Uitspraak
vonnis
RECHTBANK DEN HAAG
Team handel
zaaknummer / rolnummer: C/09/523882 / HA ZA 17-9
Vonnis van 20 november 2019 in de zaak van
[eiser], te [plaats] , Irak
eiser,
advocaat mr. L. Zegveld te Amsterdam,
tegen
DE STAAT DER NEDERLANDEN,te Den Haag,
gedaagde,
advocaat mr. K. Teuben te Den Haag.
Partijen zullen hierna [eiser] en de Staat worden genoemd.
1.De procedure
1.1.
Het verloop van de procedure blijkt uit:
- de dagvaarding van 7 december 2016 met producties 1 tot en met 21;
- de conclusie van antwoord van 24 mei 2017 met producties 1 tot en met 19;
- het tussenvonnis van 21 juni 2017 waarbij een comparitie van partijen is bevolen;
- het buiten aanwezigheid van partijen opgemaakte proces-verbaal van de op
17 mei 2018 gehouden comparitie van partijen en de daarin genoemde stukken, te
weten de akten inbreng aanvullende producties van de zijde van [eiser] met
producties 22 tot en met 29;
- de akte n.a.v. zitting d.d. 17 mei 2018, tevens overlegging aanvullende producties 30 tot en met 34 van [eiser] ;
- de akte met productie 35 van [eiser] ;
- de antwoordakte van de Staat.
1.2.
Partijen zijn in de gelegenheid gesteld schriftelijke opmerkingen te maken over het hiervoor genoemde proces-verbaal. Namens de Staat is hiervan gebruik gemaakt bij brief van 4 september 2018. Deze brief behoort tot de processtukken en het proces-verbaal zal met inachtneming van de inhoud van deze brief worden gelezen.
1.3.
Tenslotte is een datum voor vonnis bepaald.
2.De feiten
2.1.
[eiser] is de vader van [zoon X] (hierna: [zoon X] ). [zoon X] is op woensdag 21 april 2004 aan zijn verwondingen overleden nadat rond 2:45 uur de door [de bestuurder] bestuurde zwarte Mercedes Benz personenauto (hierna: de Mercedes Benz) waarin hij, [zoon X] , zich als passagier bevond onder vuur was genomen bij een zogenaamd
Vehicle Checkpointmet nummer B13 nabij de stad Ar Rumaythah in de provincie Al Muthanna te Irak (hierna: de controlepost).
Vehicle Checkpointmet nummer B13 nabij de stad Ar Rumaythah in de provincie Al Muthanna te Irak (hierna: de controlepost).
De tweede Irakoorlog en de instelling van SFIR
2.2.
Op 20 maart 2003 vielen de Verenigde Staten van Amerika (VS) en het Verenigd Koninkrijk (VK) Irak binnen. De val van Saddam Hoessein op 1 mei 2003 veroorzaakte een machtsvacuüm. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties heeft op 22 mei 2003 resolutie 1483 aangenomen waarin de VS en het VK werden aangemerkt als bezettende mogendheden. Voorts werd in die resolutie bepaald dat de door de VS en het VK geleide
Coalition Provisional Authority(CPA) de tijdelijke verantwoordelijkheid voor bestuursaangelegenheden kreeg.
Coalition Provisional Authority(CPA) de tijdelijke verantwoordelijkheid voor bestuursaangelegenheden kreeg.
2.3.
Bij genoemde resolutie werd ook de
Stabilization Force Iraq(SFIR) ingesteld, de uitvoerende instantie van de CPA. De SFIR stond onder commando van het
US Central Command(USCENTCOM). De SFIR moest de openbare orde in Irak handhaven en diende een bijdrage te leveren aan het opleiden en uitrusten van Iraakse politie- en veiligheidsorganisaties en het herstellen van de infrastructuur.
Stabilization Force Iraq(SFIR) ingesteld, de uitvoerende instantie van de CPA. De SFIR stond onder commando van het
US Central Command(USCENTCOM). De SFIR moest de openbare orde in Irak handhaven en diende een bijdrage te leveren aan het opleiden en uitrusten van Iraakse politie- en veiligheidsorganisaties en het herstellen van de infrastructuur.
2.4.
Met VN-resolutie 1511 van 16 oktober 2003 heeft de Veiligheidsraad het mandaat aan SFIR versterkt: “
authorizes a multinational force under unified command to take all necessary measures to contribute to the maintenance of security and stability in Iraq”.
authorizes a multinational force under unified command to take all necessary measures to contribute to the maintenance of security and stability in Iraq”.
Nederlandse bijdrage aan SFIR
2.5.
Op 6 juni 2003 heeft de Staat besloten om met een bataljon mariniers en daarbij behorende ondersteunende eenheden een bijdrage te leveren aan de SFIR.
De Nederlandse militairen werden ingezet in het zuidoosten van Irak als onderdeel van de multinationale divisie Zuid-Oost (MND(SE)) die onder het bevel stond van het VK.
2.6.
Bij brief van 6 juni 2003 hebben de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie de Tweede Kamer onder meer als volgt bericht:
“Rol van de militaire operatie in het politieke proces
De stabilisatiemacht zal een noodzakelijke ondersteunende rol moeten vervullen voor het politieke proces, door zich in te zetten voor de veiligheid en de binnenlandse stabiliteit in Irak die beide een voorwaarde zijn voor het wederopbouwproces. De stabilisatiemacht wordt geleid door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk en operationeel aangestuurd door de commandant van het Amerikaanse hoofdkwartier Central Command (CENTCOM) in Tampa. De landen die deel uitmaken van de stabilisatiemacht zullen hun werkzaamheden uitvoeren onder de Autoriteit, zoals is vastgelegd in resolutie 1483.
De Autoriteit streeft er naar deze taken zo snel mogelijk over te dragen aan de te vormen overgangsregering die op haar beurt zal moeten worden opgevolgd door een vrij verkozen, representatieve Iraakse regering […]
Invloed
De stabilisatiemacht bestaat uit een coalitie van deelnemende landen die wordt aangevoerd door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Het is van belang dat de overige troepenleverende landen voldoende betrokken zijn bij de algemene politiek-militaire beleidsbepaling van de veiligheidsmacht en de informatie-uitwisseling. Daartoe zal door het Verenigd Koninkrijk voor wat betreft de Britse sector een Committee of Contributors in het leven worden geroepen, die een nauwe consultatie tussen vertegenwoordigers van regeringen mogelijk zal maken, analoog aan de procedure die door de Britten is opgezet voor ISAF en thans ook door Nederland en Duitsland wordt gevolgd voor ISAF. Troepenleverende landen zullen via nationale vertegenwoordigers in het operationele hoofdkwartier betrokken zijn bij de militaire commandovoering […]
Militaire opdracht
De militaire opdracht berust op de VR-resolutie 1483 en het concept of operations van het Verenigd Koninkrijk. De doelstelling van de operatie is te assisteren bij de wederopbouw van Irak door het creëren van een veilige en stabiele omgeving […] Het Nederlandse bataljon ressorteert onder de Autoriteit. Dit resulteert in taken op het gebied van openbare orde en veiligheid en minimum leefomstandigheden […]
Geweldsinstructie (Rules of Engagement)
Rules of Engagement (ROE) zijn opdrachten aan militaire eenheden die vermelden onder welke omstandigheden, voorwaarden, gradatie en wijze, geweld mag worden gebruikt.
De inhoud hiervan wordt niet openbaar gemaakt. De ROE worden opgesteld op basis van militair-operationele en juridische overwegingen. Humanitair-oorlogsrechtelijke, en politieke/diplomatieke overwegingen worden hier tevens onder geschaard. Dit geschiedt aan de hand van een NAVO-document waarin de richtlijnen voor ROE worden gegeven.
Conform de praktijk in andere vredesoperaties is voorzien dat Nederland de ROE overneemt van de lead nation, in dit geval het Verenigd Koninkrijk. Nederland kan wijzigingen in de geweldsinstructie aanbrengen op grond van nationale richtlijnen en overwegingen. Hoewel de ROE nog niet definitief zijn vastgesteld, streeft de regering ernaar dat deze robuust zullen zijn, hetgeen onder meer betekent dat er ruime bevoegdheden zijn voor force protection en het creëren van een veilige en stabiele omgeving […]
Bevelsstructuur
De gehele operatie in Irak staat onder commando van US CENTCOM, waarbij een Coalition Forces Land Component Commander (CFLCC) vanuit Bagdad de operatie aanstuurt. Daartoe is Irak opgedeeld in vier sectoren. De sectoren in Noord-Irak en rondom Bagdad worden geleid door de Verenigde Staten. Polen heeft de leiding over een sector en het Verenigd Koninkrijk heeft de leiding over het zuiden van Irak. Het Nederlandse bataljon zal als zelfstandige eenheid onder operationele controle staan van de Britse divisie […] Nederland behoudt overigens te allen tijde het full command over de Nederlandse militairen. Via de contingentscommandant ter plaatse zal de Chef Defensiestaf het mandaat en de militaire opdracht van de Nederlandse militairen bewaken. Indien nodig zal hij, namens de minister van Defensie, nadere aanwijzingen geven.”
2.7.
De relatie tussen Nederland enerzijds en het VK als één van de
lead nationsanderzijds is beschreven in het (niet-vrijgegeven)
Memorandum of Understanding(MoU) waarin de door het VK opgestelde (evenmin vrijgegeven)
Rules of Engagementvan toepassing zijn verklaard.
lead nationsanderzijds is beschreven in het (niet-vrijgegeven)
Memorandum of Understanding(MoU) waarin de door het VK opgestelde (evenmin vrijgegeven)
Rules of Engagementvan toepassing zijn verklaard.
2.7.1.
In het arrest van 20 november 2014 van de Grote Kamer van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in de procedure die [eiser] tegen de Staat had aangespannen (hierna: het [X-arrest] ) [1] zijn delen opgenomen van een wel vrijgegeven MoU dat betrekking heeft op de Lithouwse deelname onder operationele controle van Polen. Het [X-arrest] vermeldt dat namens de Staat naar voren is gebracht dat laatstgenoemde MoU “
a good idea” geeft van wat in de MoU tussen het VK en Nederland is vastgelegd. In de MoU die tussen Lithouwen en Polen heeft gegolden is onder meer opgenomen: [2]
a good idea” geeft van wat in de MoU tussen het VK en Nederland is vastgelegd. In de MoU die tussen Lithouwen en Polen heeft gegolden is onder meer opgenomen: [2]
“Section Five – Command and Control of MND (C-S)
[…]
5.2
Members of National Contingents will remain under Full Command of their participant through their National Contingent Commander/Senior National Representative. Operational Control of all National Contingents contributed to MND (C-S) will be assigned to a superior Commander.
[…]
5.5
Transfer of Authority (TOA) of Forces to Comd MND (C-S) in accordance with the Command Status above, will take place at declared Full Operational Capability (FOC) by the National Contingent Commanders (NCCs). Participants will confirm the Command Status of their Forces by signal to Comd MND (C-S) on TOA.
5.6
National Contingent Commanders/Senior National Representatives are responsible for the maintenance of order and discipline within the National Contingent under his or her command.
5.7
Comd MND (C-S) may request the withdrawal of any personnel contributed to MND (C-S). National Contingent Commanders/Senior National Representatives will review any such request and will seek to comply where permissible in accordance with their own National regulations.”
2.7.2.
De Nederlandse militairen kregen een “aide-memoire voor SFIR commandanten” en een “instructiekaart geweldgebruik” met daarin regels uit genoemde Britse
Rules of Engagement.
Rules of Engagement.
De inhoud van de aide-memoire voor SFIR commandanten van 24 juli 2003 luidt, voor zover van belang, als volgt:
“[…]
Zelfverdediging
3. Het gebruik van strikt noodzakelijk geweld, inclusief geweld dat de dood of ernstig letsel tot gevolg kan hebben (deadly force) en waarbij toegestane wapens worden gebruikt, is toegestaan:
a. ter verdediging van uzelf;
b. ter voorkoming van diefstal of vernietiging van goederen van SFIR die voor de uitvoering van de missie essentieel zijn.
Gebruik van geweld om andere redenen
4. Het gebruik van strikt noodzakelijk geweld, inclusief geweld dat de dood of ernstig letsel tot gevolg kan hebben (deadly force) en waarbij toegestane wapens worden gebruikt, is buiten het recht op zelfverdediging ook toegestaan:
a. ter verdediging van eigen troepen en andere door Commandant MND(SE) aangewezen personen (designated persons);
b. ter voorkoming van diefstal of vernietiging van door Commandant MND(SE) aangewezen goederen (designated property);
c. ter voorkoming van het onbevoegd betreden van militaire installaties van SFIR en andere door Commandant MND(SE) aangewezen plaatsen (ook: designated property) (bijvoorbeeld Military Restricted Areas);
d. ter aanhouding, fouillering en ontwapening van vijandige eenheden, indien zij de veiligheid van SFIR-eenheden of andere door de Commandant MND(SE) aangewezen personen bij de uitvoering van de missie in gevaar brengen;
e. tegen een vijandige daad en vijandige bedoelingen (zie onder);
f. op bevel van uw commandant ter plaatse.
[…]
Waarschuwingsprocedure
6. Als de operationele omstandigheden het toelaten moet voordat het vuur wordt geopend daarvoor worden gewaarschuwd. Enkele voorbeelden van omstandigheden waarin het is toegestaan zonder waarschuwen het vuur te openen zijn:
a. Als u zelf of anderen in uw directe omgeving gewapenderhand worden aangevallen, of
b. Als het geven van een waarschuwing het risico vergroot dat u of enig ander persoon wordt gedood of ernstig verwond raakt.
[…]
Vijandige daad en vijandige bedoelingen
9. Een vijandige daad (hostile act) is een agressieve handeling die inhoudt een aanval of een dreigende aanval met gebruikmaking van geweld dat mogelijk de dood of ernstig letsel tot gevolg kan hebben tegen eigen troepen, beschermde personen (designated persons) of beschermde goederen (designated property). Hieronder volgen enige voorbeelden (geen uitputtende opsomming) van vijandige handelingen:
a. Een persoon die schiet op u, op eigen troepen of beschermde personen (designated persons) of beschermde goederen (designated property);
b. Een persoon die explosieven of brandbommen plaatst, gooit naar u, naar eigen troepen of beschermde personen (designated persons) of beschermde goederen (designated property);
c. Een persoon die opzettelijk met een auto inrijdt op u, op eigen troepen of beschermde personen (designated persons) of beschermde goederen (designated property) […]
Eis om slechts het strikt noodzakelijke geweld te gebruiken
11. Telkens als het is toegestaan geweld te gebruiken, bent u verplicht de mate van geweld te beperken tot het strikt noodzakelijke. Neem alle mogelijke maatregelen om escalatie te voorkomen en bijkomende schade (collateral damage) zo beperkt mogelijk te houden.
Het is verboden opzettelijk burgers als zodanig aan te vallen, behoudens in geval van zelfverdediging. Het is verboden goederen met een strikt burgerlijk of religieus karakter aan te vallen, tenzij deze goederen worden gebruikt voor militaire doeleinden.
12. Indien u het vuur moet openen bent u verplicht:
a. Uitsluitend gerichte schoten te lossen; en
b. Niet meer schoten te lossen dan noodzakelijk is; en
c. Alle mogelijke maatregelen te nemen om nevenschade (aan personen en aan goederen) te voorkomen; en
d. Met schieten op te houden, zodra de situatie dit toelaat. Vervolgens moet u het gebied beveiligen en eventuele gewonden verzorgen.”
2.8.
Bij
CPA Ordernr. 28 werd op 3 september 2003 het ICDC opgericht. In deze
CPA Orderis voor zover van belang het volgende opgenomen:
CPA Ordernr. 28 werd op 3 september 2003 het ICDC opgericht. In deze
CPA Orderis voor zover van belang het volgende opgenomen:
“Section 1
[…]
2) The Iraqi Civil Defense Corps is a security and emergency service agency for Iraq. The Iraqi Civil Defense Corps is composed of Iraqis who will complement operations conducted by Coalition military forces in Iraq to counter organized groups and individuals employing violence against the people of Iraq and their national infrastructure.
3) In support of Coalition operations to provide security and stability to the people of Iraq, the Iraqi Civil Defense Corps is authorized to perform constabulary duties, including the following tasks: […] providing fixed site, check point, area route and convoy security […] conducting joint patrols with Coalition Forces
4) The Iraqi Civil Defense Corps is distinct from the Iraqi police force and the New Iraqi Army […]
Section 3
[…]
4) Members of the Iraqi Civil Defense Corps may, while performing official duties, use force against persons or things as is reasonable and necessary under the circumstances. However, the use of force that may be likely to cause death or serious bodily injury is not permitted unless the member reasonably believes that using such force is necessary to: (i) protect himself or others from the imminent use of deadly force or force likely to cause serious bodily injury, (ii) […]
Section 4 […]
”1) The Iraqi Civil Defense Corps shall operate under the authority of the Administrator of the CPA and shall be subject to the supervision of Coalition Forces. The Administrator of the CPA may delegate to the senior military commander of Coalition Forces in Iraq responsibility and authority for the recruiting, training, organization, and control of the Iraqi Civil Defense Corps. This responsibility and authority may be redelegated pursuant to Section 7 below.
2) Operational and tactical command of units of the Iraqi Civil Defense Corps operating with Coalition Forces shall be vested in an officer of Coalition Forces designated by the senior military commander of Coalition Forces in Iraq pursuant to Section 7 below.
[…]
Section 7 […]
The Administrator of the Coalition Provisional Authority may delegate responsibilities under this Order, as determined by the Administrator, to the senior military commander of Coalition Forces in Iraq. The senior military commander of Coalition Forces in Iraq may further delegate responsibilities under this Order to those under his command.”
2.9.
Bij brief van 22 oktober 2003 is de Tweede Kamer onder meer erover geïnformeerd dat het Nederlandse bataljon begonnen was met de training van het bataljon van het ICDC in Al-Muthanna. In de “Periodieke evaluatie van de Nederlandse deelneming aan de Stabilisation Force in Iraq 2003-2004” van de Defensie staf van het ministerie van Defensie d.d. 14 mei 2004 is onder meer opgenomen:
“
Het ICDC-bataljon met een sterkte van circa 525 militairen stond onder bevel van de commandant van het Nederlandse SFIR detachement en ondersteunde het bataljon in de patrouillegang, objectbewaking en controlepunten”
Het ICDC-bataljon met een sterkte van circa 525 militairen stond onder bevel van de commandant van het Nederlandse SFIR detachement en ondersteunde het bataljon in de patrouillegang, objectbewaking en controlepunten”
en
“
Het Nederlands gebied van verantwoordelijkheid is Al-Muthanna.”
Het Nederlands gebied van verantwoordelijkheid is Al-Muthanna.”
De gebeurtenissen op 21 april 2004
2.10.
Op 21 april 2004 vond omstreeks 02:12 uur een (eerste) schietincident plaats bij de controlepost (hierna: het eerste schietincident). Vanuit een witte Opel personenauto werd de bemanning van deze post – allen leden van het ICDC – onder vuur genomen. Deze Opel was, voordat daaruit vanuit de achterbak werd geschoten, vanuit de richting van Al Hamza gekomen en op korte afstand vóór de controlepost gekeerd in de richting van Al Hamza en had de lichten gedoofd. Na het (eerste) schietincident is de Opel in de richting van Al Hamza weggereden. De ICDC heeft dit vuur beantwoord door munitie van het kaliber 7,62 mm af te vuren met één of meer Kalasjnikov AK47(’s). Niemand is gewond geraakt.
2.11.
Nadat het eerste schietincident aan de SFIR-basis was gerapporteerd, is een patrouille van zes Nederlandse militairen, waaronder sergeant [de sergeant] (hierna: [de sergeant] ), onder leiding van luitenant A uitgezonden naar de controlepost. De Nederlandse patrouille arriveerde daar omstreeks 2:30 uur. Luitenant A, [de sergeant] , ICDC-sergeant [ICDC-sergeant 1] en de tolk [de tolk] (hierna: de tolk) zijn na aankomst bij de controlepost de weg - de
Jacksondie Ar Rumaythah met Al Hamza verbindt - opgelopen teneinde hulzen te verzamelen.
Jacksondie Ar Rumaythah met Al Hamza verbindt - opgelopen teneinde hulzen te verzamelen.
2.12.
Op 21 april 2004 omstreeks 02:45 uur naderde de Mercedes Benz de controlepost met hoge snelheid en met gedimde lichten vanuit de richting van Ar Rumaythah in de richting van Al Hamza. De Mercedes Benz reed vervolgens tegen de onverlichte wit-rode tonnen, waarvan een aantal was voorzien van reflecterende hesjes. Deze tonnen waren, evenals enkele keien, over de lengte van de weg geplaatst. De tonnen en de keien vormden samen met een wachtgebouwtje en een container aan weerszijden van de weg de controlepost. Voor naderend verkeer werd de controlepost niet aangekondigd door middel van waarschuwingsborden.
2.13.
De Mercedes Benz is beschoten. Van de Nederlandse militairen heeft alleen luitenant A in de richting van de Mercedes Benz gevuurd: 28 kogels van het kaliber 5,56 mm met zijn Diemaco C7/A1-geweer zonder nachtkijker. Luitenant A bevond zich toen, vanuit het perspectief van de bestuurder van de Mercedes Benz, aan de linkerzijde van de weg.
2.14.
[zoon X] – die zich op de, aan de rechterzijde van de auto bevindende bijrijdersstoel bevond – is kort na het geweervuur overleden aan zijn verwondingen. [de bestuurder] (hierna: de bestuurder) is ongedeerd gebleven.
2.15.
In het kader van het naar aanleiding van dit schietincident uitgevoerde onderzoek is door Nederlandse militairen verklaard dat één of meer ICDC-ers heeft geschoten. Een aantal ICDC-ers heeft verklaard niet te hebben geschoten en de rest van de ICDC-ers heeft zich hierover niet uitgelaten.
Andere procedures
2.16.
Het gerechtshof te Arnhem heeft bij beschikking van 7 april 2008 [3] de klacht van [eiser] op grond van artikel 12 van het Wetboek van Strafvordering (Sv) tegen het achterwege laten van vervolging van luitenant A ongegrond verklaard.
2.17.
Vervolgens heeft [eiser] op 6 oktober 2008 een klacht ingediend bij het EHRM, waarop het [X-arrest] is gewezen. Daarin oordeelde het EHRM dat het onderzoek dat de Staat, meer in het bijzonder de Koninklijke Marechaussee, had verricht naar de omstandigheden rond de dood van [zoon X] niet heeft voldaan aan eisen die artikel 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) daaraan stelt; onder meer omdat verklaringen van ICDC-leden (aanvankelijk) niet aan het onderzoeksdossier waren toegevoegd, omdat de sectie van het lichaam van [zoon X] niet aan de te stellen eisen voldeed en omdat kogelresten die in het lichaam van [zoon X] waren aangetroffen, wel inbeslaggenomen waren, maar verloren waren gegaan. Het EHRM heeft de Staat veroordeeld om € 25.000 schadevergoeding aan [eiser] te betalen.
2.18.
[eiser] heeft de Staat bij brief van 25 augustus 2015 aansprakelijk gesteld voor de schade die het gevolg is van de dood van zijn zoon, welke aansprakelijkheid namens de Staat bij brief van 30 oktober 2015 van de hand is gewezen.
3.Het geschil
3.1.
[eiser] vordert dat de rechtbank, bij voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad te verklaren vonnis:
I. voor recht zal verklaren dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld jegens [zoon X] en/of jegens [eiser] zelf en dientengevolge jegens [eiser] aansprakelijk is voor de schade die hij, [eiser] , heeft geleden en nog zal lijden als gevolg van de onrechtmatige gedragingen van de Staat;
II. de Staat zal veroordelen tot vergoeding van de materiële schade van [eiser] , bestaande uit de kosten van lijkbezorging van [zoon X] en het gederfd levensonderhoud van [eiser] , nader op te maken bij staat;
III. de Staat zal veroordelen tot vergoeding van de immateriële schade van [eiser] ter hoogte van € 20.000;
IV. de Staat zal veroordelen in de kosten van dit geding, te vermeerden met de wettelijke rente vanaf veertien dagen na dit vonnis.
3.2.
[eiser] legt aan zijn vorderingen het navolgende ten grondslag.
3.2.1.
Rond het moment waarop de Mercedes Benz de gebrekkig ingerichte en niet-zichtbare controlepost passeerde, is deze onder vuur genomen. Luitenant A, Nederlands militair, heeft zijn Diemaco-geweer leeggeschoten op de Mercedes Benz, terwijl van een acute dreigingssituatie – ook volgens andere betrokkenen ter plaatse – geen sprake was. Luitenant A heeft daarmee gehandeld in strijd met de van de
Rules of Engagementafgeleide
aide-memoiredie voorschrijft dat een waarschuwingsprocedure moet worden gevolgd (nrs. 6 tot en met 8) en dat geweld slechts toelaatbaar is als dit strikt noodzakelijk is (nrs. 11 en 12). Luitenant A heeft, getuige het feit dat hij zijn geweer heeft leeggeschoten, bovendien disproportioneel gehandeld. Volgens [eiser] staat, ondanks het gebrekkig onderzoek naar de toedracht, (primair) vast dat luitenant A het dodelijke schot in de linkerzijde van de borst van [zoon X] heeft gelost. Op grond van het gegeven dat de Nederlandse millitairen onder
full commandvan de Staat stonden is de Staat aansprakelijk voor dit onrechtmatig handelen.
Rules of Engagementafgeleide
aide-memoiredie voorschrijft dat een waarschuwingsprocedure moet worden gevolgd (nrs. 6 tot en met 8) en dat geweld slechts toelaatbaar is als dit strikt noodzakelijk is (nrs. 11 en 12). Luitenant A heeft, getuige het feit dat hij zijn geweer heeft leeggeschoten, bovendien disproportioneel gehandeld. Volgens [eiser] staat, ondanks het gebrekkig onderzoek naar de toedracht, (primair) vast dat luitenant A het dodelijke schot in de linkerzijde van de borst van [zoon X] heeft gelost. Op grond van het gegeven dat de Nederlandse millitairen onder
full commandvan de Staat stonden is de Staat aansprakelijk voor dit onrechtmatig handelen.
3.2.2.
Maar ook als (subsidiair) vastgesteld zou moeten worden dat één van de leden van het ICDC het dodelijke schot heeft gelost of dat niet kan worden vastgesteld wie het dodelijke schot heeft gelost, is de Staat volgens [eiser] op grond van artikel 8 van de
Draft Articles on the Responsibility of States(DARS) van de
International Law Commission(ILC) en sections 4 en 7 van de CPA Order nr. 28 aansprakelijk omdat de leden van het ICDC onder het commando van de Nederlandse militairen stonden. In dit verband is van belang dat onder anderen luitenant A heeft verklaard dat hij functioneel werkzaam was als commandant ICDC-team en dat hij het personeel dat op de controlepost werkzaam was monitorde en instrueerde.
Draft Articles on the Responsibility of States(DARS) van de
International Law Commission(ILC) en sections 4 en 7 van de CPA Order nr. 28 aansprakelijk omdat de leden van het ICDC onder het commando van de Nederlandse militairen stonden. In dit verband is van belang dat onder anderen luitenant A heeft verklaard dat hij functioneel werkzaam was als commandant ICDC-team en dat hij het personeel dat op de controlepost werkzaam was monitorde en instrueerde.
De ICDC-ers kunnen geen
honest beliefhebben gehad, omdat er niet is geschoten voordat zij begonnen te schieten.
honest beliefhebben gehad, omdat er niet is geschoten voordat zij begonnen te schieten.
3.2.3.
Ten aanzien van de schade stelt [eiser] dat [zoon X] de enige binnen het gezin was die - anders dan de vier dochters en andere zoon van [eiser] - een vast inkomen genoot. [eiser] heeft ten gevolge van de dood van zijn zoon [zoon X] dan ook levensonderhoud gederfd als bedoeld in artikel 6:108 BW. [4] Bovendien heeft hij immateriële schade geleden die op grond van de artikelen 2 en 13 van het EVRM voor vergoeding in aanmerking (moeten) komen bij wijze van
appropriate relief.
appropriate relief.
3.3.
De Staat voert verweer. Dit verweer komt op het volgende neer.
3.3.1.
Luitenant A verkeerde ten tijde van het incident in de oprechte veronderstelling dat vanuit de Mercedes Benz werd geschoten. Uit de verklaringen die door verschillende aanwezigen zijn afgelegd kan worden afgeleid dat tijdens het tweede schietincident ICDC-ers het vuur hebben geopend voordat luitenant A dat heeft gedaan. Luitenant A heeft dus kennelijk het vuur van de ICDC-ers voor vuur vanuit de Mercedes Benz gehouden. Maar ook als tijdens het tweede schietincident niet door de ICDC-ers is geschoten, doet dat niet af aan de oprechte veronderstelling van luitenant A dat wel gevuurd werd (vanuit de Mercedes Benz). Dat de veronderstelling dat vanuit de Mercedes Benz werd gevuurd achteraf onjuist is gebleken, maakt de reactie van luitenant A nog niet onrechtmatig. Luitenant A was in de oprechte veronderstelling dat sprake was van een acute vijandige daad als bedoeld onder nummer 9 van de aide memoire (vgl. 2.7.2), welke handeling geweld van zijn zijde, zonder voorafgaand waarschuwingsschot, rechtvaardigde. Het door luitenant A gepleegde geweld was bovendien noodzakelijk; Luitenant A bevond zich ten tijde van het incident in een kale berm en was dus onbeschermd. Dit geweld was ten slotte evenmin disproportioneel; Luitenant A is gestopt met schieten zodra de Mercedes Benz was gestopt. Het schieten door luitenant A was volgens de Staat dan ook niet in strijd met artikel 2 EVRM en de geweldsinstructie.
3.3.2.
De Staat betwist verder dat hij aansprakelijk is voor het gewapend optreden van de ICDC-leden. De ICDC-ers stonden niet onder zijn
instructions, direction or control.Zij stonden onder het gezag van de
Administrator(zie
section 4van de
CPA Orderno. 28, vgl. 2.8). Tussen de Nederlandse militairen en de ICDC-ers bestond geen formele hiërarchie. De bemoeienissen van de Nederlandse militairen vloeiden slechts voort uit hun opleidings-, mentor- en ontwikkelingshulptaken.
instructions, direction or control.Zij stonden onder het gezag van de
Administrator(zie
section 4van de
CPA Orderno. 28, vgl. 2.8). Tussen de Nederlandse militairen en de ICDC-ers bestond geen formele hiërarchie. De bemoeienissen van de Nederlandse militairen vloeiden slechts voort uit hun opleidings-, mentor- en ontwikkelingshulptaken.
3.3.3.
Bovendien was het gewapend optreden van de ICDC-ers evenmin onrechtmatig. Ook zij hebben mogen menen dat er sprake was van een vijandige daad.
De controlepost was niet gebrekkig ingericht; als het wel verlicht zou zijn geweest zou het een te eenvoudig doelwit voor aanslagen vormen en het belang van het ontbreken van verlichting wordt gerelativeerd als bedacht wordt dat het een permanente controlepost betrof waarvan de aanwezigheid vrij algemeen bekend mocht worden verondersteld.
3.3.4.
Volgens de Staat heeft [eiser] ten slotte de mogelijkheid van schade niet aannemelijk gemaakt en komt zijn immateriële schade onder het van toepassing zijnde Nederlandse burgerlijk recht niet voor vergoeding in aanmerking.
3.4.
Op de stellingen van partijen zal hierna, voor zover van belang, nader worden ingegaan.
4.De beoordeling
Toepasselijk recht
4.1.
De rechtbank dient de vraag te beantwoorden of de Staat aansprakelijk is voor de dood van [zoon X] . Partijen hebben hun discussie hierover gevoerd aan de hand van het Nederlands recht en hebben daarmee – indien en voor zover nodig – een rechtskeuze voor dat recht gemaakt. Dit betekent dat het gesteld onrechtmatig handelen wordt beoordeeld op grond van de relevante bepalingen uit het Nederlandse Burgerlijk Wetboek (BW) zoals dat gold op 21 april 2004, waaronder de regels over de onrechtmatige (overheids)daad in de artikelen 6:162 e.v. BW. Bovendien kan [eiser] zich jegens de Staat beroepen op het EVRM, nu het EHRM in het [X-arrest] heeft geoordeeld dat de Staat rond de in Irak gelegen controlepost zijn jurisdictie als bedoeld in artikel 1 EVRM uitoefende
for the purpose of asserting authority and control over persons passing through the checkpoint manned by personnel under the command and direct supervision of a Netherlands Royal Army officer. [5]
for the purpose of asserting authority and control over persons passing through the checkpoint manned by personnel under the command and direct supervision of a Netherlands Royal Army officer. [5]
Het toetsingskader
4.2.
Uit artikel 2 EVRM vloeit voor de Staat de (negatieve) verplichting voort om niemand opzettelijk en onrechtmatig van het leven te beroven. De uit artikel 2 EVRM voortvloeiende verplichtingen zien niet alleen op het doelbewust doden van personen, maar ook op het gebruik van geweld dat, als een onbedoelde uitkomst, de dood van personen tot gevolg heeft. De rechter moet bij de beoordeling van dergelijk geweldsgebruik toetsen of dit geweld absoluut noodzakelijk was. Daarbij geldt dat het geweld in een strikt proportionele verhouding moet staan tot het behalen van de toegestane doelen van dat geweld, waaronder de verdediging tegen onrechtmatig geweld. Bij de toetsing van het geweldsgebruik moet bovendien acht worden geslagen op het juridische kader waarbinnen degenen die het geweld werkelijk hebben uitgevoerd opereerden, waaronder de geweldsinstructies.
4.3.
Bij de toetsing van het optreden van degenen die het geweld werkelijk hebben uitgevoerd moet de rechter ervoor waken geen onrealistisch hoge eisen aan dit optreden te stellen. De rechter moet zich daarbij realiseren dat zij die het geweld werkelijk uitvoerden – met gevaar voor eigen leven en dat van anderen – in het heetst van de strijd hebben moeten opereren. Daarom kan ook dodelijk geweld gerechtvaardigd worden geacht, wanneer dat geweld is ingegeven door een oprechte overtuiging (“
honest belief”) van degene die het geweld heeft aangewend, gebaseerd op goede gronden op het moment van de geweldstoepassing, maar welke overtuiging achteraf onjuist is gebleken. Niet als apart vereiste geldt dat deze overtuiging op objectieve feiten en omstandigheden moet zijn gebaseerd.
honest belief”) van degene die het geweld heeft aangewend, gebaseerd op goede gronden op het moment van de geweldstoepassing, maar welke overtuiging achteraf onjuist is gebleken. Niet als apart vereiste geldt dat deze overtuiging op objectieve feiten en omstandigheden moet zijn gebaseerd.
De subjectieve overtuiging van de noodzaak van (dodelijk) geweld geeft de doorslag. Objectieve feiten en omstandigheden vormen wel een relevante factor bij de beoordeling of de subjectieve overtuiging oprecht was. [6]
4.4.
Bij handelen in strijd met artikel 2 EVRM is de onrechtmatigheid daarvan gegeven. Als aan de andere in artikel 6:162 en 6:163 BW neergelegde vereisten daarvoor is voldaan, is de Staat aansprakelijk en schadeplichtig jegens [eiser] .
Opbouw beoordeling en voornaamste oordelen
4.5.
De beoordeling op grond van het hiervoor uiteengezette toetsingskader mondt uit in de volgende voornaamste oordelen.
4.5.1.
Eerst zal de rechtbank aan de hand van het onderzoeksmateriaal dat door partijen in het geding is gebracht tot de conclusie komen dat wel kan worden vastgesteld dat naast luitenant A ook één of meer ICDC-ers op de Mercedes-Benz hebben geschoten, maar niet met voldoende zekerheid kan worden vastgesteld of de dood van [zoon X] (mede) het gevolg is van het geweld van luitenant A of dat van de ICDC. Uit dit laatste volgt dat de rechtbank vervolgens veronderstellenderwijs te werk dient te gaan.
4.5.2.
De rechtbank zal dan ook nagaan of onrechtmatig gehandeld is, indien veronderstellenderwijs ervan moet worden uitgegaan dat de dood van [zoon X] (mede) het gevolg is van het geweld van luitenant A. De rechtbank zal tot het oordeel komen dat dan van onrechtmatigheid geen sprake is, aangezien luitenant A handelde vanuit een
honest beliefen zijn handelen bovendien niet disproportioneel kan worden geacht. Daarbij zal met name van belang blijken dat kan worden vastgesteld dat voordat hij het vuur opende, één of meer ICDC-ers het vuur hadden geopend op grond waarvan luitenant A in de veronderstelling mocht verkeren dat sprake was van vuur vanuit de Mercedes Benz dat beantwoord diende te worden.
honest beliefen zijn handelen bovendien niet disproportioneel kan worden geacht. Daarbij zal met name van belang blijken dat kan worden vastgesteld dat voordat hij het vuur opende, één of meer ICDC-ers het vuur hadden geopend op grond waarvan luitenant A in de veronderstelling mocht verkeren dat sprake was van vuur vanuit de Mercedes Benz dat beantwoord diende te worden.
4.5.3.
De vraag naar de onrechtmatigheid in het geval ervan dient te worden uitgegaan dat de dood van [zoon X] (mede) het gevolg is van het geweld van de ICDC, is slechts relevant indien de Staat verantwoordelijk kan worden gehouden voor het handelen van de ICDC-ers. De rechtbank zal tot het oordeel komen dat dat laatste het geval is. De rechtbank zal bovendien oordelen dat indien veronderstellender-wijs ervan dient te worden uitgegaan dat de dood van [zoon X] (mede) het gevolg is van het geweld van de ICDC-ers sprake is van onrechtmatig handelen dat aan de Staat kan worden toegerekend. Daarbij zal met name van belang blijken dat alle verhoorde ICDC-ers ontkend hebben te hebben geschoten en zich (dus ook) niet hebben beroepen op een
honest belief. Daarbij komt nog dat
honest beliefnaar meer objectieve maatstaven niet met recht zou kunnen zijn ingeroepen door de ICDC, althans de ICDC-er die als eerste (en wellicht enige) het vuur heeft geopend. Hij zou zich immers niet kunnen beroepen op voorafgaand vuur dat mocht worden aangezien voor vuur vanuit de Mercedes Benz.
honest belief. Daarbij komt nog dat
honest beliefnaar meer objectieve maatstaven niet met recht zou kunnen zijn ingeroepen door de ICDC, althans de ICDC-er die als eerste (en wellicht enige) het vuur heeft geopend. Hij zou zich immers niet kunnen beroepen op voorafgaand vuur dat mocht worden aangezien voor vuur vanuit de Mercedes Benz.
4.5.4.
Ten slotte komt aan de orde wat het gevolg voor de (wijze van) schadebegroting dient te zijn van de onduidelijkheid over de exacte toedracht van het schietincident en van de doodsoorzaak van [zoon X] – waaraan de Staat ten gevolge van de door het EHRM geconstateerde schendingen van de onderzoeksplicht heeft bijgedragen. De rechtbank overweegt aansluiting te zoeken bij de zogenaamde proportionele aansprakelijkheid. Partijen zullen in de gelegenheid worden gesteld zich hierover bij akte uit te laten. Daarbij kunnen zij zich ook uitlaten over de hoogte van het door de Staat te vergoeden percentage van de schade als de weg van de proportionele aansprakelijkheid zou worden gevolgd. Tot slot zal [eiser] zijn schade dienen te concretiseren en nader te onderbouwen.
De toedracht van het (tweede) incident, althans wat daarvan valt vast te stellen
4.6.
Zoals hierboven onder 2.12 reeds is vastgesteld, naderde op 21 april 2004 omstreeks 02:45 uur de Mercedes Benz de controlepost met hoge snelheid en met gedimde lichten vanuit de richting van Ar Rumaythah in de richting van Al Hamza. De Mercedes Benz reed vervolgens tegen de, over de lengte van de weg geplaatste, onbe- en onverlichte wit-rode tonnen, waarvan een aantal was voorzien van reflecterende hesjes. De Mercedes Benz is beschoten terwijl deze nog een aantal meters is doorgereden alvorens tot stilstand te komen. Vaststaat dat luitenant A in de richting van de Mercedes Benz heeft gevuurd: 28 kogels van het kaliber 5,56 mm met zijn Diemaco C7/A1-geweer zonder nachtkijker. Luitenant A bevond zich toen, vanuit het perspectief van de bestuurder van de Mercedes Benz, aan de linkerzijde van de weg. Vaststaat ook dat de overige vijf Nederlandse militairen niet hebben geschoten. De vraag is of de ICDC-ers geschoten hebben tijdens dit (tweede) incident.
4.7.
Uit de door [eiser] overgelegde stukken uit het dossier van de Koninklijke Marechaussee volgt dat (aan een Nederlandse verbalisant is medegedeeld dat) tijdens de sectie op het lichaam van [eiser] drie metaalschijfjes zijn aangetroffen in dat lichaam die in Bagdad zouden worden onderzocht. De metaalschijfjes zijn in het ongerede geraakt, waardoor niet meer getracht kan worden een relatie te leggen tussen het materiaal van de in het lichaam van [eiser] aangetroffen schijfjes enerzijds en de onderscheidenlijke munitie van luitenant A, respectievelijk de ICDC-ers anderzijds. Het EHRM heeft dit de Staat aangerekend in het [X-arrest] .
4.8.
In de vertaling van het door een Irakese chirurg opgemaakte sectierapport is voor zover van belang opgenomen:
“
External injuries:
External injuries:
(1) Two firearm shot entry wounds on the left side of chest, penetrating and tearing through the thoracic cavity, resulting in several despersed fragments of shrapnel in the left lung and the thoracic cavity and presenting signs of severe haemorrhage;
(2) Two firearm shot entry wounds in the right kidney passing through, from the lower to the upper part and from the outer to the inner side, penetrating and tearing the muscles, finishing in the abdominal cavity and resulting in intestinal ruptures and presenting signs of haemorrhage;
(3) Two firearm shot entry wounds on the left shoulder with dispersed shrapnel;
(4) Two firearm shot entry wounds on the left arm […]
Internal Organ Examination
The Trunk
Rupture of the left lung and severe heamorrhage in the thoracic cavity.
The abdominal cavity
Intestinal rupture coupled with abdominal cavity haemorrhage.
Conclusion:
[…] It appears from the examination […] that his death was caused by rupture and haemorrhage due to multiple shrapnel injuries […]”
4.9.
Uit de stukken uit het dossier van de Koninklijke Marechaussee volgt verder dat de Mercedes Benz is onderzocht door Nederlandse verbalisanten. Deze verbalisanten hebben onder meer geconstateerd dat aan de rechterzijde van de Mercedes Benz links van het midden van het achterportier een (kogel)gat zat. Van dit gat in het rechterachterportier is ook een foto opgenomen in bedoeld dossier. Verder zijn zowel aan de linkerzijde van de Mercedes Benz als aan de achterzijde daarvan (kogel)gaten geconstateerd en bleek de achterruit te zijn verbrijzeld.
4.10.
Een aantal Nederlandse militairen is verhoord. [de sergeant] heeft verklaard dat hij zich ten tijde van het (tweede) incident aan de rechterzijde van de weg bevond en eerst schoten hoorde vanuit de richting van de controlepost en kort daarna schoten hoorde vanaf de overzijde van de weg. Hij heeft verklaard vervolgens meermalen geroepen te hebben dat er gestopt moest worden met vuren.
[militair 1] heeft verklaard dat hij ten tijde van het (tweede) incident meerdere vuurmonden heeft gezien en dat er enkelschots werd gevuurd.
[militair 2] heeft verklaard dat eerst vanaf de linkerzijde van de weg automatisch werd geschoten en dat kort daarna vanaf dezelfde zijde enkelschots geschoten werd.
De tolk heeft onder meer verklaard dat hij niet weet of er, naast het vuur van de Nederlandse militair, ook nog vanaf de controlepost is geschoten.
Luitenant A heeft ten slotte verklaard dat hij uit de richting waaruit de Mercedes Benz kwam schoten hoorde, waarna hij naar de linkerzijde van de weg is gesprongen en heeft geschoten op de op dat moment vaart minderende Mercedes Benz.
4.11.
Kort na het (tweede) incident zijn ICDC-ers verhoord. Tegelijkertijd is nagegaan hoeveel munitie nog in hun AK-47’s aanwezig was. Van een aantal ICDC-ers is geconstateerd dat hun magazijnen nog volledig gevuld waren (4x30 patronen). Van die ICDC-ers kan dus worden vastgesteld dat zij noch tijdens het eerste, noch tijdens het tweede incident hebben geschoten.
ICDC-sergeant [ICDC-sergeant 2] miste 60 van zijn 120 patronen. Hij heeft verklaard dat hij deze 60 patronen allemaal had verschoten tijdens het eerste incident. Ook heeft hij verklaard dat hij ten tijde van het tweede incident aan de rechterzijde van de weg heeft gestaan.
[ICDC-er 1] miste 20 patronen. Hij heeft verklaard dat hij 15 patronen tijdens het eerste incident heeft verschoten. Hij heeft verder verklaard dat hij ten tijde van het tweede incident achter het wachtgebouw [aan de rechterzijde van de weg, rb] heeft gelegen. Hij heeft niet verklaard tijdens het tweede incident te hebben geschoten (“Verder weet ik niets”).
[ICDC-er 2] miste vier patronen. Hij heeft verklaard dat hij deze patronen tijdens het eerste incident had verschoten. Over zijn positie tijdens het tweede incident heeft hij niet verklaard.
[ICDC-er 3] , tot slot, miste 8 patronen. Hij heeft verklaard deze patronen tijdens het eerste incident te hebben verschoten. Hij heeft verklaard dat hij zich tijdens het tweede incident aan de linkerzijde van de weg bevond.
Conclusies rechtbank uit gegevens over de toedracht
4.12.
De rechtbank leidt uit de onder 4.8 tot en met 4.11 opgesomde gegevens het volgende af. In de eerste plaats volgt uit de aanwezigheid van het kogelgat in het rechterachterportier van de Mercedes Benz onmiskenbaar dat van de rechterzijde van de weg moet zijn geschoten. Nu luitenant A dit kogelgat gezien zijn positie aan de linkerzijde van de weg niet veroorzaakt kan hebben, moet dit gat zijn veroorzaakt door een schot van een ICDC-er. Dat door één of meer ICDC-ers is geschoten, vindt bovendien steun in de verklaringen van [de sergeant] , [militair 1] en [militair 2] , waarin onder meer sprake is van “meerdere vuurmonden” en van vuur vanuit de richting van de controlepost (waar luitenant A zich ten tijde van het (tweede) incident niet bevond). Bovendien laat het onderzoek naar het aantal patronen dat de ICDC-ers op 21 april 2004 verschoten hadden, de mogelijkheid open dat een aantal ICDC-ers, anders dan zijzelf verklaren, ook tijdens het tweede incident heeft geschoten. Van een zich aan de rechterzijde van de weg bevindende ICDC-er staat dat dus vast. Omdat de aan de achterzijde van de Mercedes Benz geconstateerde inschoten ook vanaf de rechterzijde kunnen zijn veroorzaakt, kan niet worden uitgesloten dat door meer dan één ICDC-er vanaf de rechterzijde is geschoten. Ook de inschoten aan de linkerzijde van de Mercedes Benz kunnen deels door één of meer ICDC-ers zijn veroorzaakt. [ICDC-er 3] bevond zich namelijk naar eigen zeggen tijdens het tweede incident aan de linkerzijde van de weg en van [ICDC-er 2] valt dat niet uit te sluiten. Beiden misten patronen. Ook de verklaring van [militair 2] lijkt te duiden op vuur van meer dan één persoon vanaf de linkerzijde van de weg; het (latere) enkelschots vuur zou dan van luitenant A afkomstig kunnen zijn – luitenant A heeft verklaard dat zijn wapen op de zogenaamde “R-stand” stond – en het eerdere automatische vuur van de AK-47 van (één van de) genoemde ICDC-ers.
4.13.
De rechtbank leidt verder uit het voorgaande af dat niet (meer) kan worden vastgesteld vanuit welk soort wapen de in het lichaam van [zoon X] aangetroffen munitieresten afkomstig zijn. Bovendien volgt uit het sectierapport dat de dood van [zoon X] – die volgens dat rapport ‘
due to multiple shrapnel injuries’is – , kennelijk niet door de gevolgen van één, maar van twee of meer schoten is veroorzaakt. Concluderend kan worden gesteld dat niet vaststaat van wie de dodelijke schoten afkomstig zijn; van luitenant A of van één of meer ICDC-ers.
due to multiple shrapnel injuries’is – , kennelijk niet door de gevolgen van één, maar van twee of meer schoten is veroorzaakt. Concluderend kan worden gesteld dat niet vaststaat van wie de dodelijke schoten afkomstig zijn; van luitenant A of van één of meer ICDC-ers.
4.14.
De rechtbank moet daarom de vraag naar de onrechtmatigheid beoordelen uitgaande van twee mogelijke scenario’s, namelijk (1) het scenario dat het vuur van luitenant A de dood van [zoon X] heeft veroorzaakt of daaraan heeft bijgedragen en (2) het scenario dat het vuur van één of meer ICDC-ers die dood heeft veroorzaakt, althans daaraan heeft bijgedragen. Zoals hierboven reeds overwogen, komt die onrechtmatigheidsbeoordeling voornamelijk neer op de vraag naar
honest belief.
honest belief.
Honest belief van luitenant A?
4.15.
Ten aanzien van het
honest beliefvan luitenant A overweegt de rechtbank als volgt. Luitenant A heeft in dit verband het volgende verklaard:
honest beliefvan luitenant A overweegt de rechtbank als volgt. Luitenant A heeft in dit verband het volgende verklaard:
“
Omstreeks 02:45 uur, ongeveer 70 meter voorbij de controlepost, werd ik door iets, weet niet meer wat, opgeschrikt/gewaarschuwd. Toen ik omkeek zag ik twee verlichte koplampen van een auto over het midden van de weg in onze richting […] komen. De auto reed met een behoorlijk hoge snelheid. Op dat moment hoorde ik uit de richting waar de auto vandaan kwam meerdere, mogelijk automatische, schoten mijn richting op komen. Op dat moment was ik ervan overtuigd dat er vanuit de auto op mij geschoten werd […] Ik zag het voertuig, toen deze mijn positie naderde, vertragen. Op de positie waarin ik mij bevond was het erg donker en ik kon niet zien wat er zich in het voertuig afspeelde. Voor mij was de gevaarzetting dat er al in mijn richting geschoten was en dat het voertuig vertraagde […] Pas toen de auto een paar meter gepasseerd was ben ik gaan vuren. Ik heb geen waarschuwingsschot afgevuurd omdat er eerder gericht op mij geschoten was […] Ik was volledig bij rede en het schieten duurde zo’n zeven seconden. Op de vraag of ik iets gehoord heb tijdens het vuren kan ik zeggen dat ik niets gehoord heb. Ik stopte met vuren omdat mijn patroonhouder, gevuld met 28 patronen, leeg was […] Ik zag dat de auto tot stilstand was gekomen op ongeveer 80 meter van mijn positie. Ik was daarna nog in de verwachting dat ik opnieuw vuurcontact zou krijgen. Ik heb daarna mijn Glock gepakt en deze doorgeladen [maar daarmee niet geschoten, rb].”
Omstreeks 02:45 uur, ongeveer 70 meter voorbij de controlepost, werd ik door iets, weet niet meer wat, opgeschrikt/gewaarschuwd. Toen ik omkeek zag ik twee verlichte koplampen van een auto over het midden van de weg in onze richting […] komen. De auto reed met een behoorlijk hoge snelheid. Op dat moment hoorde ik uit de richting waar de auto vandaan kwam meerdere, mogelijk automatische, schoten mijn richting op komen. Op dat moment was ik ervan overtuigd dat er vanuit de auto op mij geschoten werd […] Ik zag het voertuig, toen deze mijn positie naderde, vertragen. Op de positie waarin ik mij bevond was het erg donker en ik kon niet zien wat er zich in het voertuig afspeelde. Voor mij was de gevaarzetting dat er al in mijn richting geschoten was en dat het voertuig vertraagde […] Pas toen de auto een paar meter gepasseerd was ben ik gaan vuren. Ik heb geen waarschuwingsschot afgevuurd omdat er eerder gericht op mij geschoten was […] Ik was volledig bij rede en het schieten duurde zo’n zeven seconden. Op de vraag of ik iets gehoord heb tijdens het vuren kan ik zeggen dat ik niets gehoord heb. Ik stopte met vuren omdat mijn patroonhouder, gevuld met 28 patronen, leeg was […] Ik zag dat de auto tot stilstand was gekomen op ongeveer 80 meter van mijn positie. Ik was daarna nog in de verwachting dat ik opnieuw vuurcontact zou krijgen. Ik heb daarna mijn Glock gepakt en deze doorgeladen [maar daarmee niet geschoten, rb].”
4.16.
De rechtbank is van oordeel dat luitenant A in de weliswaar achteraf bezien onjuiste, maar oprechte en daardoor verschoonbare veronderstelling verkeerde dat geweld van zijn zijde geboden was en dus handelde vanuit een
honest belief. Er zijn geen omstandigheden aangevoerd of voorhanden die doen twijfelen aan de oprechtheid van de uit de verklaring van luitenant A blijkende (onjuiste) veronderstelling. Integendeel; er zijn objectieve omstandigheden die de veronderstelling dat sprake was van voorafgaand vuur ondersteunen. Zo kan worden vastgesteld dat in ieder geval door een ICDC-er in de rechterzijde van de Mercedes Benz is geschoten. Gezien het feit dat alle ICDC-ers, behalve hun sergeant, zich in de directe omgeving van de controlepost bevonden en de Mercedes Benz hen dus eerder passeerde dan luitenant A die ongeveer 70 meter verderop liep, kan worden vastgesteld dat luitenant A niet als eerste geschoten heeft. Daarbij kan ook uit de verklaringen van [de sergeant] en [militair 2] worden afgeleid dat eerst één of meer ICDC-ers hebben geschoten. Naast (de overtuiging van luitenant A van) het voorafgaande vuur, is nog van belang dat luitenant A beperkt was in zijn zicht door de omstandigheid dat hij geen nachtkijker bij zich droeg. Verder is nog van belang dat het eerste incident – dat wel enige gelijkenis vertoont met het tweede – zich slechts ongeveer een half uur eerder had afgespeeld en dat luitenant A heeft verklaard dat hij er ten tijde van het tweede incident van op de hoogte was dat zich bij deze controlepost al vaker “
car-jackings” hadden voorgedaan. Dit laatste wordt bevestigd in de Eindevaluatie Stabilisation Force Iraq (SFIR) 2003-2005:
honest belief. Er zijn geen omstandigheden aangevoerd of voorhanden die doen twijfelen aan de oprechtheid van de uit de verklaring van luitenant A blijkende (onjuiste) veronderstelling. Integendeel; er zijn objectieve omstandigheden die de veronderstelling dat sprake was van voorafgaand vuur ondersteunen. Zo kan worden vastgesteld dat in ieder geval door een ICDC-er in de rechterzijde van de Mercedes Benz is geschoten. Gezien het feit dat alle ICDC-ers, behalve hun sergeant, zich in de directe omgeving van de controlepost bevonden en de Mercedes Benz hen dus eerder passeerde dan luitenant A die ongeveer 70 meter verderop liep, kan worden vastgesteld dat luitenant A niet als eerste geschoten heeft. Daarbij kan ook uit de verklaringen van [de sergeant] en [militair 2] worden afgeleid dat eerst één of meer ICDC-ers hebben geschoten. Naast (de overtuiging van luitenant A van) het voorafgaande vuur, is nog van belang dat luitenant A beperkt was in zijn zicht door de omstandigheid dat hij geen nachtkijker bij zich droeg. Verder is nog van belang dat het eerste incident – dat wel enige gelijkenis vertoont met het tweede – zich slechts ongeveer een half uur eerder had afgespeeld en dat luitenant A heeft verklaard dat hij er ten tijde van het tweede incident van op de hoogte was dat zich bij deze controlepost al vaker “
car-jackings” hadden voorgedaan. Dit laatste wordt bevestigd in de Eindevaluatie Stabilisation Force Iraq (SFIR) 2003-2005:
“
Vanaf het voorjaar 2004 hebben diverse schietpartijen plaatsgevonden bij aanslagen op Nederlandse militairen en tijdens het uitvoeren van vehicle checkpoints.” [7]
Vanaf het voorjaar 2004 hebben diverse schietpartijen plaatsgevonden bij aanslagen op Nederlandse militairen en tijdens het uitvoeren van vehicle checkpoints.” [7]
4.17.
De door [eiser] in dit kader gestelde omstandigheden, te weten dat luitenant A rekening had moeten houden met de slechte verlichting van de controlepost waardoor het voordehandliggender was dat de bestuurder niets kwaads in de zin had, maar enkel de controlepost niet gezien had en de omstandigheid dat de andere aanwezigen een andere inschatting van de situatie maakten kunnen niet tot een ander oordeel leiden.
4.18.
In de eerste plaats is dat zo omdat centraal staat de subjectieve beleving van luitenant A en er geen aanwijzingen zijn dat hij (op grond van de slechte verlichting van de controlepost) in werkelijkheid de inschatting maakte dat er geen gevaar dreigde. Dat hij vanwege de slechte verlichting van de controlepost die inschatting wel had
moetenmaken, zoals [eiser] heeft betoogd, volgt de rechtbank niet. Zoals onder 4.3 al is weergegeven dienen er immers geen onrealistisch hoge eisen te worden gesteld aan het optreden van luitenant A en moet worden verdisconteerd dat hij de inschatting of er gevaar dreigde heeft moeten maken ‘
in the heat of the moment.’ De rechtbank weegt verder mee dat luitenant A heeft verklaard niet te hebben gehoord dat er “stop vuren” is geroepen. Verder staat vast dat ten minste één ICDC-er dezelfde inschatting heeft gemaakt als luitenant A, getuige het kogelgat in de rechterzijde van de Mercedes Benz. Ook vanuit een meer objectief gezichtspunt kan overigens niet worden gezegd dat de door [eiser] aangevoerde omstandigheden de onder 4.16 beschreven omstandigheden hadden moeten overvleugelen.
moetenmaken, zoals [eiser] heeft betoogd, volgt de rechtbank niet. Zoals onder 4.3 al is weergegeven dienen er immers geen onrealistisch hoge eisen te worden gesteld aan het optreden van luitenant A en moet worden verdisconteerd dat hij de inschatting of er gevaar dreigde heeft moeten maken ‘
in the heat of the moment.’ De rechtbank weegt verder mee dat luitenant A heeft verklaard niet te hebben gehoord dat er “stop vuren” is geroepen. Verder staat vast dat ten minste één ICDC-er dezelfde inschatting heeft gemaakt als luitenant A, getuige het kogelgat in de rechterzijde van de Mercedes Benz. Ook vanuit een meer objectief gezichtspunt kan overigens niet worden gezegd dat de door [eiser] aangevoerde omstandigheden de onder 4.16 beschreven omstandigheden hadden moeten overvleugelen.
Absolute noodzaak geweld luitenant A en ontbreken waarschuwingsschot
4.19.
Uit het oordeel over het
honest beliefvan luitenant A vloeit ook voort de (veronderstelde) absolute noodzakelijkheid van het geweldsgebruik. Er leek immers sprake van een vijandige daad en van een noodzaak tot zelfverdediging als bedoeld in de aide-memoire (vgl. 2.7.2). Het feit dat luitenant A geen waarschuwingsschot heeft gegeven maakt zijn handelen niet onrechtmatig. Hij mocht er immers vanuit gaan dat één van de onder 6 van de aide-memoire genoemde uitzonderingssituaties zich voordeed:
honest beliefvan luitenant A vloeit ook voort de (veronderstelde) absolute noodzakelijkheid van het geweldsgebruik. Er leek immers sprake van een vijandige daad en van een noodzaak tot zelfverdediging als bedoeld in de aide-memoire (vgl. 2.7.2). Het feit dat luitenant A geen waarschuwingsschot heeft gegeven maakt zijn handelen niet onrechtmatig. Hij mocht er immers vanuit gaan dat één van de onder 6 van de aide-memoire genoemde uitzonderingssituaties zich voordeed:
“
[…] het is toegestaan zonder waarschuwen het vuur te openen […] als u zelf of anderen in uw directe omgeving gewapenderhand worden aangevallen”.
[…] het is toegestaan zonder waarschuwen het vuur te openen […] als u zelf of anderen in uw directe omgeving gewapenderhand worden aangevallen”.
Proportionaliteit geweld luitenant A
4.20.
De rechtbank is van oordeel dat niet kan worden gezegd dat luitenant A door gedurende ongeveer zeven seconden 28 patronen op de Mercedes-Benz af te vuren disproportioneel heeft gehandeld. Daarbij neemt de rechtbank niet alleen het veronderstelde gevaar dat van de Mercedes-Benz uitging in ogenschouw, maar ook de kwetsbare positie – in een kale berm – waarin luitenant A en degenen met wie hij hulzen zocht zich bevonden. Uit de verklaring van luitenant A volgt ten slotte dat hij, nadat hij zijn Diemaco had leeggeschoten, niet ook nog is gaan schieten met zijn Glock, terwijl hij op dat moment nog in de veronderstelling verkeerde dat het gevaar niet was geweken.
Conclusie ten aanzien van het geweld van luitenant A
4.21.
Op grond van het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat het geweld van luitenant A, nog afgezien van de vraag of dit de dood van [zoon X] heeft veroorzaakt of daaraan heeft bijgedragen, niet onrechtmatig is.
Toerekening handelen ICDC aan de Staat?
4.22.
Het antwoord op de vraag naar de (on)rechtmatigheid van het handelen van de ICDC krijgt in deze procedure slechts relevantie als dit handelen aan de Staat toegerekend kan worden. Partijen verschillen daarover van opvatting.
4.23.
Terecht is niet in geschil dat de vraag naar de toerekening dient te worden beantwoord aan de hand van artikel 8 van de door de
International Law Commission(ILC) opgestelde
Draft Articles on Responsibility of States for internationally wrongful acts(DARS) uit 2001. Dit artikel luidt:
International Law Commission(ILC) opgestelde
Draft Articles on Responsibility of States for internationally wrongful acts(DARS) uit 2001. Dit artikel luidt:
“
Conduct directed or controlled by a State
Conduct directed or controlled by a State
The conduct of a person or group of persons shall be considered an act of a State under international law if the person or group of persons is in fact acting on the instructions of, or under the direction or control of, that State in carrying out the conduct.”
4.24.
Uitgangspunt is dat een Staat niet verantwoordelijk is voor de gedragingen van degenen die niet tot zijn organen behoren. De uitzondering van artikel 8 DARS ziet op de gevallen waarin
“
there exists a specific factual relationship between the person or entity engaging in the conduct and the State”. [8]
there exists a specific factual relationship between the person or entity engaging in the conduct and the State”. [8]
Artikel 8 DARS heeft betrekking op twee omstandigheden: in de eerste plaats op gedragingen van personen die onrechtmatig handelen op instructie van de Staat en de tweede, meer op het onderhavige geval toegesneden omstandigheid betreft “
a more general situation” waarin de personen “
act under the State’s direction or control”. In het commentaar op artikel 8 DARS staat verder:
a more general situation” waarin de personen “
act under the State’s direction or control”. In het commentaar op artikel 8 DARS staat verder:
“
Bearing in mind the important role played by the principle of effectiveness in international law, it is necessary to take into account in both cases the existence of a real link between the person or group performing the act and the State machinery.”.
Bearing in mind the important role played by the principle of effectiveness in international law, it is necessary to take into account in both cases the existence of a real link between the person or group performing the act and the State machinery.”.
In de rechtspraak van het Internationaal Gerechtshof wordt het hierboven geschetste toetsingskader gevat in het vereiste van
effective controlvan de Staat over de persoon of groep.
effective controlvan de Staat over de persoon of groep.
4.25.
Met [eiser] is de rechtbank van oordeel dat het gedrag van de ICDC-ers ten tijde van het tweede incident aan de Staat moet worden toegerekend. Omdat de nadruk bij de vraag naar de
direction or controlligt op de feitelijke relatie tussen de ICDC en de Staat, kan onbesproken blijven of de
Administrator of the CPAbevoegdheden ten aanzien van de ICDC op grond van
CPA Ordernr. 28 via
the senior military commander of Coalition Forcesformeel heeft gedelegeerd aan de aanwezige Nederlandse militairen. Er zijn namelijk genoeg feitelijke omstandigheden waaruit de
direction and controlvan de Staat over de ICDC-ers op de controlepost volgt. De rechtbank licht dit als volgt toe.
direction or controlligt op de feitelijke relatie tussen de ICDC en de Staat, kan onbesproken blijven of de
Administrator of the CPAbevoegdheden ten aanzien van de ICDC op grond van
CPA Ordernr. 28 via
the senior military commander of Coalition Forcesformeel heeft gedelegeerd aan de aanwezige Nederlandse militairen. Er zijn namelijk genoeg feitelijke omstandigheden waaruit de
direction and controlvan de Staat over de ICDC-ers op de controlepost volgt. De rechtbank licht dit als volgt toe.
4.26.
In de eerste plaats is in dit verband van belang dat luitenant A heeft verklaard:
“
In de rang van eerste luitenant ben ik hier functioneel werkzaam als commandant ICDC-team en doet ik het monitoren van het personeel dat hier werkzaam is […] Wij kwamen [op 21 april 2004] ongeveer om 00:45 uur aan bij VCP B13. Aldaar bekijk en instrueer ik de VCP samen met de aanwezige groepscommandant van de ICDC […] Vervolgens overleggen we de situatie en passen eventueel verbeteringen toe.”.
In de rang van eerste luitenant ben ik hier functioneel werkzaam als commandant ICDC-team en doet ik het monitoren van het personeel dat hier werkzaam is […] Wij kwamen [op 21 april 2004] ongeveer om 00:45 uur aan bij VCP B13. Aldaar bekijk en instrueer ik de VCP samen met de aanwezige groepscommandant van de ICDC […] Vervolgens overleggen we de situatie en passen eventueel verbeteringen toe.”.
Deze verklaring is geheel in lijn met de onder 2.9 aangehaalde passage uit de periodieke evaluatie van Defensie d.d. 14 mei 2004 luidende:
“
Het ICDC-bataljon […] stond onder bevel van de commandant van het Nederlandse SFIR detachement […]”.
Het ICDC-bataljon […] stond onder bevel van de commandant van het Nederlandse SFIR detachement […]”.
4.27.
Daarbij komt dat [eiser] een schriftelijk verzoek van (de assistant van) de ICDC-sergeant heeft overgelegd, waarin kennelijk kort na 21 april 2004 aan “
the Doutch force in Rumaitha” wordt verzocht om aanvulling van de AK-47-munitie tot het niveau van vóór 21 april 2004. De gespecificeerde verzochte aantallen komen ongeveer overeen met de hoeveelheden verschoten munitie door ICDC-ers zoals door de Koninklijke Marechaussee werd geconstateerd kort na de incidenten op
the Doutch force in Rumaitha” wordt verzocht om aanvulling van de AK-47-munitie tot het niveau van vóór 21 april 2004. De gespecificeerde verzochte aantallen komen ongeveer overeen met de hoeveelheden verschoten munitie door ICDC-ers zoals door de Koninklijke Marechaussee werd geconstateerd kort na de incidenten op
21 april 2004. Namens de Staat is niet weersproken dat de Nederlandse militairen ook vóór 21 april 2004 gingen over de verstrekking van munitie aan de ICDC-ers op de controlepost.
4.28.
Ten slotte volgt de
direction and controlvan de Nederlandse militairen nog uit de omstandigheid dat zij kennelijk niet alleen de magazijnen van de ICDC-ers mochten controleren, maar ook het wapen van de sergeant voor nader onderzoek in beslag mochten nemen. Bij dit alles dient bedacht te worden dat de Nederlandse militairen in Irak steeds onder het
full commandvan de Staat hebben gestaan.
direction and controlvan de Nederlandse militairen nog uit de omstandigheid dat zij kennelijk niet alleen de magazijnen van de ICDC-ers mochten controleren, maar ook het wapen van de sergeant voor nader onderzoek in beslag mochten nemen. Bij dit alles dient bedacht te worden dat de Nederlandse militairen in Irak steeds onder het
full commandvan de Staat hebben gestaan.
4.29.
De Staat heeft in dit verband nog tegengeworpen dat de Nederlandse militairen in Irak slechts “
opleidings-, mentor- en ontwikkelingshulptaken” uitvoerden. Uit de voorgaande feitelijke gang van zaken rond de controlepost volgt echter al dat de gedragingen en bevoegdheden van de Nederlandse militairen verder reikten dan dat, en bovendien dat – de enigszins eufemistische terminologie van het mentorschap ten spijt – weldegelijk sprake was van een ondergeschiktheid in militaire zin van de ICDC-ers aan de Nederlandse militairen.
opleidings-, mentor- en ontwikkelingshulptaken” uitvoerden. Uit de voorgaande feitelijke gang van zaken rond de controlepost volgt echter al dat de gedragingen en bevoegdheden van de Nederlandse militairen verder reikten dan dat, en bovendien dat – de enigszins eufemistische terminologie van het mentorschap ten spijt – weldegelijk sprake was van een ondergeschiktheid in militaire zin van de ICDC-ers aan de Nederlandse militairen.
Het geweld van de ICDC-er(s)
4.30.
Ook de beoordeling van de (on)rechtmatigheid van het geweld van de ICDC dient aan de hand van artikel 2 EVRM te geschieden, nu de handelingen van de ICDC-ers moeten worden beschouwd als handelingen van de Staat. Ook deze beoordeling zal dan ook met name neerkomen op beantwoording van de vraag naar het
honest belief. Zoals eerder overwogen, gaat het bij die beoordeling om de subjectieve beleving van degene die het geweld heeft gebruikt.
honest belief. Zoals eerder overwogen, gaat het bij die beoordeling om de subjectieve beleving van degene die het geweld heeft gebruikt.
4.31.
Vaststaat dat in ieder geval één ICDC-er geschoten heeft tijdens het tweede incident. De rechtbank heeft verder geconstateerd dat niet kan worden uitgesloten dat meer ICDC-ers gewapend geweld hebben gebruikt. Geen van de ICDC-ers heeft echter verklaard tijdens het tweede incident te hebben geschoten. Er is dan ook geen ICDC-er die zich op een
honest beliefheeft beroepen.
honest beliefheeft beroepen.
4.32.
Tijdens de comparitie van partijen is namens beide partijen te kennen gegeven dat een nader verhoor van de ICDC-ers – waarin zij bijvoorbeeld geconfronteerd zouden kunnen worden met het kogelgat in de rechterzijde van de Mercedes Benz – niet tot de (reële) mogelijkheden behoort. Partijen nemen allebei tot uitgangspunt dat de rechtbank haar beoordeling zal moeten gronden op de reeds afgenomen verhoren van de ICDC-ers waarin een beroep op een
honest beliefontbreekt. De rechtbank volgt de Staat niet in zijn betoog dat in de gegeven omstandigheden van dit geval moet worden uitgegaan van een verondersteld
honest belief.De rechtbank overweegt daartoe als volgt.
honest beliefontbreekt. De rechtbank volgt de Staat niet in zijn betoog dat in de gegeven omstandigheden van dit geval moet worden uitgegaan van een verondersteld
honest belief.De rechtbank overweegt daartoe als volgt.
4.33.
De aanwezigheid van
honest belief– de
subjectieveoprechte overtuiging van de noodzaak van (dodelijk) geweld – wordt in de regel beoordeeld op grond van de verklaring van degene die het geweld heeft uitgeoefend. In dit geval weet de rechtbank niet wat voor de ICDC’er(s) de aanleiding vormde om de Mercedes te beschieten en wat hem/hen bewoog op dat moment. Er is in dit geval alleen ruimte voor het aannemen van
honest beliefbij de ICDC’er(s) die heeft/hebben geschoten, als de vaststaande feiten en omstandigheden, gemeten naar objectieve maatstaven, geen andere conclusie toelaten dan dat de ICDC’er(s) heeft/hebben gehandeld uit
honest belief.
honest belief– de
subjectieveoprechte overtuiging van de noodzaak van (dodelijk) geweld – wordt in de regel beoordeeld op grond van de verklaring van degene die het geweld heeft uitgeoefend. In dit geval weet de rechtbank niet wat voor de ICDC’er(s) de aanleiding vormde om de Mercedes te beschieten en wat hem/hen bewoog op dat moment. Er is in dit geval alleen ruimte voor het aannemen van
honest beliefbij de ICDC’er(s) die heeft/hebben geschoten, als de vaststaande feiten en omstandigheden, gemeten naar objectieve maatstaven, geen andere conclusie toelaten dan dat de ICDC’er(s) heeft/hebben gehandeld uit
honest belief.
4.34.
Voor die conclusie is in de gegeven omstandigheden geen ruimte. Onder 4.16 is vastgesteld dat luitenant A niet als eerste geschoten heeft. De ICDC, althans de eerste (en wellicht enige) ICDC-er die geschoten heeft, kan zich dus niet beroepen op voorafgaand vuur waarvan gedacht kon worden dat het uit de Mercedes-Benz kwam. Wat resteert aan omstandigheden waarop de ICDC zich zou kunnen beroepen is dat (i) een auto met behoorlijke snelheid tegen de niet op, maar naast zijn rijbaan geplaatste tonnen is gereden, (ii) de omstandigheid waarop de Staat wijst, dat een half uur eerder een schietincident had plaatsgevonden bij de controlepost en (iii) het gegeven dat controleposten zoals deze regelmatig doelwit waren van beschietingen, zoals het schietincident eerder op de avond.
4.35.
Bij gebrek aan ieder inzicht in de aanleiding om op de Mercedes te schieten en de beweegredenen daarbij, volgt uit deze omstandigheden niet objectief gezien dat het niet anders kan dan dat bij het schieten werd gehandeld uit
honest belief.Daarbij weegt mee dat het ten tijde van het schietincident donker was, dat de controlepost niet verlicht was en voorbijrijdende auto’s niet verplicht waren daar te stoppen. Het met behoorlijke snelheid komen aanrijden van de Mercedes behoeft niet te betekenen dat de inzittenden iets kwaads in de zin hadden met de controlepost als doelwit. Verder kan het tegen de ton aanrijden evengoed worden verklaard door het in het donker over het hoofd zien of te laat opmerken van de ton, die alleen gemarkeerd was door een reflecterend hesje. Mogelijk heeft de bestuurder van de Mercedes de hele controlepost zelfs door het gebrek aan verlichting niet zien aankomen. Mogelijk is/zijn de ICDC’er(s) op hun beurt geschrokken toen de Mercedes tegen de ton aanreed. Wellicht dachten zij dat de controlepost, net als eerder die avond, opnieuw een doelwit was van een schietincident en mogelijk stonden ze door dat eerdere incident ‘op scherp’. Zonder enige wetenschap daarover – die ontbreekt – kan dat echter niet worden aangenomen. Wat resteert is dat een auto in het donker, bij een onverlichte controlepost, waar niet gestopt hoefde te worden en die een half uur eerder doelwit was van een schietincident, tegen een ton aan is gereden. Dat rechtvaardigt naar objectieve maatstaven gemeten niet de conclusie dat het niet anders kan dan dat bij het schieten werd gehandeld uit
honest belief.Dat geldt ook als in aanmerking wordt genomen dat controleposten zoals deze regelmatig doelwit waren van beschietingen.
honest belief.Daarbij weegt mee dat het ten tijde van het schietincident donker was, dat de controlepost niet verlicht was en voorbijrijdende auto’s niet verplicht waren daar te stoppen. Het met behoorlijke snelheid komen aanrijden van de Mercedes behoeft niet te betekenen dat de inzittenden iets kwaads in de zin hadden met de controlepost als doelwit. Verder kan het tegen de ton aanrijden evengoed worden verklaard door het in het donker over het hoofd zien of te laat opmerken van de ton, die alleen gemarkeerd was door een reflecterend hesje. Mogelijk heeft de bestuurder van de Mercedes de hele controlepost zelfs door het gebrek aan verlichting niet zien aankomen. Mogelijk is/zijn de ICDC’er(s) op hun beurt geschrokken toen de Mercedes tegen de ton aanreed. Wellicht dachten zij dat de controlepost, net als eerder die avond, opnieuw een doelwit was van een schietincident en mogelijk stonden ze door dat eerdere incident ‘op scherp’. Zonder enige wetenschap daarover – die ontbreekt – kan dat echter niet worden aangenomen. Wat resteert is dat een auto in het donker, bij een onverlichte controlepost, waar niet gestopt hoefde te worden en die een half uur eerder doelwit was van een schietincident, tegen een ton aan is gereden. Dat rechtvaardigt naar objectieve maatstaven gemeten niet de conclusie dat het niet anders kan dan dat bij het schieten werd gehandeld uit
honest belief.Dat geldt ook als in aanmerking wordt genomen dat controleposten zoals deze regelmatig doelwit waren van beschietingen.
4.36.
Deze omstandigheden zijn dus, anders dan de Staat betoogt, onvoldoende voor een geslaagd beroep op
honest belief, laat staan voor het oordeel dat het geweld absoluut noodzakelijk en proportioneel was. Het argument van de Staat dat de situatie bij het tweede incident nagenoeg gelijk was aan de situatie bij het eerste schietincident, dat zich een half uur daarvoor had voorgedaan, waardoor de ICDC-leden volgens de Staat gerechtvaardigd mochten menen dat er (opnieuw) op hen werd ingereden en mogelijk op hen geschoten zou gaan worden, gaat niet op. Los van de vraag of de omstandigheden van het eerdere incident inderdaad nagenoeg gelijk waren, zoals de Staat aanvoert, kan niet zonder meer worden aangenomen dat het schietincident van een half uur eerder en/of het gegeven dat controleposten zoals deze regelmatig doelwit waren van beschietingen, enige rol heeft gespeeld bij het openen van het vuur op de Mercedes door de ICDC’er(s). Met [eiser] is de rechtbank van oordeel dat een andersluidend oordeel zou impliceren dat op bijna al het passerend verkeer geschoten zou kunnen worden. Dit zou de beschermende werking van het in artikel 2 EVRM vervatte recht op leven te veel uithollen. De conclusie is dan ook dat het geweld van de zijde van de ICDC onrechtmatig is.
honest belief, laat staan voor het oordeel dat het geweld absoluut noodzakelijk en proportioneel was. Het argument van de Staat dat de situatie bij het tweede incident nagenoeg gelijk was aan de situatie bij het eerste schietincident, dat zich een half uur daarvoor had voorgedaan, waardoor de ICDC-leden volgens de Staat gerechtvaardigd mochten menen dat er (opnieuw) op hen werd ingereden en mogelijk op hen geschoten zou gaan worden, gaat niet op. Los van de vraag of de omstandigheden van het eerdere incident inderdaad nagenoeg gelijk waren, zoals de Staat aanvoert, kan niet zonder meer worden aangenomen dat het schietincident van een half uur eerder en/of het gegeven dat controleposten zoals deze regelmatig doelwit waren van beschietingen, enige rol heeft gespeeld bij het openen van het vuur op de Mercedes door de ICDC’er(s). Met [eiser] is de rechtbank van oordeel dat een andersluidend oordeel zou impliceren dat op bijna al het passerend verkeer geschoten zou kunnen worden. Dit zou de beschermende werking van het in artikel 2 EVRM vervatte recht op leven te veel uithollen. De conclusie is dan ook dat het geweld van de zijde van de ICDC onrechtmatig is.
Proportionele aansprakelijkheid?
4.37.
[eiser] vordert schade die het gevolg is van de dood van zijn zoon [zoon X] . Zoals uit het voorgaande volgt, zou de dood van zijn zoon (mede) veroorzaakt kunnen zijn door het (niet-onrechtmatige) geweld van luitenant A waaruit geen aansprakelijkheid voor de Staat voortvloeit of door het (onrechtmatige) geweld van de ICDC waarvoor de Staat wel aansprakelijk is. Of er causaal verband bestaat tussen het geweld van de ICDC en de dood van [zoon X] kan niet met voldoende zekerheid worden vastgesteld. De rechtbank acht de kans dat bedoeld causaal verband aanwezig is niet zeer klein, maar ook niet zeer groot. De rechtbank overweegt daarom bij de schadebegroting aansluiting te zoeken bij het leerstuk van de proportionele aansprakelijkheid. De rechtbank onderkent dat terughoudendheid bij de aanwending van dit leerstuk – en ook bij het aansluiting zoeken daarbij – in het algemeen geboden is; proportionele aansprakelijkheid kan er immers toe leiden dat een partij aansprakelijk wordt gehouden voor een schade die hij niet (op onrechtmatige wijze) heeft veroorzaakt. Voor de rechtbank weegt hier mee dat de Staat, met zijn door het EHRM vastgestelde schending van zijn onderzoeksplicht, zelf heeft bijgedragen aan de het (voort)bestaan van de onduidelijkheid over de precieze toedracht van het schietincident en de doodsoorzaak van [zoon X] .
4.38.
Over de vraag wat het gevolg van deze onduidelijkheid dient te zijn voor de (wijze van) schadebegroting, heeft geen voldoende uitgekristalliseerd partijdebat plaatsgehad. Het beginsel van hoor en wederhoor vergt daarom dat partijen zich daarover uitlaten, alvorens de rechtbank hierover beslist. De rechtbank wenst partijen ook niet te overvallen met een wijze van schadebegroting en een percentage waarover geen debat heeft plaatsgehad. Partijen, eerst [eiser] , zullen daarom in de gelegenheid worden gesteld zich bij akte uit te laten over (i) de vraag of het passend is in deze zaak bij de schadebegroting aansluiting te zoeken bij het leerstuk van proportionele aansprakelijkheid en (ii) de hoogte van het door de Staat te vergoeden percentage van de schade als de weg van de proportionele aansprakelijkheid zou worden gevolgd. Tot slot zal [eiser] in zijn akte (iii) de door hem gevorderde schade dienen te concretiseren en nader te onderbouwen.
4.39.
De rechtbank zal iedere verdere beslissing aanhouden.
5.De beslissing
De rechtbank
5.1.
verwijst de zaak naar de rolzitting van woensdag
18 december 2019voor een akte aan de zijde van [eiser] , waarin hij zich uitlaat over:
18 december 2019voor een akte aan de zijde van [eiser] , waarin hij zich uitlaat over:
(i) de vraag of het passend is in deze zaak bij de schadebegroting aansluiting te zoeken bij het leerstuk van proportionele aansprakelijkheid, en
(ii) de hoogte van het door de Staat te vergoeden percentage van de schade als de weg van de proportionele aansprakelijkheid zou worden gevolgd,
en waarin hij:
(iii) de door hem gevorderde schade concretiseert en nader te onderbouwt;
5.2.
bepaalt dat de zaak daarna naar de rol van
22 januari 2020wordt verwezen voor een antwoordakte van de Staat;
22 januari 2020wordt verwezen voor een antwoordakte van de Staat;
5.3.
houdt iedere verdere beslissing aan.
Dit vonnis is gewezen door mr. L. Alwin, mr. D.R. Glass en mr. B. Meijer en in het openbaar uitgesproken op 20 november 2019.