ECLI:NL:RBAMS:2024:228

Uitspraak

vonnis

RECHTBANK AMSTERDAM

Afdeling Publiekrecht

Teams Strafrecht

Parketnummer: 81.025641.23

Datum uitspraak: 18 januari 2024

Vonnis van de rechtbank Amsterdam, meervoudige economische kamer voor de behandeling van strafzaken, in de zaak tegen:

[verdachte] ,

gevestigd op het adres [adres 1] .

1.Het onderzoek ter terechtzitting

Dit vonnis is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzitting van 21 december 2023 en naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzitting voor de economische politierechter van 24 mei 2023 zoals dit volgens het proces-verbaal van die terechtzitting heeft plaatsgehad. De vertegenwoordiger van verdachte, [vertegenwoordiger van verdachte] (hierna: [vertegenwoordiger van verdachte] ), was bij de behandeling aanwezig.

De rechtbank heeft kennisgenomen van de vordering van de officier van justitie mr. J.S. de Weijer en van wat de vertegenwoordiger van verdachte en haar raadsman mr. J.F. Bienfait naar voren hebben gebracht.

2.Tenlastelegging

Verdachte wordt er – kort gezegd – van beschuldigd dat zij zich op 22 juni 2022 heeft schuldig gemaakt aan het in strijd met subsectie 7.2.3.7.1.3 van het Europees Verdrag inzake het internationale vervoer van gevaarlijke goederen over de binnenwateren (hierna: ADN) varend ontgassen van de ladingtanks van het motortankschip [motortankschip] in de nabijheid van bruggen en of dichtbevolkte gebieden op het IJ en/of het Amsterdam-Rijnkanaal en dat zij hiermee artikel 5 van de Wet vervoer gevaarlijke stoffen heeft overtreden.

De volledige tenlastelegging is opgenomen in een
bijlagedie aan dit vonnis is gehecht en geldt als hier ingevoegd.

3.Vrijspraak

3.1.

Inleiding

Op 22 juni 2022 werd door het langs de vaarwegen Noordzeekanaal, het IJ en het Amsterdam-Rijnkanaal opgestelde eNosenetwerk een verandering van de luchtsamenstelling waargenomen. Met behulp van het aan dit netwerk gekoppelde zogenoemde ‘Degassing Vessel Detective tool’ werd voor deze veranderingen van de luchtsamenstellingen het daar toen langsvarende schip, waarvan de naam later bleek te zijn ‘ [motortankschip] ’, als mogelijke veroorzaker aangemerkt. De waarnemingen zijn gemeld bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (hierna: Omgevingsdienst), die de melding doorgaf aan de Inspectie Leefomgeving en Transport (hierna: ILT). Hierop is door de ILT nader onderzoek uitgevoerd en de ILT concludeert dat de veranderingen van de luchtsamenstelling vermoedelijk kwam door een ontgassing van ladingtanks. Die ontgassing bleek in strijd met het Europees Verdrag inzake het internationale vervoer van gevaarlijke goederen over binnenwateren (hierna: ADN) uitgevoerd, te weten in de nabijheid van dichtbevolkt gebied en bruggen.

3.2.

Het standpunt van het Openbaar Ministerie

3.2.1.

Feit bewezen

De officier van justitie vindt bewezen dat verdachte zich heeft schuldig gemaakt aan het varend ontgassen van het motortankschip ‘ [motortankschip] ’ op locaties waar dit verboden was, te weten in de buurt van bruggen en dichtbevolkt gebied. Hij vindt het feit bewezen op grond van het proces-verbaal van bevindingen, de eNoserapportages van de Omgevingsdienst, de documenten met betrekking tot de lading en de gasmeetformulieren. Verdachte was hier als vervoerder verantwoordelijk voor. De gedragingen (het ontgassen van de tanks) hebben plaatsgevonden binnen de sfeer van de rechtspersoon. Zij werden uitgevoerd door de schipper die werknemer was van verdachte, de gedragingen waren ten dienste van de verdachte en vielen binnen de normale bedrijfsvoering. [verdachte] had ook beschikkingsmacht over deze gedragingen.

3.2.2.

Rechtmatigheid van gebruik van de gegevens van het eNosenetwerk

Is het gebruik van AIS^[1]-gegevens in strijd met de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG^[2])?

AIS-gegevens kunnen worden gebruikt voor de opsporing van strafbare feiten en de AVG-regelgeving is geen belemmering voor het toezicht op en de handhaving van in verboden gebieden varend ontgassen. Het gebruik van de locatiegegevens die via AIS te verkrijgen zijn, maakt geen inbreuk op de privacy. Het gaat immers om vervoersbewegingen van het schip en niet om op de schipper betrekking hebbende persoonsgegevens. Het AIS-systeem kan niet met een beroep op de privacy worden uitgeschakeld.

Bovendien is bij het verwerken van persoonsgegevens aan de AVG voldaan. De gegevens van het schip worden binnen het eNosenetwerk gepseudonimiseerd. Dit is een beveiligingsmaatregel om het moeilijker te maken gegevens tot personen te herleiden, maar het is ook een verwerking van persoonsgegevens, zodat de AVG van toepassing is. Voor het delen van de gegevens uit het eNose netwerk door de Omgevingsdienst met de ILT is aan de criteria van de AVG voldaan. Zowel de Omgevingsdienst als de ILT mogen persoonsgegevens verwerken als dit noodzakelijk is voor de vervulling van hun taak voor het algemeen belang, zoals bepaald in artikel 6 lid 1 sub e van de AVG. Deze taken voor het algemeen belang zijn voor varend ontgassen wettelijk vastgelegd. De toezichthoudende bevoegdheid van de ILT is vastgelegd in de artikelen 34, 44 en 46 van de Wet vervoer gevaarlijke stoffen. De Omgevingsdienst heeft van de provincie Noord-Holland de taak gekregen om via het eNosenetwerk signaaltoezicht uit te voeren en bij serieuze aanwijzingen van varend ontgassen deze signalen door te zetten naar de gemandateerde handhavers, zijnde de ILT en/of de politie.

Beide organisaties zien toe op (varend) ontgassen in de atmosfeer waar dat niet is toegestaan. Er is geen andere, minder ingrijpende manier mogelijk om in de praktijk toezicht te houden.

3.2.3.

Bewijswaarde van de meetgegevens van de eNoses

De detectie door de eNoses vormt nog geen bewijs, maar is de start van nader onderzoek. De meetgegevens van de eNoses kunnen uiteindelijk wel onderdeel uitmaken van andere bewijsmiddelen. Een andere uitleg zou het systeem van de eNoses onbruikbaar maken voor toezicht en handhaving.

3.3.

Het standpunt van de verdediging

De verdediging heeft vrijspraak van de gehele tenlastelegging bepleit en hiertoe het volgende, zakelijk weergegeven, aangevoerd.

3.3.1.

Er is niet verboden ontgast

[vertegenwoordiger van verdachte] , destijds verantwoordelijk schipper op [motortankschip] , heeft op de zitting van de economische politierechter van 24 mei 2023 onder ede verklaard dat hij weliswaar heeft ontgast, maar dat dit niet is gebeurd op locaties waar dit niet toegestaan was. Dit blijkt onder meer uit het feit dat [motortankschip] snelheid minderde op plaatsen waar ontgassen was toegestaan, terwijl er vaart werd vermeerderd op plaatsen waar dit niet was toegestaan.

Ook uit de presentatie ter terechtzitting van deskundige [deskundige] valt op te maken dat [motortankschip] uitsluitend op locaties heeft ontgast waar het toegestaan was, namelijk op het traject km-raai 15 tot en met km-raai 21. Dat eNoses op andere locaties een (veel lagere) verandering van de luchtsamenstelling aangeven, kan verklaard worden doordat [motortankschip] , wegens de lage windsnelheid, gassen meetrok.

3.3.2.

De bewijskracht van de meetgegevens van de eNoses is onvoldoende

De meetgegevens van de eNoses zijn slechts een indicatie van een verandering in de luchtsamenstelling en de bewijswaarde is daarom beperkt. In het Convenant eNosenetwerk Noordzeekanaalgebied en Amsterdam-Rijnkanaal 2021-2026 staat ondubbelzinnig dat de verkregen informatie indicatief is en niet voldoende is om als juridische bewijslast te dienen. Daarbij komt dat het oncontroleerbaar is of de metingen juist zijn. De eNoses zijn niet gekeurd en niet bekend is of zij voldoen aan wettelijke (of bij het ontbreken daarvan) in redelijkheid geldende kwaliteitsnormen (van het RIVM). De conclusie is dat de bewijswaarde van de eNosemetingen gering is en in dit geval onvoldoende. Verdachte moet dan ook worden vrijgesproken.

3.3.3.

Het gebruik van de meetgegevens is onrechtmatig

a. Oneigenlijk gebruik van de eNose gegevens.

Het eNosenetwerk is ingesteld ter controle op het provinciale ontgassingsverbod, niet op het landelijk ontgassingsverbod, waardoor de gegevens zijn gebruikt voor doelen waarvoor zij niet zijn bedoeld.

b. Gebruik AIS-gegevens in strijd met de AVG

Daarnaast worden de meetgegevens van de eNoses door [milieuadviseur] , de leverancier van het eNosenetwerk, gekoppeld aan de door [milieuadviseur] verzamelde AIS-gegevens om te kunnen bepalen welk schip heeft ontgast. Vervolgens kent [milieuadviseur] dit schip een zogenaamd ‘gepseudonimiseerd’ CIID-nummer^[3]toe en geeft deze informatie door aan de Omgevingsdienst.

AIS-gegevens zijn persoonsgegevens in de zin van de AVG. De AVG stelt bijzondere eisen aan het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens. Aan deze eisen is door [milieuadviseur] niet voldaan. Zij is niet bevoegd de AIS-gegevens te verzamelen en te verwerken. Van pseudonimiseren van de privacygevoelige AIS-gegevens in de zin van de AVG is geen sprake, omdat het voor de ILT eenvoudig is aan het CIID nummer een schip en schipper te koppelen. Het verzamelen en verwerken van deze AIS-gegevens door [milieuadviseur] is daarom in strijd met de AVG en daarmee in strijd met de RIS-richtlijn en dus onrechtmatig.

Ook de Omgevingsdienst handelt vervolgens in strijd met de AVG, omdat zij de van [milieuadviseur] ontvangen gegevens zonder wettelijke grondslag en in strijd met de doelstelling van controle van de provinciale regelgeving zonder verzoek op eigen initiatief aan de ILT verstrekt.

Verder heeft de ILT na de melding van een mogelijk ontgassend schip, ontvangen van de Omgevingsdienst, in open bronnen op het internet (VesselFinder) gezocht naar de identiteit van het schip. Uit artikel 9 lid 1 van het Besluit meldingsformaliteiten en gegevensverwerking scheepvaart volgt echter dat de ILT schriftelijk een verzoek had moeten doen bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu om de AIS-gegevens te verkrijgen. De ILT heeft dus in strijd gehandeld met deze wettelijke regeling, die door de overheid juist is ingesteld vanwege het verplichte karakter van het gebruik van de AIS en de daarmee gegenereerde privacygevoelige gegevens.

Door als overheid bewust gebruik te maken van gegevens van [milieuadviseur] die in strijd met de AVG zijn verkregen en verwerkt en door zelf in strijd te handelen met de AVG en het Besluit meldingsformaliteiten en gegevensverwerking scheepvaart, is sprake van een onherstelbaar vormverzuim. Het gaat om een ernstige schending van de privacy door de overheid. Niet kan worden volstaan met de enkele constatering daarvan. Dit moet leiden tot bewijsuitsluiting op grond van artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering. De meetgegevens van de eNoses zijn verkregen door onrechtmatig gebruik van de AIS-gegevens van de [motortankschip] . Daarom mogen deze gegevens en het daarop gebaseerde proces-verbaal niet voor het bewijs worden gebruikt. Zonder bewijs over de locaties waar ontgast zou zijn blijft er geen bewijs over en moet [verdachte] worden vrijgesproken.

3.4.

Het oordeel van de rechtbank

3.4.1.

Schending privacy door gebruik AIS-gegevens?

De rechtbank zal eerst de vraag beantwoorden of door onrechtmatig gebruik van AIS-gegevens sprake is van een schending van de privacy regelgeving zoals de verdediging heeft bepleit.

De eerste vraag is dan of de AIS-gegevens in deze zaak persoonsgegevens zijn. De AVG definieert persoonsgegevens als volgt:
alle informatie over een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon; als identificeerbaar wordt beschouwd een natuurlijke persoon die direct of indirect kan worden geïdentificeerd, met name aan de hand van een identificator zoals een naam, een identificatienummer, locatiegegevens, een online identificator of van een of meer elementen die kenmerkend zijn voor de fysieke, fysiologische, genetische, psychische, economische, culturele of sociale identiteit van die natuurlijke persoon.

Met andere woorden: gegevens die herleidbaar zijn naar een natuurlijk persoon.

Door het AIS worden gegevens verzonden die betrekking hebben op het schip (waaronder het unieke MMSI-nummer, de naam van het schip en het ENI-nummer) alsmede de locatiegegevens van het schip. In het rapport Privacy en AIS in de binnenvaart^[4]staat dat ‘veel van de binnenschepen in eigendom zijn van familiebedrijven’ en dat het schip voor veel binnenschippers tevens hun woning is. En ‘Vanwege het feit dat een binnenvaartschip zo nauw […] is verbonden met de schipper zelf, zijn bepaalde gegevens die via AIS worden verzonden in de binnenvaart persoonsgegevens’.

Door het College Bescherming Persoonsgegevens (tegenwoordig de Autoriteit Persoonsgegevens) is eerder al aangegeven dat locatiegegevens onder omstandigheden herleidbaar zijn tot individuele personen en dat dit met name geldt voor schippers met een eenmansbedrijf die werkzaam zijn in de binnenvaart. De locatiegegevens zijn ten aanzien van schippers met een eenmanszaak persoonsgegevens waarop de Wet bescherming persoonsgegevens (tegenwoordig de AVG) van toepassing is^[5]. Niet gebleken is dat dit ook geldt voor overige binnenvaartschepen.

[verdachte] is, zo blijkt uit het dossier, geen eenmansbedrijf, maar is een van de handelsnamen van de vennootschap onder firma [firma]^[6]

De rechtbank stelt op grond van het voorgaande vast dat AIS-gegevens in onderhavige zaak geen persoonsgegevens zijn in de zin van de AVG.

Nu de AIS-gegevens in deze zaak geen persoonsgegevens betreffen, is geen sprake van een schending van de privacy bij het verzamelen en de verwerking daarvan door [milieuadviseur] , de Omgevingsdienst en de ILT. Het verweer wordt verworpen.

3.4.2.

Gebruik maken van de gegevens door de ILT

De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld dat de ILT niet over de eNosegegevens had mogen beschikken en dat het gebruik daarvan dus onrechtmatig is, omdat het eNosenetwerk niet was bedoeld ter controle op het landelijk ontgassingsverbod. De rechtbank overweegt hierover als volgt.

Uit het Convenant eNosenetwerk Noordzeekanaalgebied en Amsterdam-Rijnkanaal 2021-2026 blijkt onder meer dat

de provincie Noord-Holland en de Port of Amsterdam (PoA) beheerder zijn van het eNose netwerk;
het eNose netwerk kan worden gebruikt als signalerings- en analysetool voor toezicht op varend ontgassen;
de Omgevingsdienst monitoringswerkzaamheden verricht in opdracht van de provincie Noord-Holland en de PoA.

In de werkafspraken, behorend bij het Convenant, is te lezen dat de Omgevingsdienst toezichthoudende taken uitvoert op varend ontgassen en uit dien hoofde inzage heeft in de gegevens van het eNosenetwerk. De Omgevingsdienst signaleert varend ontgassen en geeft dit door aan de toezichthoudende partij. Verder staat in de werkafspraken dat het toezicht op ontgassende schepen niet behoort tot de taken van Divisie Havenmeester, maar is belegd bij de toezichthoudende instantie ILT.

Op grond van de artikelen 34 lid 1 en 44 van de Wet vervoer gevaarlijke stoffen heeft de ILT zowel een toezichthoudende als een opsporende taak.

De rechtbank is dan ook van oordeel dat de ILT op grond van zijn wettelijke taak als op grond van het Convenant gebruik mocht maken van de gegevens die hem zijn toegezonden door de Omgevingsdienst. Ook dit verweer wordt verworpen.

3.4.3.

Overwegingen ten aanzien van het bewijs

De rechtbank ziet zich vervolgens voor de vraag gesteld of verdachte het feit heeft begaan zoals is vermeld in de tenlastelegging.

De eNoses van [milieuadviseur] detecteren de afwijking van de luchtsamenstelling (anomalieën) ten opzichte van de gangbare luchtsamenstelling. Het platform van [milieuadviseur] is toegankelijk voor de Omgevingsdienst. Deze krijgt een melding van de afwijkingen en stuurt dit door aan de ILT. Op basis van de melding dat sprake is van een afwijking, doet de ILT onderzoek op het schip dat is aangemerkt als het vermoedelijk ontgassende vaartuig, in dit geval de [motortankschip] . Op 16 augustus 2022 heeft de ILT een onderzoek uitgevoerd naar het motortankschip [motortankschip] . Hierbij zijn diverse stukken gevorderd en door de schipper overgelegd, waaronder de vervoersdocumenten van de op 21 en 22 juni geloste stof en de meetresultaten van de vermoedelijke ontgassing op 22 juni 2022.

Uit deze documenten blijkt dat de vervoerde en geloste stof UN1268, aardoliedestillaten, n.e.g. (Nafta), 3 (N2, CMR, F), I, betrof. Uit het gasmeetformulier blijkt dat de [motortankschip] op 22 juni 2022 vanaf 2.00 uur heeft ontgast van haar laatste lading Nafta.

De toenmalig verantwoordelijke schipper [vertegenwoordiger van verdachte] heeft op 24 mei 2023 onder ede verklaard dat hij wel heeft ontgast, maar dat hij dit niet heeft gedaan op plaatsen waar dit niet mocht. Deze verklaring heeft hij op de terechtzitting van 12 december 2023 bevestigd.

De rechtbank stelt op grond van voorgaande overwegingen vast dat de schipper van de [motortankschip] , [vertegenwoordiger van verdachte] , op 22 juni 2022 de ladingtanks heeft ontgast. Dit blijkt niet alleen uit de verklaring van [vertegenwoordiger van verdachte] , maar ook uit het gasmeetformulier. Uit dit formulier blijkt echter niet op welke locatie(s) is ontgast en of dit gebeurde in dichtbevolkte gebieden dan wel in de buurt van bruggen. Een aanwijzing voor ontgassing in verboden gebied is dat daar door eNoses anomalieën zijn geconstateerd. De vraag is of dat voldoende bewijs oplevert dat daar door verdachte is ontgast.

In het Convenant eNosenetwerk Noordzeekanaalgebied en Amsterdam-Rijnkanaal 2021-2026 staat: “
Het doel van het gebruik van de gegevens is het opsporen van geurbronnen. Het systeem is niet geschikt voor handhavingsdoeleinden. De informatie die wordt verkregen met een eNose is indicatief en daarmee niet voldoende om als juridische bewijslast te dienen. Het systeem levert wel informatie op, die tot toezicht en handhaving kan leiden.”

Met de verdediging is de rechtbank dan ook van oordeel dat de door de eNoses geconstateerde anomalieën alleen – zonder steun in andere bewijsmiddelen en tegenover de ontkenning van verdachte – onvoldoende zijn voor het bewijs dat in verboden gebied is ontgast. De rechtbank is dan ook van oordeel dat het tenlastegelegd niet is bewezen en zal verdachte hiervan vrijspreken.

4.Beslissing

De rechtbank komt op grond van het voorgaande tot de volgende beslissing.

Verklaart het ten laste gelegde niet bewezen en
spreekt verdachtedaarvan
vrij.

Dit vonnis is gewezen door

mr. P.P.C.M. Waarts, voorzitter,

mrs. C. Wildeman en E.J. Weller, rechters,

in tegenwoordigheid van mrs. A.N.R. Narain en A.M.M. van Leuven, griffiers,

en uitgesproken op de openbare terechtzitting van deze rechtbank van 18 januari 2024.

[...]