Uitspraak
Rechtbank den haag
Team handel - voorzieningenrechter
zaak- / rolnummer: C/09/645758/ KG ZA 23/289
Vonnis in kort geding van 26 mei 2023
in de zaak van
PRIJSVRIJ.NL B.V. te ’s-Hertogenbosch,
D-REIZEN ONLINE B.V.te ’s-Hertogenbosch,
eisers,
advocaat mr. H. Knotter te ‘s-Hertogenbosch,
tegen:
DE CONSUMENTENBONDte Den Haag,
gedaagde,
advocaten mrs. J.S. Bierens en H.M. Haaijer te Den Haag.
Partijen worden hierna respectievelijk aangeduid als ‘Prijsvrij’, ‘D-reizen’ en de ‘Consumentenbond‘. Eisers worden gezamenlijk ‘Prijsvrij c.s.’ genoemd.
1.De procedure
1.1.
Het verloop van de procedure blijkt uit:
- de dagvaarding met producties;
- de akte overlegging aanvullende producties van Prijsvrij c.s.;
- de door de Consumentenbond overgelegde conclusie van antwoord met producties en de nadien overgelegde producties 26 en 27;
- de op 8 mei 2023 gehouden mondelinge behandeling, waarbij door beide partijen pleitnotities zijn overgelegd.
1.2.
Tijdens de zitting is vonnis bepaald op vandaag.
2.De feiten
Op grond van de stukken en het verhandelde ter zitting wordt in dit geding van het volgende uitgegaan.
2.1.
Prijsvrij en D-reizen zijn professionele reisdienstverleners. Zij bieden vakantiereizen te koop aan voor particulieren. Prijsvrij doet dat enkel via haar website; D-reizen is zowel online als offline doorverkoper van pakketreizen. Zij zijn beide onderdeel van dezelfde holding maar wel separate juridische entiteiten met een eigen doelgroep en eigen bedrijfsvoering. Zij afficheren zich naar buiten toe beide als lid van de ‘Prijsvrij-familie’.
2.2.
De Consumentenbond houdt zich bezig met consumentenbelangenbehartiging en voorlichting omtrent productkeuze en diensten door middel van onderzoek, informatieverstrekking en advisering. De Consumentenbond beschikt over een eigen magazine, de Consumentengids, waarin artikelen en resultaten van onderzoeken worden gepubliceerd. Daarnaast publiceert hij artikelen op zijn eigen website.
2.3.
In de eerste week van februari 2023 heeft de Consumentenbond onderzoek verricht naar aanbiedingen binnen de reisbranche. Hij heeft daartoe bij 12 grote reisaanbieders steeds 25 aanbiedingen geselecteerd en vervolgens gecontroleerd of het mogelijk was de desbetreffende reizen te boeken voor de prijs waarmee geadverteerd werd. Tot de onderzochte bedrijven behoren Prijsvrij en D-reizen. Op 8 februari 2023 heeft de Consumentenbond Prijsvrij c.s. per brief bericht dat uit het onderzoek is gebleken dat het grootste deel van de onderzochte aanbiedingen niet beschikbaar is voor de prijs in de reclame-uiting. De brief vermeldt voor zover van belang het navolgende:
“
Onze bevindingen
Onze bevindingen
- Bij praktisch alle reisaanbiedingen laten Prijsvrij en D-reizen het na om de verplichte toeristenbelasting en bijdragen voor SGR en het Calamiteitenfonds op te nemen of in de directe nabijheid van de reisaanbieding te tonen. Dat is in strijd met art. 3.1 van de Reclamecode Reisaanbiedingen.
- Bij het merendeel van de reisaanbiedingen steeg de ‘kale’ reissom tijdens het boeken. Dat is in strijd met art. 5.1 van de Reclamecode Reisaanbiedingen.
- Twee reisaanbiedingen van D-reizen waren geheel niet te boeken. Ook dat is in strijd met art. 5.1 van de Reclamecode Reisaanbiedingen.
(…)
Daarom verzoeken we uw organisatie om per direct deze vorm van prijsmisleiding te staken en ervoor te zorgen dat prijzen in uw reisaanbiedingen beschikbaar én volledig zijn. Eind maart publiceren we onze bevindingen in een artikel in de Consumentengids. Graag horen we daarom voor 1 maart 14.00 uur of uw organisatie gehoor geeft aan ons verzoek.
(…)
Het staat u vrij om tot 1 maart 14 uur ook een reactie aan te bieden ter publicatie in de Consumentengids, al kunnen we op voorhand geen (volledige) plaatsing daarvan garanderen.
Voor eventuele inhoudelijke vragen over het onderzoek, verzoek ik u contact op te nemen met mijn collega [collega A] (…).”
2.4.
Bij brief van 17 februari 2023 hebben Prijsvrij c.s. gereageerd via hun bedrijfsjurist. Daarin is erop gewezen dat Prijsvrij c.s. afhankelijk zijn van de data die aangeleverd worden door de touroperators en dat die onder meer door veranderende vluchtbeschikbaarheid kunnen veranderen, waardoor de actuele prijs hoger maar ook lager kan uitvallen. In de brief wordt vermeld dat de verhouding hoger-lager ongeveer 50/50 is. De brief vermeldt verder: ‘
Wij ontvangen de vlucht beschikbaarheidsdata altijd later dan dat deze geüpdatet zijn in de eigen systemen van de touroperator (lees bijvoorbeeld TUI). Vandaar dat er in de prijzenmatrix een laatste check ten aanzien van prijs en beschikbaarheid wordt gedaan en de definitieve prijs en aanbod vervolgens worden vertoond.’
Wij ontvangen de vlucht beschikbaarheidsdata altijd later dan dat deze geüpdatet zijn in de eigen systemen van de touroperator (lees bijvoorbeeld TUI). Vandaar dat er in de prijzenmatrix een laatste check ten aanzien van prijs en beschikbaarheid wordt gedaan en de definitieve prijs en aanbod vervolgens worden vertoond.’
De Consumentenbond wordt in deze brief uitgenodigd te komen zien hoe een en ander in de praktijk werkt.
Over de bijdrage SGR en Calamiteitenfonds wordt in de brief medegedeeld dat de SGR-bijdrage pas sinds februari 2021 in rekening wordt gebracht bij de consument. Verder vermeldt de brief onder meer: “
Naar aanleiding van recente berichten en adviezen hieromtrent van de ANVR, die op dit vlak in nauw contact staat met de ACM, hebben wij reeds enige tijd terug besloten om de SGR-bijdrage en bijdrage aan het Calamiteitenfonds bij de prijs van de reis (gedefinieerd per persoon) te gaan vermelden. De exacte uitwerking hiervan had echter meer voeten in aarde dan het zich in eerste instantie liet aanzien omdat sommige (Duitse) touroperators niet zijn aangesloten bij de SGR en het Calamiteitenfonds. Het al dan niet verschuldigd zijn van en de hoogte van bijdragen hangt af van het aantal personen van de boeking, het soort accommodatie en de touroperator die de reis aanbiedt. Niet voor niets maakte ACM hierin een uitzondering door toe te staan dergelijke kosten niet in deprijs per persoonmaar middels een additionele prijsregel in deprijs per boekingweer te geven.
Naar aanleiding van recente berichten en adviezen hieromtrent van de ANVR, die op dit vlak in nauw contact staat met de ACM, hebben wij reeds enige tijd terug besloten om de SGR-bijdrage en bijdrage aan het Calamiteitenfonds bij de prijs van de reis (gedefinieerd per persoon) te gaan vermelden. De exacte uitwerking hiervan had echter meer voeten in aarde dan het zich in eerste instantie liet aanzien omdat sommige (Duitse) touroperators niet zijn aangesloten bij de SGR en het Calamiteitenfonds. Het al dan niet verschuldigd zijn van en de hoogte van bijdragen hangt af van het aantal personen van de boeking, het soort accommodatie en de touroperator die de reis aanbiedt. Niet voor niets maakte ACM hierin een uitzondering door toe te staan dergelijke kosten niet in deprijs per persoonmaar middels een additionele prijsregel in deprijs per boekingweer te geven.
(…)
Wij gaan dus de SGR-bijdrage en bijdrage aan het Calamiteitenfonds bij de prijs van de reis (gedefinieerd per persoon) vermelden en verwachten een en ander een dezer dagen te hebben geïmplementeerd in onze prijsuitingen.
Toeristenbelasting
voor wat betreft de hoogte van de ter plaatse af te dragen toeristenbelasting zijn Prijsvrij Vakanties en D-reizen afhankelijk van de informatie die zij dienaangaande van de uitvoerend (en verantwoordelijk) touroperator aangeleverd krijgen. Dergelijke informatie is zoals jullie reeds constateerden, mits beschikbaar, al te raadplegen onder het ’i-tje’ bij de hotel informatie.
Daar waar deze informatie nog ontbreekt verwachten wij een en ander op zeer korte termijn te kunnen implementeren en zullen we een inschatting van de toeristenbelasting in de directe nabijheid van de prijs gaan vermelden.
Hoor en wederhoor
Graag ontvangen wij op voorhand van de Consumentenbond nog het artikel dat zij voornemens is te publiceren zodat wij, in het kader van hoor en wederhoor, hier nog een laatste reactie op kunnen geven.
Voor wat betreft de wijzigingen ten aanzien van de prijs is het wat ons betreft belangrijk te benadrukken, en dit ook in het uiteindelijk te publiceren artikel te laten terugkomen, dat dit een branchebreed probleem is.”
2.5.
De Consumentenbond heeft vervolgens aan Prijsvrij c.s. bericht dat er bij hem nog steeds twijfel bestaat over de vraag of de websites voldoen aan de toepasselijke wet- en regelgeving. Hij kondigde daarbij aan een of meer reclame-uitingen van Prijsvrij en D-reizen daarom aan de Reclame Code Commissie ter beoordeling voor te zullen leggen.
2.6.
Prijsvrij c.s. hebben de Consumentenbond daarop verzocht kenbaar te maken welke twijfel er nog resteerde, maar zij kregen te horen dat de klachten tegen Prijsvrij en D-reizen inmiddels waren ingediend en dat het oordeel van de Reclame Code Commissie zou moeten worden afgewacht.
2.7.
Op 27 maart 2023 ontvingen Prijsvrij c.s. van de Consumentenbond een preview van het artikel. Het artikel is vervolgens op 28 maart 2023 gepubliceerd in de Consumentengids. Het artikel vermeldt op de eerste pagina als kop:
‘misleidende reisaanbiedingen’. Boven het artikel staat verder:
‘Ondanks waarschuwingen en boetes misleiden de reisorganisaties nog steeds met allerlei lokkertjes. Dat zijn aanbiedingen die niet te boeken zijn voor de geadverteerde prijs. Daarom stappen we naar de Reclame Code Commissie.’En verderop staat vermeld
: ‘De reisbranche blijft een loopje nemen met de regels’en onder het kopje: ‘
tijd voor actie: We hebben (…) D-Reizen aangeschreven en gevraagd hun misleidende praktijken te staken. Alle reisaanbieders erkennen onze bevindingen en beloven beterschap op alle fronten, uiterlijk per 1 april. (…) Alleen Corendon en Stipreizen blijven verplichte servicekosten en toeristenbelasting verstoppen. En Prijsvrij en D-reizen kunnen niet voorkomen dat prijzen, die vaak alleen gelden voor vertrek vanaf buitenlandse luchthavens, flink veranderen tijdens het boeken. Daarvoor waarschuwen ze amper en dat is mogelijk misleidend. Daarom zijn we tegen deze vier een procedure bij de Reclame Code Commissie gestart. Lees alle reacties op consumentenbond.nl/reisaanbieders.’
‘misleidende reisaanbiedingen’. Boven het artikel staat verder:
‘Ondanks waarschuwingen en boetes misleiden de reisorganisaties nog steeds met allerlei lokkertjes. Dat zijn aanbiedingen die niet te boeken zijn voor de geadverteerde prijs. Daarom stappen we naar de Reclame Code Commissie.’En verderop staat vermeld
: ‘De reisbranche blijft een loopje nemen met de regels’en onder het kopje: ‘
tijd voor actie: We hebben (…) D-Reizen aangeschreven en gevraagd hun misleidende praktijken te staken. Alle reisaanbieders erkennen onze bevindingen en beloven beterschap op alle fronten, uiterlijk per 1 april. (…) Alleen Corendon en Stipreizen blijven verplichte servicekosten en toeristenbelasting verstoppen. En Prijsvrij en D-reizen kunnen niet voorkomen dat prijzen, die vaak alleen gelden voor vertrek vanaf buitenlandse luchthavens, flink veranderen tijdens het boeken. Daarvoor waarschuwen ze amper en dat is mogelijk misleidend. Daarom zijn we tegen deze vier een procedure bij de Reclame Code Commissie gestart. Lees alle reacties op consumentenbond.nl/reisaanbieders.’
2.8.
In voormeld artikel wordt onderstaand staatje van de 12 onderzochte reisaanbieders gepresenteerd, waarbij Prijsvrij en D-reizen in de top drie van slechts presterende reisaanbieders staan.
Bij Prijsvrij en D-Reizen staat vermeld dat 0% van de reizen beschikbaar is voor de aanbiedingsprijs. De bijbehorende online publicatie is ook op 28 maart 2023 verschenen onder de koptekst ‘
Grootschalige prijsmisleiding door reisaanbieders’. In dat artikel staat onder meer vermeld dat de 12 reisorganisaties de onderzoeksresultaten erkennen en beterschap beloven. Verder vermeldt het artikel:
‘en Prijsvrij en D-reizen zeggen niet te kunnen voorkomen dat de prijzen sterk veranderen tijdens het boeken. Daar waarschuwen ze amper voor en bovendien blijken die prijzen vaak ook nog eens alleen te gelden voor vertrek vanaf buitenlandse luchthavens. Daarom is de Consumentenbond tegen deze vier reisorganisaties een procedure gestart bij de Reclame Code Commissie’. Het artikel in de Consumentengids en het artikel op de website hebben geleid tot veel media-aandacht.
Grootschalige prijsmisleiding door reisaanbieders’. In dat artikel staat onder meer vermeld dat de 12 reisorganisaties de onderzoeksresultaten erkennen en beterschap beloven. Verder vermeldt het artikel:
‘en Prijsvrij en D-reizen zeggen niet te kunnen voorkomen dat de prijzen sterk veranderen tijdens het boeken. Daar waarschuwen ze amper voor en bovendien blijken die prijzen vaak ook nog eens alleen te gelden voor vertrek vanaf buitenlandse luchthavens. Daarom is de Consumentenbond tegen deze vier reisorganisaties een procedure gestart bij de Reclame Code Commissie’. Het artikel in de Consumentengids en het artikel op de website hebben geleid tot veel media-aandacht.
2.9.
Op 29 maart 2023 heeft [collega A] , als onderzoeker van de Consumentenbond, op zijn LinkedInpagina gesproken over het onderzoek naar reisprijzen waaraan hij heeft meegewerkt. Daarin staat voor zover van belang het navolgende:
‘In het NOS #journaal van 20 uur (vanaf 24:18) schoof Prijsvrij de schuld van hun verkeerde prijzen volledig af op de wisselende prijzen van vliegtickets. Dat is leugenachtig, want bijna alle verkeerde prijzen bij Prijsvrij komen doordat het bedrijf zelf verplichte kosten zoals toeristenbelastingen en bijdragen voor SGR en Calamiteitenfonds verstopt. (…).’
‘In het NOS #journaal van 20 uur (vanaf 24:18) schoof Prijsvrij de schuld van hun verkeerde prijzen volledig af op de wisselende prijzen van vliegtickets. Dat is leugenachtig, want bijna alle verkeerde prijzen bij Prijsvrij komen doordat het bedrijf zelf verplichte kosten zoals toeristenbelastingen en bijdragen voor SGR en Calamiteitenfonds verstopt. (…).’
2.10.
Prijsvrij en D-reizen zijn het niet eens met de conclusies van de Consumentenbond en hebben de Consumentenbond om inzage in de onderzoeksresultaten gevraagd, maar aan dat verzoek is - tot aan de dagvaarding - geen gevolg gegeven.
3.Het geschil
3.1.
Prijsvrij c.s. vorderen – zakelijk weergegeven – dat de voorzieningenrechter uitvoerbaar bij voorraad:
ten aanzien van de online publicatie(s):
de Consumentenbond veroordeelt tot rectificatie van het op de website gepubliceerde artikel conform de in het petitum gevorderde rectificatietekst, op straffe van een dwangsom;
ten aanzien van de publicatie in de Consumentengids:
de Consumentenbond veroordeelt tot rectificatie van het artikel in de Consumentengids conform de in het petitum gevorderde rectificatietekst, op straffe van een dwangsom;
en voorts
de Consumentenbond veroordeelt tot afgifte, althans inzage, in de onderzoeksgegevens waarop hij zich bij publicatie heeft gebaseerd;
een en ander met veroordeling van de Consumentenbond in de proceskosten.
3.2.
Daartoe voeren Prijsvrij c.s. – samengevat – het volgende aan. De Consumentenbond heeft een volstrekt ondeugdelijk onderzoek uitgevoerd en vervolgens op basis daarvan tendentieuze en suggestieve artikelen gepubliceerd, die zeer schadelijk zijn voor Prijsvrij c.s.. De Consumentenbond heeft een onjuiste voorstelling van zaken gegeven en hij misleidt daarmee feitelijk zijn lezers. Prijsvrij c.s. zijn steeds compliant geweest met de geldende regelgeving en zijn daarnaast doende geweest hun werkwijze nog verder te optimaliseren. In dat kader is relevant dat de ANVR recent een branchebrede standaard heeft opgesteld voor reisaanbiedingen, juist omdat de wetgeving ter zake niet helder is. Op 7 februari 2023 heeft de ANVR concreet nieuwe inzichten geformuleerd en haar leden, waaronder Prijsvrij c.s., geadviseerd bepaalde aanpassingen te doen. Die aanbeveling hebben Prijsvrij c.s. direct nadien opgevolgd. Dat heeft geleid tot aanpassing van vele duizenden pagina’s content in de maanden februari en maart 2023. Onder die omstandigheden gaat het niet aan Prijsvrij c.s. te betichten van grootschalige prijsmisleiding. Die conclusie wordt op geen enkele wijze gedragen door de feiten, terwijl een en ander wel grote nadelige (financiële) gevolgen heeft voor Prijsvrij c.s. en hun reputatie aantast.
3.3.
De Consumentenbond voert verweer, dat hierna, voor zover nodig, zal worden besproken.
4.De beoordeling van het geschil
4.1.
Vooropgesteld wordt dat zich in de onderhavige procedure een botsing voordoet tussen twee fundamentele rechten. Enerzijds is daar het recht van Prijsvrij c.s. op eerbiediging van hun eer en goede naam en anderzijds het recht van de Consumentenbond op vrije meningsuiting.
4.2.
Een toewijzing van het door Prijsvrij c.s. gevorderde zou een beperking inhouden van het in artikel 7 van de Grondwet en artikel 10, eerste lid, van het EVRM neergelegde recht op vrijheid van meningsuiting. Een dergelijk recht kan slechts worden beperkt indien dit bij de wet is voorzien en noodzakelijk is in een democratische samenleving, bijvoorbeeld ter bescherming van de goede naam en de rechten van anderen (artikel 10, tweede lid, EVRM). Van een beperking die bij de wet is voorzien, is sprake wanneer in dit geval de publicatie een zodanige inbreuk maakt op de eer en goede naam van Prijsvrij c.s. dat die als onrechtmatig moet worden aangemerkt in de zin van artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Voor het antwoord op de vraag welk recht – het recht op vrije meningsuiting of het recht op bescherming van de eer en goede naam – in het concrete geval zwaarder weegt, moeten de wederzijdse belangen worden afgewogen. Welk van deze belangen, die in beginsel gelijkwaardig zijn, de doorslag behoort te geven, hangt af van de concrete omstandigheden van het geval.
4.3.
Het belang van Prijsvrij c.s. is erin gelegen dat zij niet lichtvaardig worden blootgesteld aan voor hen schadelijke publiciteit en/of aan beschuldigingen die geen of onvoldoende steun in het beschikbare feitenmateriaal vinden. De Consumentenbond heeft er belang bij dat hij zijn voorlichtende taak jegens de consument ongestoord kan uitvoeren en zich daarbij in het openbaar kritisch, informerend, opiniërend of waarschuwend moet kunnen uitlaten over door hem geconstateerde misstanden.
4.4.
De voorzieningenrechter stelt voorop dat in de gewraakte artikelen niet alleen D-reizen en Prijsvrij figureren, maar ook de 10 andere reisaanbieders. De in de artikelen neergelegde bevindingen en conclusies betreffen ook die andere aanbieders. Zo wordt bijvoorbeeld een onderzochte reis van de Vakantiediscounter besproken, waarbij wordt gesteld dat de prijs bij die onderzochte reis ‘explodeert’. Geen van de onderzochte reisaanbieders wordt in de artikelen als goed bestempeld. Integendeel, in de artikelen wordt bijvoorbeeld vermeld dat het merendeel van de aanbieders de verplichte kosten verzwijgt. Dat de publicaties ook zien op partijen die in deze procedure niet betrokken zijn, brengt met zich dat in dit kortgeding alleen kan worden beoordeeld of de uitingen die rechtstreeks zien op Prijsvrij en/of D-reizen als onrechtmatig moeten worden aangemerkt. Over Prijsvrij en D-Reizen is naast hun ranking in de onder rov. 2.8 opgenomen tabel concreet opgenomen:
‘Zo meldt Prijsvrij dat de totaalprijs ‘inclusief alle kosten, voordelen en toeslagen’ is. Terwijl de verplichte toeristenbelasting niet in dat bedrag zit.’
En verder wordt vermeld dat andere verplichte kosten vaak pas tijdens het boeken uit de lucht komen vallen waaronder de
‘bijdragen aan het Calamiteitenfonds en de SGR.
‘bijdragen aan het Calamiteitenfonds en de SGR.
Die komen bij de Vakantiediscounter, D-reizen, Prijsvrij, The Travel Club en TUI pas verderop tijdens het boeken tevoorschijn.’
Onder het kopje ‘
Tijd voor actie’ staat tot slot vermeld:
Tijd voor actie’ staat tot slot vermeld:
‘(…) en Prijsvrij en D-reizen kunnen niet voorkomen dat prijzen die vaak alleen gelden voor vertrek vanaf buitenlandse luchthavens, flink veranderen tijdens het boeken. Daarvoor waarschuwen ze amper en dat is mogelijk misleidend. Daarom zijn we tegen deze vier een procedure bij de Reclame Code Commissie gestart.’
In het online artikel wordt verder onder het kopje ‘
Voorbeelden’ nog vermeld:
Voorbeelden’ nog vermeld:
‘D-reizen adverteerde bijvoorbeeld met een reis voor twee personen naar Cyprus voor in totaal € 450, maar dit bedrag verdubbelde uiteindelijk.’
4.5.
Beoordeeld dient te worden of voormelde uitlatingen – mede in het licht van de kopteksten en de algemene teneur van de artikelen – evident onrechtmatig zijn jegens Prijsvrij c.s., zoals zij stellen, of dat de Consumentbond de artikelen in redelijkheid op deze wijze heeft mogen publiceren en een en ander valt binnen de marges van de vrijheid van meningsuiting die hem toekomt.
Gewraakte uitlatingen
4.6.
De gewraakte uitlatingen zullen hierna een voor een worden besproken, om te bezien of ze onrechtmatig zijn, te beginnen met:
‘Zo meldt Prijsvrij dat de totaalprijs ‘inclusief alle kosten, voordelen en toeslagen’ is. Terwijl de verplichte toeristenbelasting niet in dat bedrag zit.’
en
‘(…) bijdragen aan het Calamiteitenfonds en de SGR.
Die komen bij de Vakantiediscounter, D-reizen, Prijsvrij, The Travel Club en TUI pas verderop tijdens het boeken tevoorschijn.’
Vaststaat dat de gewraakte artikelen zijn opgesteld naar aanleiding van een onderzoek dat dateert van begin februari 2023. Dienovereenkomstig staat in het artikel in de Consumentengids vermeld dat verspreid over een week in februari de reisaanbiedingen op de websites zijn gecontroleerd. Niet in geschil is dat in die periode door Prijsvrij en D-reizen op hun websites de onvermijdbare kosten betreffende de bijdragen voor het Calamiteitenfonds en de SGR nog niet direct bij aanvang zichtbaar werden vermeld. Dat hebben zij ook erkend. Nu de artikelen verslag doen van de stand van zaken van begin februari 2023 is voormelde frase - die ziet op de kosten SGR en Calamiteitenfonds - dus niet feitelijk onjuist en reeds daarom niet onrechtmatig. Daaraan doet niet af dat juist rond die tijd de branchevereniging ANVR haar leden heeft geadviseerd om een aanpassing te doen, door die verplichte kosten voortaan wel direct zichtbaar te maken en op te nemen in de totaalprijs en Prijsvrij en D-reizen die aanbeveling hebben overgenomen. Met betrekking tot de toeristenbelasting staat vast dat die ten tijde van het onderzoek evenmin standaard in de prijs was opgenomen. Daarmee is de uitlating dienaangaande dus ook niet evident onjuist, noch onrechtmatig. Daaraan doet niet af dat Prijsvrij c.s. naar voren hebben gebracht dat toeristenbelasting kan variëren en het dus lastig is om direct met exacte bedragen te rekenen. Dat moge juist zijn, maar dat laat onverlet dat op het moment van het onderzoek de informatie ter zake slechts te vinden was door te klikken op een zogenaamd ‘i-tje’(een informatielink).
4.7. ‘
‘D-reizen adverteerde bijvoorbeeld met een reis voor twee personen naar Cyprus voor in totaal € 450, maar dit bedrag verdubbelde uiteindelijk.’
Prijsvrij c.s. hebben niet gemotiveerd weersproken dat deze reis naar Cyprus uiteindelijk aanzienlijk duurder uitpakte dan waarvoor werd geadverteerd. Ook deze uitlating is dus niet evident onjuist of onrechtmatig.
4.8.
Prijsvrij c.s. nemen het de Consumentenbond, naar de voorzieningenrechter begrijpt, vooral kwalijk dat hij de artikelen heeft gepubliceerd zoals hij heeft gedaan, dat wil zeggen zonder de nieuwe ontwikkelingen rond de verplichte kosten te vermelden. Het had zonder meer op de weg van de Consumentenbond gelegen dit ongenuanceerde en inmiddels achterhaalde onderzoek niet op deze wijze te publiceren, wetende dat inmiddels al wijzigingen waren doorgevoerd, aldus Prijsvrij c.s.
4.9.
De voorzieningenrechter begrijpt de frustratie van D-reizen en Prijsvrij op het punt van deze onvermijdbare kosten. Duidelijk is immers dat zij inderdaad al hadden besloten voormelde ANVR-aanbeveling ter zake te implementeren, voordat zij kennis hadden genomen van het onderzoek van de Consumentenbond en dat zij de Consumentenbond daarover in hun brief van 17 februari 2023 ook hebben geïnformeerd. De Consumentenbond heeft ook niet bestreden dat een en ander ertoe geleid heeft dat vele pagina’s content met man en macht in de maanden februari en maart 2023 door Prijsvrij c.s. zijn aangepast. Het had de Consumentenbond dan ook gesierd als hij daarvan in zijn artikelen duidelijk(er) melding had gemaakt. Hij heeft echter volstaan met de mededeling dat ‘de reisaanbieders’ zijn bevindingen hebben erkend en beterschap beloven op alle fronten, uiterlijk per 1 april. Daarmee lijkt het voor de lezer alsof uitsluitend de interventie van de Consumentenbond geleid heeft tot nadere actie van de zijde van Prijsvrij c.s., terwijl vast staat dat de Consumentenbond in ieder geval sinds 17 februari 2023 op de hoogte was van de nieuwe ontwikkelingen aan de zijde van de ANVR/Prijsvrij c.s.. De aanbeveling met betrekking tot de onvermijdbare kosten was overigens opgesteld in nauwe samenspraak met de ACM, zodat voorshands aannemelijk is dat de Consumentenbond daar ook op andere wijze al mee bekend was of kon zijn. Alhoewel de berichtgeving op dit punt dus minst genomen gekleurd is, is dat niet voldoende voor de geëiste rectificatie. Daarbij is, zoals gezegd, met name van belang dat de aangevallen conclusies van de Consumentenbond zijn gebaseerd op een momentopname, te weten begin februari 2023, toen de aanbevelingen van de ANVR nog niet waren doorgevoerd en dat de onderzoeksperiode ook in de artikelen is vermeld. Verder weegt mee dat de gepubliceerde artikelen zien op alle 12 aanbieders. Dat brengt onvermijdelijk met zich, dat formuleringen en conclusies tot een veralgemenisering leiden, waarbij individuele nuances per aanbieder verloren gaan. Bovendien is de essentie van de gedane mededelingen over Prijsvrij c.s. juist: de werkwijze met betrekking tot de onvermijdbare kosten was ten tijde van het onderzoek niet optimaal en zal vóór 1 april worden gewijzigd. Overigens staat vast dat de Consumentenbond de reisaanbieders daadwerkelijk heeft verzocht hun (in de ogen van de Consumentenbond) op dit punt misleidende praktijken te staken, zodat ook die mededeling niet feitelijk onjuist is. De grens van de redactionele vrijheid is naar oordeel van de voorzieningenrechter door de redactie van voormelde mededelingen dan ook niet overschreden. Dat laat onverlet dat het ter volledige informatie van de consument beter zou zijn geweest om in het artikel (ook) gericht aandacht te besteden aan de positieve ANVR-branche-ontwikkelingen.
4.10. ‘(…)
‘(…) en Prijsvrij en D-reizen kunnen niet voorkomen dat prijzen die vaak alleen gelden voor vertrek vanaf buitenlandse luchthavens, flink veranderen tijdens het boeken. Daarvoor waarschuwen ze amper en dat is mogelijk misleidend. Daarom zijn we tegen deze vier een procedure bij de Reclame Code Commissie gestart.’
Het bezwaar van Prijsvrij c.s. tegen voormelde uitlating ziet met name op de vermelding dat zowel tegen Prijsvrij als D-reizen een procedure bij de Reclame Code Commissie is gestart. Prijsvrij c.s. hebben naar voren gebracht dat er tot aan de dagvaarding geen klacht is ingediend tegen Prijsvrij maar enkel tegen D-reizen. Hierdoor is sprake van misleiding van het publiek, aldus Prijsvrij c.s.
4.11.
De voorzieningenrechter volgt Prijsvrij c.s. daarin niet. Duidelijk is dat de Consumentenbond Prijsvrij en D-reizen als dusdanig met elkaar verbonden heeft geacht, dat hij (aanvankelijk) slechts één klacht heeft ingediend bij de Reclame Code Commissie. Die klacht is daar geregistreerd op naam van D-reizen. Dat de Consumentenbond meende daarmee te kunnen volstaan is niet onbegrijpelijk, nu Prijsvrij en D-reizen hetzelfde boekingssysteem hanteren en werken vanaf hetzelfde adres. Dienovereenkomstig is namens Prijsvrij en D-reizen gecommuniceerd door een en dezelfde bedrijfsjurist. De enkele vermelding in het artikel dat tegen zowel Prijsvrij als D-reizen een klacht is ingediend, is onder de gegeven omstandigheden dan ook niet onrechtmatig. Dat klemt te meer daar de Consumentenbond na het uitbrengen van de dagvaarding alsnog een klacht tegen Prijsvrij heeft ingediend, met vergelijkbare inhoud als de eerdere tegen D-Reizen, om elke discussie op dit punt verder te voorkomen.
4.12.
Voor het overige berust het onder 4.10 genoemde citaat niet op evident onjuiste informatie. Integendeel, Prijsvrij en D-reizen hebben zelf te kennen gegeven dat prijzen flink kunnen veranderen tijdens het boekingsproces als gevolg van vluchtprijzen die wijzigen. De vraag of, en zo ja hoe, moet worden gewaarschuwd voor dergelijke wijzigingen en in hoeverre direct duidelijk moet zijn voor welke luchthaven de geadverteerde aanbiedingsprijs precies geldig is, is tussen partijen in geschil. Daarover buigt zich thans de Reclame Code Commissie. In dat geschil kan ook de stelling van Prijsvrij c.s. worden beoordeeld dat opzettelijk slechts één - abusievelijk niet aangepaste - pagina aan de Reclame Code Commissie is voorgelegd, die niet maatgevend is voor de overige content van Prijsvrij c.s.. Aan Prijsvrij c.s. kan worden toegegeven dat de vermelding
‘dat is mogelijk misleidend’in dit geval minst genomen wat voorbarig en tendentieus is, maar ook dat valt onder de vrijheid van meningsuiting, aangezien het hier gaat om een waardeoordeel van de Consumentenbond. Bovendien maakt het woord
‘mogelijk’als toevoeging duidelijk, dat de Consumentenbond zich ervan bewust is dat nog geenszins vast staat dat daadwerkelijk sprake is van misleiding.
‘dat is mogelijk misleidend’in dit geval minst genomen wat voorbarig en tendentieus is, maar ook dat valt onder de vrijheid van meningsuiting, aangezien het hier gaat om een waardeoordeel van de Consumentenbond. Bovendien maakt het woord
‘mogelijk’als toevoeging duidelijk, dat de Consumentenbond zich ervan bewust is dat nog geenszins vast staat dat daadwerkelijk sprake is van misleiding.
4.13.
Voor zover de vordering van Prijsvrij c.s. is gestoeld op de uitlatingen op de LinkedInpagina van de heer [collega A] kunnen de vorderingen evenmin slagen. Het betreft hier immers zijn persoonlijke pagina. Daaraan doet niet af dat duidelijk is dat [collega A] werkzaam is voor de Consumentenbond; de Consumentenbond kan niet verantwoordelijk worden gehouden voor de inhoud van zijn privé-account. [collega A] heeft immers vrijheid van meningsuiting en mag zijn persoonlijke visie kenbaar maken. Wel is de voorzieningenrechter met Prijsvrij c.s. van oordeel dat [collega A] er in dit geval - juist nu hij zelf namens de Consumentenbond de onderzoeker was - beter aan had gedaan zich in privé te onthouden van opiniërende uitlatingen over het door hem zelf verrichte onderzoek. Dat klemt te meer daar hij in verband met Prijsvrij c.s. een vergaande term als ‘leugenachtig’ heeft gebruikt, terwijl hij kon weten dat zijn persoonlijke mening, in verband met zijn rol als onderzoeker, mogelijk zwaarder zou kunnen wegen dan normaal. Dat neemt echter niet weg dat de door hem gedane uitlatingen op zijn eigen LinkedInpagina geen aanleiding kunnen zijn voor enig gebod aan de Consumentenbond.
4.14.
De stelling van Prijsvrij c.s. dat de methodiek van het onderzoek van de Consumentenbond als zodanig niet deugt en reeds daarom de artikelen niet hadden mogen worden gepubliceerd, wordt gepasseerd. Door in het kader van deze procedure alsnog inzicht te geven in de onderzochte reizen, heeft de Consumentenbond voorshands voldoende aangetoond dat hij inderdaad random 25 reizen heeft onderzocht van diverse aard. De stelling van Prijsvrij c.s. dat het onderzoek niet kan deugen omdat uit hun eigen onderzoek blijkt dat de prijs slechts in 50% van de gevallen fluctueert, kan hen niet baten. Kennelijk hebben Prijsvrij c.s. op basis van hun eigen bedrijfsgegevens bepaald wat de grootste gemene deler van hun aanbiedingen is. Dat heeft de Consumentenbond niet gedaan. Die heeft simpelweg op diverse voor de hand liggende aanbiedingen geklikt. Een onderzoek naar bedrijfsgegevens van alle te onderzoeken reisorganisaties (voorafgaand aan het feitelijke onderzoek), kon naar oordeel van de voorzieningenrechter achterwege blijven, nu dat zou betekenen dat de Consumentenbond van alle 12 reisaanbieders eerst de bedrijfsgegevens uitgebreid zou moeten analyseren, alvorens de onderzoeksstrategie te kunnen bepalen. Dat kon in redelijkheid niet worden gevergd. De Consumentenbond heeft simpelweg 25 in het oog springende aanbiedingen per reisaanbieder bekeken en de uitkomsten vervolgens vergeleken. Dat staat hem vrij, temeer daar hij de waarnemingen over vijf verschillende dagen heeft gedaan en op diverse tijdstippen. Dat daarbij ook in nachtelijke uren is gewerkt maakt het oordeel niet anders. Weliswaar hebben Prijsvrij c.s. naar voren gebracht dat juist dan de meeste prijsaanpassingen worden doorgevoerd, maar dat doet niet af aan de uitkomst van de steekproef.
4.15.
De voorzieningenrechter gaat er – anders dan Prijsvrij c.s. – voorshands vanuit dat de Consumentenbond voormelde werkwijze bij alle andere reisaanbieders ook heeft gevolgd, nu gesteld noch gebleken is dat hij bij die andere aanbieders wel eerst een onderzoek naar bedrijfsgegevens heeft verricht voordat werd gestart met de steekproef. De door de Consumentenbond gehanteerde onderzoeksmethode kan vanzelfsprekend leiden tot een andere uitkomst dan de volgens Prijsvrij c.s. door hen gehanteerde ‘gewogen’ methode. Daarmee is echter de werkwijze van de Consumentenbond niet per definitie onjuist of onrechtmatig. De voorzieningenrechter tekent in dat kader nog aan dat niet is bestreden dat in de artikelen wordt verwezen naar de reactie van de reisaanbieders, die gepubliceerd is op de website van de Consumentenbond. Daar hebben Prijsvrij c.s. dus hun eigen visie op de feiten kunnen geven. Daarmee heeft de Consumentenbond blijk gegeven van voldoende mogelijkheden voor Prijsvrij c.s. in het kader van hoor en wederhoor.
4.16.
De voorzieningenrechter ziet onder de gegeven omstandigheden geen aanleiding voor toewijzing van de vordering ex artikel 843a Rv. Die vordering lijkt met name ingegeven door de wens de matrix met percentages te kunnen controleren. Zoals gezegd gaat de voorzieningenrechter ervan uit dat de Consumentenbond gerechtigd was zijn onderzoek op voormelde wijze in te steken. Dat heeft geleid tot de aan Prijsvrij c.s. bekende uitkomsten. Nu zij hangende de procedure ook inzicht hebben gekregen in de uit hun aanbod onderzochte reizen, ontbreekt belang bij voormelde vordering tot afgifte van stukken. Voor zover Prijsvrij c.s. ter zitting hun eis hebben willen vermeerderen door tevens aanspraak te maken op afgifte van alle informatie van andere aanbieders wordt dat geweigerd. Daargelaten dat die eiswijziging in strijd is met de goede procesorde valt niet in te zien welk spoedeisend belang Prijsvrij c.s. in het licht van dit vonnis hebben bij de gevraagde stukken.
4.17.
De conclusie is dat de vorderingen van Prijsvrij c.s. zullen worden afgewezen. Prijsvrij c.s. zullen als in het ongelijk gestelde partijen in de proceskosten worden veroordeeld.
5.De beslissing
De voorzieningenrechter:
5.1.
wijst het gevorderde af;
5.2.
veroordeelt Prijsvrij c.s. in de kosten van dit geding, tot dusverre aan de zijde van de Consumentenbond begroot op € 1.755,--, waarvan € 1.079,-- aan salaris advocaat en € 676,-- aan griffierecht;
5.3.
verklaart deze kostenveroordeling uitvoerbaar bij voorraad.
Dit vonnis is gewezen door mr. S.J. Hoekstra-van Vliet en in het openbaar uitgesproken op 26 mei 2023.