Crepain vordert dat de rechtbank bij vonnis, uitvoerbaar bij voorraad, Royaal Zuid c.s. hoofdelijk veroordeelt tot betaling aan haar van € 53.684,- te vermeerderen met wettelijke rente, primair op grond van nakoming, subsidiair op grond van onrechtmatige daad, althans onverschuldigde betaling, althans ongerechtvaardigde verrijking, alsmede van € 1.792,- aan buitengerechtelijke kosten, met veroordeling van Royaal Zuid c.s. in de proceskosten.
3.2
Crepain heeft in de dagvaarding de vaststaande feiten aan haar vordering ten grondslag gelegd (met uitzondering van 2.13) en ter toelichting het volgende gesteld. Eind 2006 wilde V.O.F. Royaal Zuid het programma van eisen aanpassen. Zij heeft toen rechtstreeks aan Crepain gevraagd een volledig nieuw concept te bedenken. Daarbij heeft zij Inbo gepasseerd. Vervolgens heeft V.O.F. Royaal Zuid Crepain conform haar offerte van 23 november 2006 opdracht gegeven, waarna Rabo Vastgoed de facturen heeft betaald die Crepain in dat kader had gestuurd (dagvaarding 6). Eind augustus 2007 heeft V.O.F. Royaal Zuid opnieuw het programma van eisen aangepast en opnieuw aan Crepain gevraagd om een nieuw voorlopig ontwerp op te stellen (dagvaarding 7). Op basis van de nieuwe planning werd er vervolgens vanuit gegaan dat de fase definitief ontwerp zou aanvangen in maart 2008 (dagvaarding 8). In de zomer van 2008 was Crepain druk doende met het definitief ontwerp. Toen Crepain op 7 juli 2008 aan Prospect voorstelde om kosten van aanvullende werkzaamheden te factureren en ook alle overige prestaties vanaf 7 juli 2008 te factureren in het kader van het honorarium van het definitief ontwerp, beschikten alle betrokkenen al over het definitief ontwerp, dat Crepain op 3 juli 2008 had rondgezonden (dagvaarding 11). V.O.F. Royaal Zuid heeft op het voorstel van 7 juli 2008 niet thuis gegeven. De raamovereenkomst van 6 juli 2006 met Inbo is tot een dode letter geworden omdat V.O.F. Royaal Zuid rechtstreeks opdracht heeft gegeven aan Crepain (dagvaarding 19). Begin 2009 heeft Rabo Vastgoed in een telefoongesprek met Crepain (mevrouw De Weerdt) toegezegd de facturen 07.308 en 08.436 in week 11 van 2009 te zullen betalen (dagvaarding 14).
3.3
Royaal Zuid c.s. voeren gemotiveerd verweer waarop hieronder zal worden ingegaan.
4.De beoordeling
4.1
De rechtbank ontleent haar rechtsmacht in dit geschil aan het feit dat gedaagden in Nederland zijn gevestigd. Met partijen is zij van oordeel dat Nederlands recht moet worden toegepast.
4.2
Partijen twisten over de vraag of Crepain de gevorderde vergoeding voor (werkzaamheden aan) het definitief ontwerp toekomt. In de dagvaarding stelt Crepain dat partijen in juli 2008 over het definitief ontwerp beschikten en dat Royaal Zuid c.s., zo begrijpt de rechtbank, het heeft goedgevonden dat Crepain haar werkzaamheden na het gereedkomen van het voorlopig ontwerp in april 2008 voortzette en aldus Crepain heeft opgedragen dat zij een definitief ontwerp vervaardigde.
4.3
Bij repliek heeft Crepain dat in zoverre genuanceerd dat het voorlopig ontwerp in het voorjaar van 2008 voortdurend is aangepast [1] , zodanig dat de stap naar een definitief ontwerp inhoudelijk niet groot meer was en zij in juli 2008 al een eerste versie van het definitief ontwerp kon rondzenden. Zij benadrukt vervolgens dat zij nog tot januari 2009 in overleg met Royaal Zuid c.s. aanvullingen en verfijningen hierop heeft aangebracht. Zij concludeert dat zij eind december 2008 het definitief ontwerp heeft ingediend. Tegelijkertijd heeft zij daarvoor gefactureerd.
4.4
Volgens Royaal Zuid c.s. is de genoemde nuancering van Crepain in strijd met de eisen van een behoorlijke procesorde. De rechtbank is evenwel van oordeel dat slechts sprake is van voortschrijdend inzicht. Het standpunt van Crepain is niet wezenlijk gewijzigd. Het verklaart ook het - bij dagvaarding al gestelde - declareren voor het definitief ontwerp in december 2008.
4.5
Volgens Royaal Zuid c.s. is er tot eind 2008 steeds gewerkt aan het vervolmaken van het voorlopig ontwerp, waarvoor Crepain al betaald had/heeft gekregen. Daarmee lijkt in lijn te zijn dat Crepain ook voor het voorlopig ontwerp vooraf declareerde. De bewoordingen van de brief van 19 december 2008 wijzen eveneens in die richting. Royaal Zuid c.s. legt in haar laatste conclusie nog een aantal nieuwe producties over waaruit zou blijken dat het definitief ontwerp nog moest worden gegund. Daarop heeft Crepain nog niet kunnen reageren, waartoe zij, alvorens de rechtbank verder zal beslissen, eerst in de gelegenheid zal moeten worden gesteld. Crepain kan dat doen bij akte, waarvoor de zaak naar de rol zal worden verwezen. Daarna zal weer vonnis worden bepaald.
4.6
Iedere verdere beslissing zal worden aangehouden.
5.De beslissing
De rechtbank
verwijst de zaak naar de rol van 13 mei 2015 voor uitlating bij akte door Crepain uitsluitend omtrent hetgeen onder 4.5 (laatste vijf regels) is overwogen, waarna weer vonnis zal worden gewezen,
houdt iedere verdere beslissing aan.
Dit vonnis is gewezen door mr. R.J.J. van Acht en in het openbaar uitgesproken op 15 april 2015.