ECLI:NL:HR:2017:2562

• Datum uitspraak: 6 oktober 2017
• Publicatiedatum: 5 oktober 2017
• Zaaknummer: 17/00322
• Instantie: Hoge Raad
• Type: Uitspraak
• Rechtsgebied: Civiel recht
• Procedures: Beschikking
• Rechters: E.J. Numann; A.H.T. Heisterkamp; G. Snijders; T.H. Tanja-van den Broek; C.E. du Perron
• Vindplaatsen: Rechtspraak.nl

AI samenvatting door Lexboost • Automatisch gegenereerd

Curatele en de noodzaak van actuele medische verklaringen voor ondercuratelestelling

In deze zaak heeft de Hoge Raad op 6 oktober 2017 uitspraak gedaan in een cassatieprocedure betreffende de ondercuratelestelling van een betrokkene met een bipolaire stoornis. De echtgenote van de betrokkene had verzocht om ondercuratelestelling, omdat zij meende dat hij door zijn geestelijke toestand en alcoholmisbruik niet in staat was zijn financiële en immateriële belangen te behartigen. De kantonrechter had het verzoek toegewezen, maar de betrokkene ging in beroep bij het gerechtshof, dat de beschikking van de kantonrechter bevestigde. De betrokkene stelde in cassatie dat voor ondercuratelestelling altijd een actuele medische verklaring van een onafhankelijke deskundige vereist is. De Hoge Raad oordeelde echter dat de wet geen verplichting tot het overleggen van een deskundigenverklaring bevat en dat het aan de rechter is om te bepalen of een dergelijk onderzoek noodzakelijk is. De Hoge Raad verwierp het cassatieberoep en bevestigde de beslissing van het hof, waarbij werd opgemerkt dat de zorgelijke verklaringen van de naasten en de behandelend psychiater voldoende waren om de noodzaak van de ondercuratelestelling te onderbouwen. De Hoge Raad benadrukte dat de aanbevelingen van het Comité van Ministers van de Raad van Europa niet bindend zijn en dat de rechter niet verplicht is om een medisch onderzoek te gelasten als hij op basis van de overgelegde stukken tot de overtuiging komt dat aan de voorwaarden voor ondercuratelestelling is voldaan.

Uitspraak

6 oktober 2017

Eerste Kamer

17/00322

TT/AR

Hoge Raad der Nederlanden

Beschikking

in de zaak van:

[betrokkene] ,
wonende te [woonplaats] ,

VERZOEKER tot cassatie,

advocaat: mr. F.I. van Dorsser,

t e g e n

[de echtgenote] ,
wonende te [woonplaats] ,

VERWEERSTER in cassatie,

niet verschenen

en

1. VEEN EN VESTE BEWIND EN BUDGET B.V.
kantoorhoudende te Emmer-Compascuum ,

2. [betrokkene 2] ,
wonende te [woonplaats] ,

3. [betrokkene 3] ,

wonende te [woonplaats] ,

4. [betrokkene 4] ,

wonende te [woonplaats] ,

BELANGHEBBENDEN in cassatie,

niet verschenen.

Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als betrokkene en de echtgenote c.s.

1. Het geding in feitelijke instanties

Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar de navolgende stukken:

a. de beschikking in de zaak 4631736 VC VERZ 15-141 van de rechtbank Noord-Nederland van 9 december 2015;

b. de beschikking in de zaak 200.187.562/01 van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 1 november 2016.

De beschikking van het hof is aan deze beschikking gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen de beschikking van het hof heeft betrokkene beroep in cassatie ingesteld. Het cassatierekest is aan deze beschikking gehecht en maakt daarvan deel uit.

De echtgenote c.s. hebben geen verweerschrift ingediend.

De conclusie van de Advocaat-Generaal R.H. de Bock strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De advocaat van betrokkene heeft bij brief van 14 juli 2017 op die conclusie gereageerd.

3 Beoordeling van het middel

3.1

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

Omstreeks 2009 is een bipolaire stoornis bij
betrokkene geconstateerd. In de periode van 17 juli 2009 tot 12 juni 2014 is betrokkene hiervoor in behandeling geweest bij het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). In 2014 heeft betrokkene het gebruik van de voorgeschreven medicatie op eigen initiatief gestaakt.

3.2.1

De echtgenote van betrokkene heeft verzocht hem onder curatele te stellen. Volgens haar is betrokkene ten gevolge van zijn bipolaire stoornis en het bovenmatig gebruik van alcohol niet in staat, al dan niet met tussenpozen, om zijn financiële en immateriële belangen te behartigen.
Ter onderbouwing van haar verzoek heeft zij onder meer een concept-verklaring van [betrokkene 5] overgelegd, psychiater in het UMCG.

Betrokkene heeft zich tegen de verzochte maatregel verzet. Hij betwist dat hij lijdt aan een bipolaire stoornis en niet in staat is zijn belangen behoorlijk te behartigen. Ter ondersteuning van zijn verweer heeft hij onder meer verklaringen overgelegd van de psychiaters [betrokkene 6] en [betrokkene 7] , alsmede een door hem via internet verrichte zelftest.

3.2.2

De kantonrechter heeft het verzoek bij uitvoerbaar bij voorraad verklaarde beschikking toegewezen.

3.2.3

Het hof heeft de beschikking van de kantonrechter bekrachtigd. Het heeft daartoe onder meer overwogen dat het geringe waarde hecht aan de verklaringen van [betrokkene 6] en [betrokkene 7] , omdat informatie ontbreekt over de wijze waarop hun psychiatrische onderzoeken van betrokkene hebben plaatsgevonden en over de basis van hun conclusies. Ook aan de uitslagen van de door betrokkene via internet verrichte zelftest hecht het hof geringe betekenis. Volgens het hof is een en ander in ieder geval niet voldoende om tegenwicht te bieden aan de zorgelijke verklaringen van de naasten van betrokkene, de verklaring van de tot medio 2014 behandelend psychiater en de opgesomde feitelijkheden waaruit het zorgelijke gedrag van betrokkene blijkt (rov. 5.7). Daarbij komt volgens het hof dat de ervaringen van de curator tot nu toe de noodzaak van de maatregel alleen maar bevestigen (rov. 5.8). Na te hebben vastgesteld dat sinds de bestreden beschikking diverse aangiftes tegen betrokkene zijn gedaan, dat uit een bericht aan de curator van augustus 2016 blijkt dat er bij de hulpverlening grote zorgen over betrokkene bestaan en dat de zorgelijke gedragsverandering dateert van ruim voor het herseninfarct dat betrokkene ter verklaring van een aantal verschijnselen aanvoert (rov. 5.9-5.11), heeft het hof overwogen:

“5.12 Alles overziend is het hof met de echtgenote, de kinderen en de curator van oordeel dat de kantonrechter de betrokkene terecht onder curatele heeft gesteld en dat de noodzaak tot het voortduren van die beschermingsmaatregel nog immer bestaat. De onafhankelijke curator ervaart evenals de naasten dat de betrokkene bij tijd en wijle volledig het zicht op de werkelijkheid kwijt is en met de meest bizarre zaken dan wel rechtshandelingen op de proppen komt. Dit past in het door de voormalig psychiater van de betrokkene geschetste beeld dat diens bipolaire stoornis zonder behandeling met medicatie ontaardt in manische episodes. Tijdens een manie kunnen mensen ook last hebben van psychotische verschijnselen en van sociale en relationele problemen zo blijkt uit de beschikbare informatie. De curator onderschrijft de stelling van de echtgenote en het oordeel van de rechtbank dat de betrokkene zijn belangen niet behoorlijk waarneemt als gevolg van zijn geestelijke toestand en door gewoonte van drankmisbruik. Het hof sluit zich daarbij aan.

5.13

Evenals de curator is het hof van oordeel dat de beschermingsmaatregel van bewind gecombineerd met mentorschap niet zwaar genoeg is in de bijzondere situatie van de betrokkene. (…)”

3.3.1

Onderdeel I van het middel bestrijdt de beslissing van het hof met het betoog dat voor ondercuratelestelling steeds een onafhankelijk oordeel van een ter zake kundige arts/psychiater vereist is, gebaseerd op een onderzoek naar de feitelijke en geestelijke gezondheidstoestand van de betrokkene ten tijde van de indiening van het verzoek, verricht met het doel de noodzaak tot ondercuratelestelling te beoordelen. Door zijn oordeel te baseren op een conceptverklaring van anderhalf jaar oud die niet specifiek met genoemd doel is opgesteld, heeft het hof volgens het onderdeel blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting en heeft het in het bijzonder art. 8 EVRM, alsmede Aanbeveling No. R (99) 4 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa “
Principles concerning the legal protection of incapable adults ” van 23 februari 1999 geschonden.

3.3.2

Bij de beoordeling van het onderdeel dient tot uitgangspunt dat de wet ten aanzien van een verzoek tot ondercuratelestelling niet de verplichting bevat om een verklaring van een deskundige over te leggen. Vaste rechtspraak is voorts dat ter vrije beoordeling van de rechter staat of deze een onderzoek door een medisch deskundige noodzakelijk acht alvorens te beslissen tot ondercuratelestelling (zie onder meer HR 28 januari 1983, ECLI:NL:HR:1983:AC7862, NJ 1983/481). Hij hoeft tot het gelasten van een zodanig onderzoek niet over te gaan indien hij op grond van de overgelegde stukken en de verklaringen ter zitting tot de overtuiging is gekomen dat aan de voorwaarden voor het uitspreken van de maatregel is voldaan (vgl. art. 799 lid 2 Rv).

3.3.3

Anders dan het onderdeel betoogt, volgt ook uit de rechtspraak van het EHRM met betrekking tot art. 8 EVRM niet dat de rechter een verzoek tot ondercuratelestelling nimmer kan toewijzen zonder dat een medisch onderzoek naar de actuele feitelijke en geestelijke gezondheidstoestand van de betrokkene is verricht. De in het onderdeel genoemde rechtspraak ziet op vrijheidsbeneming, waarvan bij ondercuratelestelling geen sprake is. De door het onderdeel bepleite rechtsregel volgt evenmin uit de uitspraak van het EHRM van 27 maart 2008, nr. 44009/05, ECLI:CE:ECHR:2008:0327 (Shtukaturov/Rusland), die mede betrekking heeft op ondercuratelestelling. Bij zijn oordeel dat de medische verklaring waarop die maatregel berustte, van onvoldoende gewicht was om de inbreuk op het privéleven van de betrokkene te rechtvaardigen, nam het EHRM immers in het bijzonder in aanmerking dat naar het toepasselijke recht de maatregel voor onbepaalde tijd gold, zonder mogelijkheid voor de betrokkene om deze anders dan met medewerking van de curator in rechte aan te vechten of te doen opheffen, en dat daaraan het rechtsgevolg van volledige handelingsonbekwaamheid was verbonden (welk rechtsgevolg bovendien meebracht dat de betrokkene zonder rechterlijke machtiging gedwongen kon worden opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis – hetgeen ook was gebeurd) (zie onder 90 en 95, in verbinding met 21, 52 en 56). Voorts nam het EHRM in aanmerking dat de rechter de beslissing tot ondercuratelestelling uitsluitend had gebaseerd op de gebrekkig geoordeelde medische verklaring en dat de betrokkene zelf niet was gehoord of op andere wijze in de procedure was betrokken (zie onder 91-94). Van dit alles is in deze zaak geen sprake.

3.3.4

De aanbevelingen van het Comité van Ministers waarop het onderdeel een beroep doet, leveren evenmin een grond op om de door het onderdeel bepleite rechtsregel te aanvaarden. Deze aanbevelingen zijn, hoewel zij een zekere mate van consensus weerspiegelen, niet bindend (zie de hiervoor in 3.3.3 genoemde uitspraak van het EHRM in de zaak Shtukaturov/Rusland, onder 95).

3.3.5

Gelet op het voorgaande bestaat er geen grond de in het onderdeel bepleite rechtsregel te aanvaarden. Het onderdeel faalt dus.

3.3.6

De overige klachten van het middel kunnen evenmin tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien art. 81 lid 1 RO, geen nadere motivering nu die klachten niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.

4. Beslissing

De Hoge Raad verwerpt het beroep.

Deze beschikking is gegeven door de vice-president E.J. Numann als voorzitter en de raadsheren A.H.T. Heisterkamp, G. Snijders, T.H. Tanja-van den Broek en C.E. du Perron, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer T.H. Tanja-van den Broek op
6 oktober 2017 .