Uitspraak
AB/HO
vonnis 22 december 2005
RECHTBANK IN HET ARRONDISSEMENT AMSTERDAM
VOORZIENINGENRECHTER IN KORT GEDING
VONNIS
i n d e z a a k m e t n u m m e r s 329308/KG 05-2296 AB v a n:
1. de vennootschap naar Turks recht GTI TURIZM ISLETMECILIK LTD. STI.,
handelend onder de naam Riva Hotels,
2. de vennootschap naar Turks recht CÖMERTOGLU OTELCILIK TUR. VE TIC. A.S.,
handelend onder de naam Delphin Palace,
3. de vennootschap naar Turks recht LARES TURIZM INSAAT TAAHHÜT SANAYI VE TICARET A.S.,
handelend onder de naam Larespark Hotels,
4. de vennootschap naar Turks recht AKÇELICK TARIM VE ORMAN ÜLÜNLERI A.S.,
handelend onder de naam Club Nena Hotel,
5. de vennootschap naar Turks recht VOLKAN TURIZM TICARET A.S.,
handelend onder de naam Club Hotel Falcon,
6. de vennootschap naar Turks recht TURUKOGLU TURIZM OTELCILIK VE TICARET A.S.,
handelend onder de naam Ardisia de Luxe Hotel,
7. de vennootschap naar Turks recht ALKE TURIZM A.S.,
handelend onder de naam Hillside Su Hotel,
8. de vereniging naar Turks recht AKTOB,
handelend onder de naam Aktob Mediterranean Association of Touristic Hoteliers,
alle gevestigd te Antalya, Turkije,
e i s e r e s s e n bij gelijkluidende dagvaardingen van 30 november 2005,
procureur mr. T.M. Kolle,
t e g e n :
1. de vereniging met volledige rechtsbevoegdheid TROS,
gevestigd te Hilversum,
2. [gedaagde 2],
wonende te [woonplaats],
g e d a a g d e n ,
procureur mr. H.A.J.M. van Kaam.
VERLOOP VAN DE PROCEDURE
Ter terechtzitting van 8 december 2005 hebben eiseressen gesteld en gevorderd overeenkomstig de in fotokopie aan dit vonnis gehechte dagvaarding. Ter zitting hebben eiseressen het in het petitum onder 6 gevorderde ingetrokken, nadat de Tros heeft toegezegd na ontvangst van het conceptverzoekschrift tot een voorlopig getuigenverhoor de namen van de redacteuren die de monsters hebben genomen, aan eiseressen kenbaar te zullen maken.
Gedaagden, verder afzonderlijk te noemen Tros en [gedaagde 2], hebben verweer gevoerd met conclusie tot weigering van de gevraagde voorziening.
Na verder debat hebben partijen verzocht vonnis te wijzen.
Ter zitting is tevens verschenen [onderzoeker], verbonden aan de universiteit van Wageningen, die als informant is gehoord.
GRONDEN VAN DE BESLISSING
1. In dit vonnis wordt uitgegaan van de volgende feiten.
a. Eiseressen sub 1 tot en met 7 zijn eigenaren van hotels in Turkije. Eiseres sub 8 is een belangenvereniging van hotels aan de Turkse zuidkust.
b. De Tros is een omroepvereniging die onder meer het consumentenprogramma Tros Radar uitzendt. [gedaagde 2] is hoofdredacteur en presentatrice van dit programma.
c. In de aflevering van Tros Radar van maandag 7 november 2005 is de kwaliteit van de buffetten in een aantal Turkse hotels, waaronder de hotels van eiseressen, aan de orde gesteld. In de hotels zijn door een redacteur van Tros Radar, die had geleerd hoe zij dat moest doen, steekproefsgewijs monsters van het eten genomen welke monsters in Nederland zijn onderzocht op de hoeveelheid bacteriën die daarin voorkwamen. Dit onderzoek in Nederland is uitgevoerd door [onderzoeker] van de universiteit van Wageningen. Ter zitting is de aflevering van 7 november 2005 getoond voor zover het ging over dit onderwerp. Tevens is ter zitting de aflevering van 14 november 2005 getoond, waarin kort op het onderwerp is teruggekomen naar aanleiding van een reactie van het Turks Verkeersbureau.
d. Vanaf 7 november 2005 is op de website van Tros Radar een samenvatting van de uitzending, alsmede de testresultaten onder de titel “buffetten in all inclusive hotels” gepubliceerd. Tevens is op internet de desbetreffende televisie-uitzending integraal te bekijken.
e. In opdracht van de raadsman van eiseressen heeft [adviseur], advies- en onderzoeksbureau voor de voedingsector, de methode beoordeeld die is gebruikt voor het microbiologisch onderzoek van levensmiddelen, uitgevoerd door redacteuren van Tros Radar. Haar conclusie luidt – voor zover hier van belang –:
“De gebruikte methode bij monstername is een niet gevalideerde methode. Diverse handelingen zijn niet zorgvuldig genoeg om een betrouwbare monstername te kunnen verrichten. Op diverse punten binnen de monstername kunnen monsters zelfs worden besmet.
De gebruikte onderzoeksmethode (dipslidemethode) is een niet gevalideerde methode. Een niet gevalideerde methode kan alleen worden geaccepteerd als er zelf een validatie is verricht. Als dit niet kan worden getoond, dan is het onderzoek van geen enkele waarde en kunnen er geen conclusies aan worden verbonden.”
In een reactie op dit rapport heeft [onderzoeker] meegedeeld dat de gebruikte methode, waarvan hij niet heeft geclaimd dat het een gevalideerde methode is, bijzonder geschikt is om op een eenvoudige manier de microbiologische toestand van een product te onderzoeken.
f. TNO heeft op verzoek van de raadsman van eiseressen een oriënterende evaluatie uitgevoerd met betrekking tot het door Tros Radar uitgevoerde onderzoek naar de microbiologische gesteldheid van warme buffetten van tophotels aan de Turkse Rivièra en heeft onder meer het volgende overwogen:
“Vooralsnog is voor wat betreft de beschouwde bemonsteringen, niet geheel duidelijk in hoeverre de monsternemers met voldoende kennis en ervaring waren toegerust om te voorkomen dat de bedoelde besmettingen tijdens de bemonsteringen zouden kunnen optreden.
(..)
Een onzorgvuldige bemonsteringsprocedure kan leiden tot verhoogde kiemgetallen.
(..)
De vraag rijst op welke wijze is vastgesteld dat het bij de bemonsterde producten inderdaad ging om producten waarvan alle bestanddelen een hittebehandeling, leidend tot een afdoding van Enterobacteriaceae, hadden ondergaan.
3. Uit onder meer het document ad b leiden wij af dat is gewerkt met een zogenaamde ‘dipslide’ methode. De tijd tussen het nemen van het monster en het inzetten van de ‘dipslide’ voor het desbetreffende monster dient daarbij zo kort mogelijk te zijn om uitgroei van aanwezige micro-organismen te voorkomen. (..) Gelet op de bewerking die met betrekking tot het genomen monster dient te worden gevolgd, alvorens een ‘dipslide’ kan worden ingezet, mag worden aangenomen dat deze bewerking niet op de monsterplaats zelf heeft plaatsgevonden en dat er mitsdien enige tijd verstreken is tussen monstername en inzetten ‘dipslide’.”
2. Eiseressen vorderen, na vermindering van eis – kort gezegd – gedaagden te bevelen de publicatie “buffetten in all inclusive hotels” op de website www.trosradar.nl te staken en gestaakt te houden; gedaagden te bevelen de onjuiste mededelingen over eiseressen te staken en gestaakt te houden; gedaagden te bevelen op de website van Tros Radar de in het petitum van de dagvaarding opgenomen rectificatie te plaatsen en vier weken te laten staan en deze rectificatie in de eerstvolgende tv-uitzending van Tros Radar voor te dragen; gedaagden te bevelen de rectificatie in de dagbladen De Telegraaf en het Algemeen Dagblad te plaatsen; eiseressen in de gelegenheid stellen te reageren op de beschuldigingen via dezelfde media als waarin de beschuldigingen zijn geuit; alles op straffe van een dwangsom.
3. Zij stellen hiertoe dat de lichtvaardige beschuldigingen en mededelingen die gedaan zijn in de tv-uitzending en op de website onrechtmatig zijn jegens eiseressen. Gedaagden maken inbreuk op de goede naam van eiseressen en handelen in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt. De plicht om de feiten zorgvuldig te onderzoeken houdt ook in dat de hotels in de gelegenheid hadden moeten worden gesteld op de voorgenomen uitzending te reageren. Tros Radar heeft tegenover eiseressen op geen enkele wijze de gebruikelijke hoor en wederhoor toegepast. Tros Radar heeft alleen OAD-reizen en het Turks Verkeersbureau om een reactie gevraagd. Tros Radar heeft zware en onterechte beschuldigingen geuit over de kwaliteit van het eten in de hotels. In de aflevering van Tros Radar worden de hotels de smerigste van Turkije genoemd. Volgens gedaagden zouden er zelfs aanzienlijke hoeveelheden darmbacteriën in het eten zitten. Eiseressen hebben daardoor schade geleden en lijden nog steeds schade, mede door de mededelingen op de internetsite. Eiseressen richten zich met name op Nederlandse toeristen en sinds de uitzending is het aantal boekingen per dag gedaald. Tros Radar heeft bij haar onderzoek niet de zorgvuldigheid in acht genomen die een consumentenprogramma betaamt. Gebleken is dat het onderzoek onzorgvuldig is uitgevoerd met een daarvoor niet geschikte methode en door niet deskundige “onderzoekers”. Dit blijkt uit de rapporten van het bureau Hygicare en TNO. De uitkomst is dan ook uiterst onbetrouwbaar, niet te valideren en niet te controleren. Essentiële informatie ontbreekt om te kunnen beoordelen of op juiste wijze is bemonsterd. In ieder geval kan het onderzoek van Tros Radar niet de zeer zware beschuldigingen dragen die in de uitzending zijn geuit. Zo zijn de monsters genomen door één van de redacteuren zelf en is het volstrekt niet duidelijk op welke wijze de genomen monsters zijn behandeld en getransporteerd. Ook de wijze waarop de beschuldigingen door gedaagden zijn ingekleed dragen bij aan de onrechtmatigheid van hun handelen. In de uitzending werd onder andere lacherig gereageerd op de ‘testresultaten’ en werd gesproken over ‘smerige hotels’ en ‘poepbacteriën’ in plaats van de gebruikelijke benaming darmbacteriën. Sommige testresultaten zouden zo schokkend zijn dat men deze niet in een laboratoriumopstelling kon nabootsen. De etenswaren zouden dan daadwerkelijk met fecaliën ingesmeerd moeten worden. Het zou buiten kijf staan dat men ‘flink ziek’ zou worden van het geteste eten en de ondervraagde onderzoeker zou nu hij de testuitslag kende nooit meer naar Turkije gaan. Het geheel had een sensatiebeluste en ridiculiserende ondertoon.
4. Gedaagden hebben gemotiveerd verweer gevoerd. Dit verweer zal, voor zover nodig, hierna aan de orde komen.
Beoordeling van het geschil:
5. De gevraagde voorzieningen vormen een inbreuk op het recht van de Tros op vrijheid van meningsuiting, zoals neergelegd in artikel 10 EVRM. Volgens het tweede lid van dit artikel kan dat recht worden onderworpen aan beperkingen, mits die bij wet zijn voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van – onder meer – de bescherming van de goede naam of de rechten van anderen. Volgens eiseressen is de uitzending van het item over onder meer hun hotels onrechtmatig. De wettelijke basis van de beperking van de vrijheid van meningsuiting moet derhalve worden gezocht in artikel 6:162 BW.
6. Voor de vraag of de uitzending van Tros Radar van 7 november 2005 op grond van artikel 6:162 BW onrechtmatig is jegens eiseressen, dient als uitgangspunt te worden genomen dat bij een consumentenprogramma als het onderhavige het publiek eerder zal aannemen dat in dit programma gedane feitelijke beweringen juist en gebezigde kwalificaties en geuite beschuldigingen gegrond zullen zijn dan wanneer het gaat om beweringen, kwalificaties en beschuldigingen in de media in het algemeen. Van de samenstellers van een informatief en kritisch consumentenprogramma mag worden verwacht dat zij een grote mate van zorgvuldigheid betrachten, waarbij dient te worden gewaakt tegen nodeloos grievende uitlatingen, verdraaiing van de feiten, ongefundeerde verdachtmakingen of een schending van het recht op wederhoor.
7. Bij de beoordeling staan in beginsel twee gelijkwaardige belangen tegenover elkaar; het belang van eiseressen niet lichtvaardig via de media beschuldigd te worden en het belang van Tros Radar bij uitingsvrijheid en in dat verband het belang misstanden die de samenleving raken aan de orde te stellen als instantie die informerend, opiniërend en waarschuwend werkzaam is in het belang van het publiek. De juistheid van de aantijging, althans de feitelijke onderbouwing en de inkleding daarvan, vormen onder meer omstandigheden die in de afweging van de hiervoor genoemde belangen betrokken dienen te worden.
8. Aangezien eiseressen in de uitzending van Tros Radar bij naam zijn genoemd onder vermelding van de door Tros Radar gevonden slechte resultaten van de buffetten, moet worden aangenomen dat eiseressen zijn aangetast in hun eer en goede naam, zodat thans de vraag aan de orde komt of die aantasting ook onrechtmatig is.
9. Aan de vorderingen van eiseressen ligt ten grondslag hun stelling dat het door Tros Radar verrichte onderzoek onzorgvuldig en amateuristisch is uitgevoerd.
Vaststaat dat Tros Radar een steekproefsgewijs onderzoek heeft gedaan naar de kwaliteit van buffetten van 9 willekeurige all inclusive sterrenhotels in Turkije. Zij heeft ervoor gekozen de monsterneming te laten uitvoeren door medewerkers van het programma. Op voorhand kan niet worden gezegd dat deze keuze reeds onzorgvuldig is. Volgens de ter zitting aanwezige [onderzoeker] is de methode van monsterneming niet moeilijk en zijn de medewerkers van Tros Radar door hem goed geïnstrueerd. Eiseressen hebben twee rapporten overgelegd waarin de door Tros Radar gebruikte methode wordt geëvalueerd en kanttekeningen bij de gebruikte methode worden geplaatst. [Onderzoeker] heeft zowel schriftelijk als mondeling ter zitting gereageerd op de kanttekeningen die in de rapporten bij de monsterneming zijn geplaatst. Hij heeft onder meer verklaard dat hij met een aantal van de genoemde kanttekeningen rekening heeft gehouden bij het vaststellen van de resultaten en dat andere kanttekeningen nauwelijks leiden tot een hogere telling van bacteriën. In het kader van dit kort geding is het op basis van de wederzijdse stellingen van partijen en de over en weer in het geding gebrachte stukken onvoldoende mogelijk te beoordelen wie van beide partijen gelijk heeft. Voor de vraag of het onderzoek van Tros Radar – gelet op de monsterneming door haar eigen medewerkers – voldoende zorgvuldig is uitgevoerd, is nader onderzoek geboden, waarvoor het kort geding zich niet leent. Bij deze stand van zaken kan niet op voorhand worden gezegd dat het onderzoek van Tros Radar op zichzelf onzorgvuldig is geweest en dat de uitzending derhalve jegens eiseressen onrechtmatig is.
10. Ook de inkleding maakt de uitzending niet onrechtmatig jegens eiseressen. Gelet op de doelstelling van het programma Tros Radar, een kritisch consumentenprogramma dat beoogt consumenten te informeren en voor te lichten, is het niet zonder meer onrechtmatig indien in sterke bewoordingen de resultaten van een door haar uitgevoerd onderzoek worden besproken. Niet is gebleken dat Tros Radar zich onnodig grievend, schadelijk of feitelijk onjuist heeft uitgelaten.
11. Tros Radar heeft voorafgaande aan de uitzending haar bevindingen voorgelegd aan de overkoepelende reisorganisatie ANVR, reisorganisator OAD, de Turkse Ambassade en het Turks Verkeersbureau en hun in de gelegenheid gesteld te reageren. Niet onbegrijpelijk is dat Tros Radar zich voor een reactie in eerste instantie heeft gewend tot een reisorganisatie en niet tot de afzonderlijke hotels. Los daarvan heeft Tros Radar na de uitzending aan de raadsman van eiseressen de gelegenheid geboden alsnog een weerwoord te geven in een uitzending van Tros Radar, waarop eiseressen niet zijn ingegaan. Eiseressen zijn daarmee afdoende in de gelegenheid gesteld te reageren.
12. Het voorgaande leidt tot de slotsom dat de uitzending van Tros Radar van 7 november 2005 en de publicaties op de website niet onrechtmatig zijn, zodat de gevraagde voorzieningen worden geweigerd. Eiseressen worden als de in het ongelijk gestelde partij veroordeeld in de kosten van dit geding.
BESLISSING IN KORT GEDING
De voorzieningenrechter:
1. Weigert de gevraagde voorzieningen.
2. Veroordeelt eiseressen in de kosten van dit geding, tot heden aan de zijde van gedaagden begroot op:
- € 244,= aan vastrecht en
- € 816,= aan salaris procureur.
3. Verklaart deze kostenveroordeling uitvoerbaar bij voorraad.
Gewezen door de vice-president mr. A.J. Beukenhorst, voorzieningenrechter in kort geding in de rechtbank te Amsterdam, en uitgesproken ter openbare terechtzitting van donderdag 22 december 2005, in tegenwoordigheid van de griffier.
Coll.: