ECLI:NL:RBAMS:2016:6699

Uitspraak

beschikking

RECHTBANK AMSTERDAM

afdeling privaatrecht

zaaknummer / rekestnummer: C/13/594503 / HA RK 15-288

Beschikking van 20 oktober 2016

in de zaak van

de ingevolge artikel 2:2 Burgerlijk Wetboek (BW) rechtspersoonlijkheid bezittende

NEDERLANDS-ISRAËLITISCHE INSTELLING VOOR SOCIALE ARBEID,

gevestigd te Amsterdam,

verzoekster,

advocaat mr. T. van Kooten te Utrecht.

Verzoekster zal hierna NIISA worden genoemd. In het procesdossier bevinden zich ook stukken met de naam Nederlands-Israëlietische Instelling voor Sociale Arbeid. Naar de rechtbank begrijpt, betreffen ook die stukken NIISA.

1.De procedure

1.1.

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- het verzoekschrift, met producties (waaronder een conceptakte omzetting en

statutenwijziging, gedateerd 28 augustus 2015);

de brief, gedateerd 28 januari 2016, van mr. Van Kooten, met producties;
de mondelinge behandeling, het daarvan opgemaakte proces-verbaal en de daarin vermelde

stukken;

- de brief, gedateerd 17 juni 2016, van mr. Van Kooten, met producties.

1.2.

De beschikking is bepaald op heden.

2.De feiten

2.1.

NIISA is een zelfstandig onderdeel van het kerkgenootschap Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge te Amsterdam (hierna: NIHS).

2.2.

Het Algemeen Reglement van NIISA luidt, voor zover hier van belang:

“Artikel 8

1. Het Bestuur benoemt uit zijn midden een Voorzitter een Vice-Voorzitter, een Secretaris, en Penningmeester en hetzij een tweede Secretaris-Penningmeester, hetzij een tweede Secretaris en een tweede Penningmeester. Deze vormen tezamen het Dagelijks Bestuur.

2. Het Dagelijks Bestuur is belast met de afdoening van de lopende zaken (…).

3. Voorts is het Dagelijks Bestuur belast met zodanige taken, als het door het Bestuur worden opgedragen.

(…)

Artikel 16

1. Een besluit tot wijziging van dit Algemeen Reglement behoeft een meerderheid van tenminste twee/derde van de uitgebrachte stemmen in een bestuursvergadering waarin ten minste twee/derde van het aantal leden aanwezig is.

(…)

4. Een besluit tot wijziging van het Algemeen Reglement behoeft de goedkeuring van de Kerkeraad van de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge te Amsterdam.

5. Zo spoedig mogelijk nadat het besluit tot wijziging van het Algemeen Reglement overeenkomstig het voorgaande is genomen en de in het vorige lid bedoelde goedkeuring is verleend dragen de bestuursleden (…), er voor zorg, dat de wijziging van het Algemeen Reglement bij notariële akte tot stand komt.

6. Eerst door het passeren van die notariële akte is de wijziging van kracht.

(…)

Artikel 18

In gevallen, waarin dit Algemeen Reglement of een afzonderlijk reglement, zoals bedoeld in artikel 10 niet voorziet, beslist het Bestuur”.

2.3.

Het Reglement 2013 van NIHS luidt, voor zover hier van belang:

“CONSIDERANS

De Nederlands – Israëlietische Hoofdsynagoge te Amsterdam werd op 12 juni 1814 door Koning Willem I opgericht. (…) Na de scheiding van Kerk en Staat werd op 30 december 1861 een nieuw reglement vastgesteld, dat sindsdien 89 keer gewijzigd is, voor het laatst op 22 januari 2009. Daarnaast zijn momenteel de nodige (…) reglementen en verordeningen van kracht, die thans worden vervangen door dit nieuwe – integrale – reglement.

(…)

Titel 1 ALGEMENE BEPALINGEN

Artikel 1.1 Definities

In dit Reglement wordt verstaan onder:

a. Gemeente: Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge (afgekort: NIHS) te Amsterdam (…).

(…)

l. Bestuur: het Bestuur van de Gemeente (…).

(…)

Titel 5 HET BESTUUR

(…)

Afdeling 4 Overige bepalingen

(…)

Artikel 5.4.2 NIISA

Bij verordening zal de relatie met de NIISA worden geregeld.

(…)

Titel 6 DE RAAD VAN TOEZICHT

(…)

Afdeling 2 Taak

Artikel 6.2.1 Omschrijving

De Raad van Toezicht is het orgaan van de Gemeente dat toezicht uitoefent op het lange-termijn beleid van de Gemeente en daartoe zo nodig in overleg treedt met het Bestuur. Het Bestuur stelt de Raad van Toezicht desgevraagd of uit eigen beweging in kennis van alle gegevens die voor het lange-termijn beleid van de Gemeente van belang kunnen zijn. De Raad van Toezicht is bevoegd het Bestuur te allen tijde inlichtingen te vragen of onderzoek op te dragen betreffende onderwerpen die voor de bepaling van het lange-termijn der Gemeente van belang kunnen zijn. (…)

Artikel 6.2.2 Voorafgaande goedkeuring

1. Aan de voorafgaande goedkeuring van de Raad van Toezicht zijn (…) onderworpen:

(…)

e. Het aangaan of verbreken van duurzame samenwerking van de Gemeente met een andere rechtspersoon, indien deze samenwerking of verbreking van ingrijpende betekenis is voor de Gemeente.

(…)

Titel 12 WIJZIGING EN UITLEG VAN HET REGLEMENT

(…)

Artikel 12.2 Uitleg Reglement

In geval van twijfel over de betekenis van enige bepaling in dit Reglement of in gevallen waarin dit Reglement niet voorziet, stelt het Bestuur de betekenis vast (…).

OVERGANGSBEPALINGEN

(…)

Overgangsbepaling 4 NIISA

Zolang de verordening op de NIISA zoals genoemd in artikel 5.4.2 niet is opgesteld en van kracht is geworden, blijft Hoofdstuk 3 ‘Van het Sociale Werk’ uit het hiervoor geldende Reglement van 1861 van kracht, met dien verstande dat de bevoegdheden en verplichtingen die in het Reglement van 1861 aan “de Raad” worden toegekend en zijn opgelegd, vanaf 1 mei 2013 tot het moment waarop de verordening is opgesteld aan het Bestuur worden toegekend en opgelegd.”

Een voetnoot bij artikel 5.4.2 luidt: “Zie ook Overgangsbepaling 4”.

2.4.

Bij brief, gedateerd 15 april 2015, hebben de voorzitter en de vicevoorzitter van NIHS, voor zover hier van belang, aan het bestuur van NIISA geschreven:

“U heeft ons ter goedkeuring het concept doen toekomen van de voorgenomen statutenwijziging van (…) NIISA.

Wij bevestigen hierbij, dat het bestuur van de NIHS instemt met deze voorgenomen statutenwijziging.”

2.5.

Een unaniem besluit, gedateerd 20 augustus 2015, van het bestuur van NIISA luidt, voor zover hier van belang:

“IN AANMERKING NEMENDE:

(A) het Bestuur van de NIISA is voornemens de NIISA om te zetten naar een stichting en de statuten van de NIISA te wijzigen;

(B) op grond van artikel 2:18 lid 2 sub a en b van het Burgerlijk Wetboek is voor een omzetting in een andere rechtsvorm een besluit tot omzetting vereist, genomen met inachtneming van de vereisten voor een besluit tot statutenwijziging, en een besluit tot wijziging van de statuten;

(C) op grond van artikel 16 lid 4 van het algemeen reglement van de NIISA (…) (Statuten) is voor een besluit tot wijziging van de Statuten de goedkeuring van de Kerkeraad van de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge (NIHS) vereist;

(D) echter, de Kerkeraad van de NIHS is in mei 2013 afgeschaft en al haar bevoegdheden ten aanzien van de NIISA zijn toegekend aan, en overgegaan op, het bestuur van de NIHS; het bestuur van de NIHS heeft op 15 april 2015 haar goedkeuring verleend;

(E) de leden van het Bestuur zullen de eerste leden van het bestuur van de stichting worden;

(F) op grond van artikel 2:18 lid 4 van het Burgerlijk Wetboek is voor de omzetting van of in een stichting rechterlijke machtiging vereist;

(G) de NIISA zal op grond van het voorgaande de Rechtbank te Amsterdam verzoeken aan haar machtiging te verlenen om zich voor wat betreft haar rechtsvorm om te zetten van een zelfstandig onderdeel van een kerkgenootschap in een stichting.

BESLUITEN HIERBIJ:

(1) de rechtsvorm van NIISA om te zetten naar een stichting en de statuten van de NIISA te wijzigen overeenkomstig de conceptakte van omzetting en statutenwijziging, opgesteld door Loyens & Loeff N.V.; en

(2) ieder lid van het Bestuur, alsmede iedere medewerker verbonden aan Loyens & Loeff N.V., te machtigen, en wel ieder afzonderlijk, de akte van omzetting en statutenwijziging te doen passeren.

EN IEDER VAN HEN:

(3) verklaart hierbij onvoorwaardelijk zijn of haar benoeming tot eerste bestuurslid van de stichting te aanvaarden;

(4) verklaart hierbij in te stemmen met het indienen van het verzoekschrift aan de Rechtbank te Amsterdam inzake het verkrijgen van rechterlijke machtiging tot het omzetten van de NIISA.”

2.6.

Na de op 29 maart 2016 gehouden mondelinge behandeling van het verzoekschrift heeft Loyens & Loeff N.V. een gewijzigde conceptakte omzetting en statutenwijziging, gedateerd 5 mei 2016, opgesteld.

2.7.

Een besluit, gedateerd 17 mei 2016, van het dagelijks bestuur van NIISA luidt, voor zover hier van belang:

“Het dagelijks bestuur heeft kennis genomen van de vragen van de Rechtbank Amsterdam die zijn gesteld in het proces-verbaal van de zitting die heeft plaatsgevonden op 29 maart 2016 naar aanleiding van het verzoek tot omzetting van NIISA in een privaatrechtelijke stichting.

Het dagelijks bestuur heeft ook kennis genomen van de aangepaste akte van omzetting en statutenwijzing van 5 mei 2016 (…). Daarin is alleen de eerste pagina – en dus niet de conceptstatuten – op enkele ondergeschikte punten van redactionele en feitelijke aard aangepast: voor het overige is de akte gelijk aan de conceptakte van 28 augustus 2015.

Het dagelijks bestuur overweegt dat het dagelijks bestuur door het plenaire bestuur is belast met de uitvoering van het besluit van het bestuur van 20 augustus 2015 en dat de conceptversie van de akte van 5 mei 2016 slechts ondergeschikte wijzigingen betreft en niet raakt aan de conceptstatuten zelf. Mede omwille van de voortgang van de omzettingsprocedure is het van belang dat het dagelijks bestuur nu een besluit neemt.

Het dagelijks bestuur besluit:

• In te stemmen met de aangepaste akte van omzetting en statutenwijzing van 5 mei 2016 (…) en de notaris te machtigen hierin door hem noodzakelijk geachte wijzigingen van redactionele aard door te voeren;

• Nader in overleg te treden met het bestuur van de NIHS om de door de Rechtbank verlangde besluiten en informatie te verkrijgen.”

2.8.

Uit het op 3 juni 2016 opgemaakte uittreksel uit de notulen van de vergadering van het bestuur van NIHS, gehouden op 31 mei 2016, blijkt dat het bestuur van NIHS het volgende heeft besloten:

“(…)

Nederlands-Israelietische Instelling voor Sociale Arbeid

(…)

De rechtbank wenst meer duidelijkheid over het geldende Reglement van de NIHS en de besluitvorming binnen de NHIS over dit onderwerp. (…)

Na overleg met het NIISA-bestuur is nu het voorstel gedaan om de – aangepaste – conceptakte van 5 mei 2016 betreffende de omzetting van de NIISA in een stichting, goed te keuren en te bevestigen dat het besluit van het bestuur dat bij brief van 25 april 2015 aan NIISA is bekend gemaakt, daadwerkelijk door het bestuur op 11 maart 2015 is genomen. Omdat de rechtbank vragen heeft gesteld over de bevoegdheid van het bestuur van de NIHS om de voorgenomen omzetting van de NIISA in een stichting goed te keuren, is voorgesteld om óók expliciet vast te stellen dat het bestuur van de NIHS daadwerkelijk bevoegd is dit besluit goed te keuren en dat daarvoor geen ander orgaan binnen de NIHS toestemming of goedkeuring hoeft te geven. Het bestuur van de NIHS is bovendien op grond van artikel 12.2 van het Reglement 2013 bevoegd de betekenis van het reglement vast te stellen en daardoor eventuele onzekerheid weg te nemen. Ook is voorgesteld te verklaren dat het Reglement 2013 ook nu geldt.

(…)

De vergadering besluit unaniem:

1. Het besluit van het bestuur van de NIHS van 11 maart 2015 waarbij is ingestemd met de omzetting van de NIISA in een privaatrechtelijke stichting, te bevestigen;

2. De omzetting en de statutenwijziging van NIISA zoals opgenomen in de conceptakte van 5 mei 2016 (…) goed te keuren;

3. Te verklaren dat het Reglement 2013 nog steeds van kracht is binnen de NIHS en niet is vervangen door een andere of nieuwere versie;

4. Vast te stellen dat het bestuur van de NIHS bevoegd is de omzetting en statutenwijziging van de NIISA goed te keuren en dat binnen de NIHS hieromtrent aan geen andere organen een bevoegdheid ter zake is toegekend. Daarbij is relevant dat de bevoegdheden van de Kerkeraad van de NIHS (voor zover niet anders in het Reglement 2013 is bepaald) zijn overgegaan op het bestuur van de NIHS en ook zij verwezen naar artikel 16 lid 4 van het thans nog vigerende Reglement 2007 van de NIISA en artikel 12.2 Reglement 2013.”

3.Het verzoek

3.1.

NIISA verzoekt de rechtbank haar machtiging te verlenen tot omzetting van haarzelf in een stichting, zulks conform de als productie 30 overgelegde ontwerpakte van omzetting en statutenwijziging.

3.2.

NIISA baseert haar verzoek op artikel 2:18 lid 4 BW.

4.De beoordeling

4.1.

Zoals hiervoor onder 2.1 reeds is vastgesteld, is NIISA een zelfstandig onderdeel van een kerkgenootschap.

4.2.

Artikel 2:2 lid 1 BW bepaalt dat kerkgenootschappen alsmede hun zelfstandige onderdelen en lichamen waarin zij zijn verenigd, rechtspersoonlijkheid bezitten.

4.3.

Artikel 2:2 lid 2, eerste volzin, BW bepaalt dat kerkgenootschappen alsmede hun zelfstandige onderdelen en lichamen waarin zij zijn verenigd, worden geregeerd door hun eigen statuut, voor zover dit niet in strijd is met de wet. Uit artikel 2:2 lid 2, tweede volzin, BW volgt dat de artikelen 2:3 en 2:4 alsmede 2:6 tot en met 2:25 BW niet gelden voor kerkgenootschappen alsmede hun zelfstandige onderdelen en lichamen waarin zij zijn verenigd. Uit artikel 2:2 lid 2, tweede volzin, BW volgt voorts dat overeenkomstige toepassing van die artikelen geoorloofd is voor zover deze te verenigen is met hun statuut en met de aard der onderlinge verhoudingen.

4.4.

Artikel 2:18 BW luidt, voor zover hier van belang:

“1. Een rechtspersoon kan zich met inachtneming van de volgende leden omzetten in een andere rechtsvorm.

2. Voor omzetting zijn vereist:

a. een besluit tot omzetting, genomen met inachtneming van de vereisten voor een besluit tot statutenwijziging en (…) genomen met de stemmen van ten minste negen tienden van de uitgebrachte stemmen;

b. een besluit tot wijziging van de statuten;

c. een notariële akte van omzetting die de nieuwe statuten bevat.

(…)

4. Voor de omzetting (…) in een stichting (…) is bovendien rechterlijke machtiging vereist.

5. Slechts de rechtspersoon kan machtiging tot omzetting verzoeken aan de rechtbank, onder overlegging van een notarieel ontwerp van de akte. Zij wordt in elk geval geweigerd, indien een vereist besluit nietig is of indien een rechtsvordering tot vernietiging daarvan aanhangig is. Zij wordt geweigerd, indien de belangen van stemgerechtigden die niet hebben ingestemd of van anderen van wie ten minste iemand zich tot de rechter heeft gewend, onvoldoende zijn ontzien. Indien voor de omzetting machtiging van de rechter is vereist, verklaart de notaris in de akte van omzetting dat de machtiging op het ontwerp van de akte is verleend.

(…)

8. Omzetting beëindigt het bestaan van de rechtspersoon niet.”

4.5.

Op grond van artikel 2:2 lid 2, tweede volzin, BW geldt artikel 2:18 BW niet voor kerkgenootschappen, hun zelfstandige onderdelen (zoals NIISA) en hun lichamen.

4.6.

Daarmee dient zich de vraag aan of overeenkomstige toepassing van artikel 2:18 BW in geval van omzetting van of naar kerkgenootschappen, zelfstandige onderdelen en lichamen (hierna ook wel kortweg aangeduid als: kerkgenootschappen) in het algemeen geoorloofd is (de eerste vraag).

4.7.

Indien het antwoord op de eerste vraag bevestigend luidt, dient zich vervolgens de vraag aan of overeenkomstige toepassing van artikel 2:18 BW in het onderhavige geval geoorloofd is (de tweede vraag). Die vraag spitst zich – zoals blijkt uit artikel 2:2 lid 2, tweede volzin, BW – toe op de verenigbaarheid van de overeenkomstige toepassing van artikel 2:18 BW met het onderhavige statuut en de onderhavige aard der onderlinge verhoudingen.

4.8.

Indien ook het antwoord op de tweede vraag bevestigend luidt, dienen zich ten slotte bij de overeenkomstige toepassing van artikel 2:18 BW in het onderhavige geval twee vragen aan: (i) is voldaan aan elk van de in artikel 2:18 lid 2 BW gestelde vereisten? (de derde vraag); en (ii) doet zich een weigeringsgrond voor zoals bedoeld in artikel 2:18 lid 5 BW? (de vierde vraag).

4.9.

Met betrekking tot de eerste vraag overweegt de rechtbank het volgende.

Artikel 2:2 lid 2, tweede volzin, BW geeft geen antwoord op die vraag. Hetzelfde geldt voor de parlementaire geschiedenis. In jurisprudentie en literatuur wordt die vraag verschillend beantwoord. De volgende passages illustreren dat.

a. Parlementaire geschiedenis.

Tijdens de parlementaire behandeling in het kader van de invoering van, onder meer, het huidige artikel 2:18 BW werd slechts opgemerkt dat de voorganger van dat artikel 18 “geen omzetting van enige in boek 2 geregelde rechtsvorm in welke andere ook” verbood, hetgeen bestendigd diende te worden. Het is de vraag of de wetgever daarbij ook een kerkgenootschap voor ogen stond en of betekenis moet worden toegekend aan de omstandigheid dat wordt gesproken over een
in boek 2 geregelderechtsvorm. Zie Kamerstukken 1987-1988, 17725, nummer 13, bladzijden 7 tot en met 10:

“
Artikel 2

(…)
5. (…) De scheiding tussen Kerk en Staat is een in de loop van de tijd, tot welzijn van beide, gegroeide wijsheid. (…) Het verdient daarom aanbeveling om al wat met die inrichting te maken kan hebben, buiten de dwingende regels van Boek 2 te houden. Dat betekent niet dat, waar het kerkelijk recht geen eigen regeling kent, het algemeen deel van Boek 2 niet analogisch van toepassing zou kunnen zijn (…).

(…)

Waar het hier om gaat, is dat in Boek 2 een regeling van de rechtsvorm der kerkgenootschappen ontbreekt. Dit berust op het beginsel van de scheiding tussen Kerk en Staat. Dat brengt mee dat de regeling van de interne verhoudingen binnen die kerkgenootschappen, de verdeling van de taken en bevoegdheden van hun organen, aan henzelf ter regeling wordt overgelaten. (…)

(…)

Artikel 18

Artikel 20 van de geldende wet verbiedt geen omzetting van enige in boek 2 geregelde rechtsvorm in welke andere ook. Bij nader inzien zie ik met T.J. van der Ploeg geen overwegende bezwaren tegen bestendiging van al deze mogelijkheden tot omzetting.

(…)”.

b. Literatuur.

In de literatuur heerst verdeeldheid over deze kwestie. Opvallend daarbij is dat in één deel

van de Asser-serie een omzetting tussen een civiele rechtspersoon en een kerkgenootschap

mogelijk wordt geacht en in een ander deel niet. Zie onder meer:

- Asser/Rensen 2-III* Overige rechtspersonen, 2012/396

“De vrijheid van inrichting van kerkgenootschappen omvat de vrijheid om zich te reorganiseren. Kerkgenootschappen kunnen fuseren, zich splitsen of omzetten. De reorganisatie wordt beheerst door het kerkelijke statuut, maar het is niet duidelijk of dat statuut alle aspecten van de reorganisatie regelt. (…) Omzetting van een kerkelijke rechtspersoon in een civiele rechtspersoon, of van een civiele rechtspersoon in een kerkelijke rechtspersoon, acht ik niet mogelijk.

De vrijheid van inrichting houdt in dat kerkgenootschappen zich naar eigen inzicht kunnen organiseren en van organisatievorm kunnen veranderen. Alle reorganisatievormen die het civiele recht kent zijn, indien het kerkelijke statuut daarin voorziet, voor een kerkgenootschap beschikbaar: fusie, splitsing, omzetting. (…)

De inrichtingsvrijheid van kerkgenootschappen omvat mijns inziens niet de mogelijkheid om zich om te zetten in een rechtspersoon van het civiele recht. Omgekeerd kan een civiele rechtspersoon zich niet in een kerkelijke rechtspersoon omzetten. Zo ook Maeijer in de vorige druk, nr. 151, anders: Van der Ploeg, in: Van Drimmelen & Van der Ploeg 2004, p. 155-156 en Snijder-Kuipers, diss. 2010, p. 251. Art. 2:18 BW leent zich niet voor analogische — in werkelijkheid: extensieve — toepassing. Het artikel is geschreven tegen de achtergrond van onverkorte toepasselijkheid van regels van Nederlands recht op de rechtsvormen die bij de omzetting zijn betrokken. Dat geldt in het bijzonder voor het behoud van rechtspersoonlijkheid. Maar ook kwesties als de rechterlijke tussenkomst in leden 4, 5 en 6, die in het algemeen weinig problemen zullen opleveren wanneer de omzetting een civiele rechtspersoon betreft, zijn uit hun aard problematisch wanneer een kerkelijke organisatie het begin- of eindpunt van de omzetting is. De extensieve interpretatie van art. 2:18 BW lijkt mij ook in strijd met art. 2:25 BW. Een illustratie van de moeilijkheden waartoe de omzetting van een kerkelijke in een civiele entiteit, of van een civiele in een kerkelijke, aanleiding kan geven biedt Rb. Zwolle 28 februari 2001,
JOR2001/121. Het ging om een verzoek tot omzetting van een civiele stichting in een ‘privaatrechtelijke kerkelijke instelling’. De rechtbank verleent de verzochte machtiging, maar de beschikking geeft niet eens aan welk kerkelijk statuut op de ‘omgezette’ rechtspersoon van toepassing is. Bij gebrek aan een dergelijk statuut valt reeds de mogelijkheid van omzetting niet te controleren. Voor zover al vanuit het civiele recht de omzetting mogelijk zou zijn, zou nog moeten blijken in hoeverre het kerkelijke statuut de omzetting accepteert”;

- Asser/Maeijer & Kroeze 2-I* De rechtspersoon, 2015/353

“In Asser/Van der Grinten & Maeijer
2-II1997/151 is betoogd dat een kerkgenootschap of een zelfstandig onderdeel daarvan zich niet kan omzetten in een andere rechtsvorm. Ook in deze zin Asser/Rensen
2-III*2012/396. Daartegen pleit dat art. 2:2 lid 2 BW bepaalt dat overeenkomstige toepassing van de artikelen van titel 1 (algemene bepalingen) geoorloofd is, voor zover deze is te verenigen met zijn statuut en met de aard van de onderlinge verhoudingen. Daaruit volgt dat art. 2:18 BW zich in beginsel voor overeenkomstige toepassing leent. Of daarvan in een concreet geval sprake is, hangt af van de omstandigheden van het geval. In gelijke zin: Dijk/Van der Ploeg 2013, par. 13.1; Snijder-Kuipers,
IVO 702010, p. 248 e.v. (diss.). In de praktijk komen omzettingen van of in kerkgenootschappen voor. Snijder-Kuipers,
IVO 702010, p. 249 (diss.) betoogt dat art. 2:2 lid 2 BW geen rol speelt bij de omzetting van een privaatrechtelijke rechtspersoon in een kerkgenootschap, omdat het kerkgenootschap pas in het leven wordt geroepen door de omzetting. Ik zou willen aannemen dat ook in dat geval art. 2:18 BW (krachtens art. 2:2 lid 2 BW) slechts van overeenkomstige toepassing kan zijn. Van rechtstreekse toepasselijkheid is volgens mij geen sprake omdat onder ‘een andere rechtsvorm’ in art. 2:18 BW niet verstaan kan worden een kerkgenootschap. Vgl. Kamerstukken II 2002/03, 28746, nr. 3, p. 61 over de term ‘andere rechtsvorm’. Niet juist lijkt mij de uitspraak van Rb. Zwolle 28 februari 2001, JOR 2001/121, voor zover daarin is overwogen dat art. 2:18 BW rechtstreeks van toepassing is op de omzetting van een stichting in een private kerkelijke instelling. De beslissing is gebaseerd op een niet voor de hand liggende uitleg van de parlementaire geschiedenis. Ten onrechte is voorbijgegaan aan art. 2:2 lid 2 BW”;

- Groene Serie Rechtspersonen (Snijder-Kuipers), aantekening 3 bij artikel 2:18 BW

“Het eerste lid spreekt geheel in het algemeen van omzetting van een rechtspersoon in een andere rechtsvorm. Aannemelijk is dat daarbij vooral gedacht is aan de in Boek 2 geregelde privaatrechtelijke rechtspersonen. Toepassing van de regeling op andere rechtspersonen zou ik echter niet bij voorbaat willen uitsluiten. Zo is denkbaar dat een lichaam waarin kerkgenootschappen zijn verenigd of een zelfstandig onderdeel van een kerkgenootschap zich omzet in een stichting of vereniging en andersom. Art. 2 lid 2 laat mijns inziens deze mogelijkheid open. Omzetting van een privaatrechtelijke rechtspersoon in een kerkgenootschap of een zelfstandig onderdeel wordt beheerst door art. 18. Omzetting van een kerkgenootschap of een zelfstandig onderdeel in een privaatrechtelijke rechtspersoon wordt geregeerd door het statuut van het kerkgenootschap (…). De Rechtbank Oost-Brabant (30 januari 2014, ECLI:NL:RBOBR:2014:488) heeft rechterlijke machtiging verleend tot omzetting van een stichting in een private kerkelijke rechtspersoon”;

- P.L. van Dijk en T.J. van der Ploeg, Van vereniging en stichting, coöperatie en onderlinge

waarborgmaatschappij, Deventer: Kluwer 2013, bladzijde 342

“Omzetting van een vereniging of stichting in een kerkelijke rechtspersoon en omgekeerd wordt mogelijk geacht, mits de kerkelijke voorschriften ter zake in acht worden genomen. Vgl. Rb. Zwolle 28 februari 2001, JOR 2001, 121”;

- T. van Kooten, Het kerkgenootschap, in: L.C. van Drimmelen en T.J. van der Ploeg (red.),

Geloofsgemeenschappen en recht, ’s-Gravenhage: Boom Juridische uitgevers 2014, bladzijden 376 en 377

“In principe kan een kerkgenootschap, zelfstandig onderdeel of lichaam in de zin van artikel 2:2 BW zich omzetten in een andere rechtsvorm, zoals een vereniging of stichting. Analogische toepassing van de omzettingsregeling is immers geoorloofd. (…) Bij omzetting van een vereniging of stichting in een kerkelijke rechtspersoon kunnen de voorschriften van art. 2:18 BW analogisch worden toegepast”.

c. rechtspraak.

Recent zijn onder meer de navolgende uitspraken gepubliceerd (en geannoteerd):

- Rechtbank Oost-Brabant, 30 januari 2014, ECLI:RBOBR:2014:488 en JOR 2015/291, met annotatie mr. J.M. Blanco Fernández (rechtstreekse toepassing artikel 2:18 BW);

- Rechtbank Rotterdam, 6 oktober 2015, ECLI:NL:RBROT:2015:7203 en JOR 2016/55, met annotatie mr. J.M. Blanco Fernández (overeenkomstige toepassing artikel 2:18 BW);

- Rechtbank Amsterdam, 18 september 2014 en 18 juni 2015, ECLI:NL:RBAMS:2014:9804 en ECLI:NL:RBAMS:2015:6712 en JOR 2015/292 en JOR 2015/293, met annotatie mr. J.M. Blanco Fernández (geen overeenkomstige toepassing artikel 2:18 BW).

4.10.

Voor het geval de eerste vraag bevestigend dient te worden beantwoord – de rechtbank komt hierna onder 4.15.1 tot en met 4.15.4 op dit punt terug – overweegt de rechtbank met betrekking tot de hiervoor onder 4.7 en 4.8 weergegeven vervolgvragen het volgende.

In het kader van de beantwoording van die vervolgvragen is niet steeds duidelijk hoe ver de rechterlijke toets reikt. Onduidelijk is in hoeverre de civiele rechter kan treden in afwegingen van kerkelijke verhoudingen, bijvoorbeeld bij het door hem te verrichten onderzoek of analogische toepassing van artikel 2:18 BW wel verenigbaar is met het kerkelijk statuut en de aard van de onderlinge verhoudingen. Evenmin is helder hoe de civiele rechter bij de toets of aan elk van de in artikel 2:18 BW genoemde vereisten is voldaan, moet omgaan met vereisten die raken aan de (vrijheid van) inrichting van het kerkgenootschap en/of de interne verhoudingen binnen het kerkgenootschap.

4.11.

Naar het voorlopig oordeel van de rechtbank – opnieuw zij verwezen naar hetgeen hierna onder 4.15.1 tot en met 4.15.4 wordt overwogen – dient bij de beantwoording van die vervolgvragen in het onderhavige geval onderscheid te worden gemaakt tussen enerzijds vragen die raken aan de (vrijheid van) inrichting en de interne verhoudingen binnen NIISA als zelfstandig onderdeel van een kerkgenootschap en anderzijds vragen die niet raken aan het interne domein van NIISA. Naar het voorlopig oordeel van de rechtbank dient zij bij de door haar uit te voeren toets ten aanzien van de eerstbedoelde vragen terughoudendheid te betrachten en geldt dat veel minder voor de door haar uit te voeren toets ten aanzien de laatste categorie vragen. Een verdergaande bemoeienis harerzijds laat zich naar het voorlopig oordeel van de rechtbank niet verenigen met de in de Grondwet verankerde scheiding van kerk en staat, vrijheid van godsdienst en vrijheid van vereniging.

4.12.

Naar het voorlopig oordeel van de rechtbank dient de beantwoording van de tweede vraag – of overeenkomstige toepassing van artikel 2:18 BW in het onderhavige geval geoorloofd is, omdat dit is te verenigen met haar statuut en met de aard der onderliggende verhoudingen – in beginsel aan NIISA te worden gelaten. Die beantwoording vergt immers onderzoek naar en beoordeling van feiten en omstandigheden in het interne domein van NIISA als zelfstandig onderdeel van een kerkgenootschap.

Overigens stelt de rechtbank in dit kader vast dat het “statuut” van NIISA (het Algemeen Reglement) het onderwerp omzetting niet regelt en wijst zij op artikel 18 daarvan. De rechtbank merkt voorts op dat (de besturen van) NIISA en NIHS het erover eens zijn dat de onderhavige omzetting haar beslag dient te krijgen.

4.13.

Bij de beantwoording van de derde vraag – of voldaan is aan de in artikel 2:18 lid 2 BW opgenomen vereisten – zal de rechtbank naar haar voorlopig oordeel minder terughoudendheid kunnen betrachten.

Artikel 2:18 lid 2 aanhef en onder a BW schrijft een besluit tot omzetting voor, genomen met inachtneming van de vereisten voor een besluit tot statutenwijziging en (…) genomen met de stemmen van ten minste negen tienden van de uitgebrachte stemmen. De rechtbank stelt (nogmaals) vast dat het besluit van 20 augustus 2015 van het bestuur van NIISA unaniem is genomen. Naar de rechtbank begrijpt, geldt voor het daarop voortbordurende besluit van 17 mei 2016 van het dagelijks bestuur van NIISA hetzelfde. Op grond van artikel 16 lid 4 van het Algemeen Reglement van NIISA behoeft een besluit tot wijziging van dat reglement de goedkeuring van de Kerkeraad van NIHS. Onder de in het besluit van 31 mei 2016 van het bestuur van NIHS geschetste omstandigheden kan die bepaling redelijkerwijs niet anders worden gelezen dan dat een besluit tot wijziging van het Algemeen Reglement van NIISA thans de goedkeuring van het bestuur van NIHS behoeft. Die goedkeuring is verkregen. Niet gebleken is dat het bestuur van NIHS voor die goedkeuring de voorafgaande goedkeuring van de Raad van Toezicht behoeft. In dit verband is mede van belang dat de onderhavige omzetting op zichzelf niet leidt tot wijziging van de bestaande duurzame samenwerking tussen NIISA en NIHS. Tot slot heeft NIISA een notariële akte van omzetting die de nieuwe statuten bevat overgelegd.

De rechtbank concludeert voorlopig dat aan de in artikel 2:18 lid 2 BW gestelde vereisten is voldaan.

4.14.

Met betrekking tot de vierde vraag – of zich een weigeringsgrond voordoet zoals bedoeld in artikel 2:18 lid 5 BW – overweegt de rechtbank voorshands het volgende.

De rechtbank heeft op basis van de haar ter beschikking staande informatie geen grond voor het oordeel dat een vereist besluit (formeel of materieel) nietig is. Niet gebleken is dat een rechtsvordering tot vernietiging daarvan aanhangig is. Niet gebleken is voorts van stemgerechtigden die niet hebben ingestemd, laat staan van onvoldoende ontzien van hun belangen. Niet gebleken is tot slot van “anderen van wie ten minste iemand zich tot de rechter heeft gewend”, laat staan van onvoldoende ontzien van hun belangen. Ook andere gronden voor weigering van de vereiste machtiging zijn, naar haar voorlopig oordeel, niet gebleken. De rechtbank concludeert dan ook dat er geen gronden zijn om de verzochte machtiging te weigeren op de voet van het bepaalde in artikel 2:18 lid 5 BW.

4.15.1.

De rechtbank ziet aanleiding op de voet van artikel 392 lid 1 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) aan de Hoge Raad ter beantwoording bij wijze van prejudiciële beslissing de volgende rechtsvragen voor te leggen:

a. Kan – vooropgesteld dat dit met hun statuut en met de aard der onderlinge verhoudingen is te verenigen – het bepaalde in artikel 2:18 BW omtrent omzetting van rechtspersonen (ingevolge het bepaalde in artikel 2:2 lid 2 BW) overeenkomstig worden toegepast ten aanzien van kerkgenootschappen, alsmede hun zelfstandige onderdelen en lichamen waarin zij zijn verenigd?

b. Maakt het bij de beantwoording van vraag a. uit of het gaat om de omzetting van een kerkgenootschap (dan wel zelfstandig onderdeel of lichaam als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) in een andere rechtsvorm, of dat het gaat om de spiegelbeeldige situatie waarin een andere rechtsvorm wordt omgezet in een kerkgenootschap (dan wel zelfstandig onderdeel of lichaam als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW)?

c. Wanneer artikel 2:18 BW overeenkomstig kan worden toegepast op de omzetting van een kerkgenootschap (dan wel zelfstandig onderdeel of lichaam als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) in een stichting: hoe ver dient de rechter, gegeven het feit dat kerkgenootschappen (dan wel zelfstandige onderdelen of lichamen als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) worden geregeerd door hun eigen statuut, te gaan in zijn onderzoek naar de vragen (i) of een besluit tot omzetting als bedoeld in artikel 2:18 lid 2 onder a BW nietig is, (ii) of de belangen van stemgerechtigden die niet hebben ingestemd of van anderen van wie ten minste iemand zich tot de rechter heeft gewend, onvoldoende zijn ontzien, en (iii) of andere omstandigheden in de weg staan aan de in artikel 2:18 lid 4 bedoelde machtiging tot omzetting?

4.15.2.

De rechtbank overweegt hiertoe het volgende.

4.15.3.

Een antwoord op deze vragen is nodig om op het verzoek te beslissen. Dat blijkt uit hetgeen hiervoor is overwogen, in het bijzonder onder 4.6 tot en met 4.10.

4.15.4.

Een antwoord op deze vragen is voorts rechtstreeks van belang voor de beslechting van talrijke andere uit soortgelijke feiten voortvloeiende geschillen, waarin dezelfde vragen zich voordoen. Dit geldt zeker wanneer men bereid is “beslechting van (…) geschillen” op te vatten als “behandeling van verzoeken”.

De rechtbank wijst erop dat de vragen a. en b. meer rechtspersonen betreffen dan alleen de rechtspersonen voor wier omzetting op grond van artikel 2:18 lid 4 BW rechterlijke machtiging is vereist. Anders gezegd: niet alle omzettingen van of naar kerkgenootschappen, zelfstandige onderdelen en lichamen zijn onderwerp van voorafgaande rechterlijke toetsing (denk bijvoorbeeld aan omzetting van een kerkgenootschap in een vereniging en vice versa). Dat neemt niet weg dat de – principiële – vragen a. en b. zich ook in de niet door artikel 2:18 lid 4 BW bestreken gevallen aandienen.

In de gevallen waarin rechterlijke machtiging is vereist, zal, naar mag worden aangenomen, beantwoording van de vragen a. en b. alsmede de – principiële – vraag c. (ook) de machtigingsprocedures vergemakkelijken. Dergelijke zaken dienen zich met enige regelmaat aan bij de rechtbanken. Daarbij moet worden opgemerkt dat deze machtigingsprocedures doorgaans geen procedures op tegenspraak zijn. De rechter beslist op eenzijdig verzoek van (een zelfstandig onderdeel of lichaam van) een kerkgenootschap of van een stichting. De onderhavige vragen zullen zich dus niet snel via de reguliere weg van hoger beroep en/of (sprong)cassatie bij hogere rechtscolleges aandienen.

4.16.

Het onderwerp van geschil en de vastgestelde feiten zijn hiervoor vermeld. NIISA stelt zich, kort samengevat, op het standpunt dat de verzochte rechterlijke machtiging aan haar dient te worden verleend. De vragen aan de Hoge Raad zijn in samenspraak met NIISA opgesteld.

4.17.

Zoals voorgeschreven in artikel 392 lid 5 Rv zal iedere verdere beslissing worden aangehouden totdat een afschrift van de beslissing van de Hoge Raad is ontvangen.

5.De beslissing

De rechtbank:

- stelt de Hoge Raad ter beantwoording bij wijze van prejudiciële beslissing de volgende rechtsvragen:

c. Wanneer artikel 2:18 BW overeenkomstig kan worden toegepast op de omzetting van een kerkgenootschap (dan wel zelfstandig onderdeel of lichaam als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) in een stichting: hoe ver dient de rechtbank, gegeven het feit dat kerkgenootschappen (dan wel zelfstandige onderdelen of lichamen als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) worden geregeerd door hun eigen statuut, te gaan in haar onderzoek naar de vragen (i) of een besluit tot omzetting als bedoeld in artikel 2:18 lid 2 onder a BW nietig is, (ii) of de belangen van stemgerechtigden die niet hebben ingestemd of van anderen van wie ten minste iemand zich tot de rechter heeft gewend, onvoldoende zijn ontzien, en (iii) of andere omstandigheden in de weg staan aan de in artikel 2:18 lid 4 bedoelde machtiging tot omzetting?;

- draagt de griffier op onverwijld een afschrift van deze beschikking aan de Hoge Raad te zenden;

- draagt de griffier op afschriften van andere op de procedure betrekking hebbende stukken op diens verzoek aan de griffier van de Hoge Raad te zenden;

- houdt iedere verdere beslissing aan.

Deze beschikking is gegeven door mr. K.M. van Hassel, mr. R.A. Dudok van Heel en mr. M. den Besten, rechters, bijgestaan door mr. A.A.J. Wissink, griffier, en in het openbaar uitgesproken op 20 oktober 2016.