ECLI:NL:HR:2014:156

• Datum uitspraak: 24 januari 2014
• Publicatiedatum: 24 januari 2014
• Zaaknummer: 13/00392
• Instantie: Hoge Raad
• Type: Uitspraak
• Rechtsgebied: Civiel recht; Mededingingsrecht
• Procedures: Cassatie
• Rechters: F.B. Bakels; A.M.J. van Buchem-Spapens; C.E. Drion; G. de Groot; M.V. Polak
• Vindplaatsen: Rechtspraak.nl

AI samenvatting door Lexboost • Automatisch gegenereerd

Onrechtmatige concurrentie door kamers van koophandel bij het aanbieden van ondernemingsplannen

In deze zaak heeft de Hoge Raad op 24 januari 2014 uitspraak gedaan in een cassatieprocedure tussen de Kamer van Koophandel Nederland (KvKN) en de vennootschappen Easystart B.V. en Visionplanner B.V. De kwestie draait om de vraag of de kamers van koophandel onrechtmatig handelen door gratis online conceptondernemingsplannen aan te bieden, wat in strijd zou zijn met het mededingingsrecht, specifiek artikel 30 van de Wet op de kamers van koophandel (Wet KvK). De Hoge Raad verwijst naar eerdere uitspraken van de rechtbank en het gerechtshof, die de vorderingen van Easystart c.s. gedeeltelijk hebben toegewezen. De rechtbank oordeelde dat de kamers van koophandel onrechtmatig handelden door hun producten aan te bieden, terwijl het hof dit oordeel bevestigde en stelde dat de kamers van koophandel buiten hun wettelijke taak traden door een dienst aan te bieden die ook door commerciële aanbieders wordt geleverd. De Hoge Raad heeft het cassatieberoep van KvKN verworpen, waarbij het hof terecht oordeelde dat er sprake was van mededinging die ongewenst is vanuit het perspectief van een goede marktwerking. De Hoge Raad benadrukt dat de kamers van koophandel hun aanbod moeten staken indien er gelijkwaardige dienstverlening door het bedrijfsleven beschikbaar is. De uitspraak bevestigt de noodzaak voor overheidsinstellingen om hun rol in de markt zorgvuldig te overwegen, vooral wanneer commerciële aanbieders vergelijkbare diensten aanbieden.

Uitspraak

24 januari 2014

Eerste Kamer

nr. 13/00392

LZ/EE

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

in de zaak van:

KAMER VAN KOOPHANDEL NEDERLAND,
gevestigd te ’s-Gravenhage,

EISERES tot cassatie,

advocaat: mr. M.W. Scheltema,

t e g e n

1. EASYSTART B.V.,

2. VISIONPLANNER B.V.,
beide gevestigd te Woerden,

VERWEERSTERS in cassatie,

advocaten: mr. J.F. de Groot en mr. B.T.M. van der Wiel.

Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als KvKN en Easystart c.s.

1. Het geding in feitelijke instanties

Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar de navolgende stukken:

a. het vonnis in de zaak 304838/HA ZA 08-571 van de rechtbank ’s-Gravenhage van 16 september 2009;

b. de arresten in de zaken 200.052.695/01 en 200.052.695/02 van het gerechtshof te ’s-Gravenhage van 5 oktober 2010 en 16 oktober 2012.

Het arrest van het hof van 16 oktober 2012 is aan dit arrest gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen het arrest van het hof van 16 oktober 2012 heeft KvKN beroep in cassatie ingesteld. De cassatiedagvaarding is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

Easystart c.s. hebben geconcludeerd tot verwerping van het beroep.

De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten, alsmede door mr. M.M van Asperen, advocaat bij de Hoge Raad, voor KvKN.

De conclusie van de Advocaat-Generaal J. Wuisman strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De advocaat van KvKN heeft bij brief van 29 november 2013 op die conclusie gereageerd.

3. Beoordeling van het middel

3.1

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

(i) Easystart c.s. bieden sedert 1996 producten te koop aan waarmee in Nederland beginnende ondernemers een ondernemingsplan kunnen samenstellen. Het gaat om de producten Easystart Lite (periode 2000 tot medio 2007) en de upgrade daarvan Vp-Prestarter (periode 2008 tot december 2009 en tijdelijk gratis) alsmede Easystart Pro (periode 2000 tot medio 2009) en de upgrade daarvan Vp-starter (vanaf 2007), beide aanvankelijk voor € 49,-- en vervolgens voor € 15,-- inclusief btw.

(ii) De kamers van koophandel stellen eveneens sinds 1996 een hulpmiddel voor het opstellen van een ondernemingsplan ter beschikking, eerst in de vorm van een papieren model-ondernemingsplan, vervolgens vanaf april 2001 in de vorm van een CD-ROM die tegen betaling van € 19,50 kon worden verkregen, en ten slotte vanaf april 2007 tot medio september 2009 gratis in de vorm van een online product op de website www.kvk.nl.

(iii) Naast Easystart c.s. en de kamers van koophandel zijn er nog andere Nederlandse aanbieders van softwareproducten voor het opstellen van ondernemingsplannen.

(iv) KvKN is een belangenvereniging van de regionale kamers van koophandel.

(v) Sinds 16 september 2009 bieden de kamers van koophandel hun ondernemingsplan (hierna ook: het KvK-ondernemingsplan) niet meer aan.

3.2.1

Easystart c.s. vorderen in dit geding een verklaring voor recht dat de kamers van koophandel door producten aan te bieden voor het opstellen van ondernemingsplannen, onrechtmatig handelen jegens Easystart c.s., alsmede veroordeling van de kamers van koophandel tot het betalen van schadevergoeding.
Zij leggen hieraan ten grondslag dat de kamers van koophandel door het ter beschikking stellen van deze producten in strijd handelen met het mededingingsverbod van art. 30 Wet KvK (oud en nieuw).

De kamers van koophandel hebben als verweer gevoerd dat het ter beschikking stellen van de producten valt binnen hun in art. 23 Wet KvK (oud en nieuw) omschreven – verplichte – taak, zodat het in art. 30 Wet KvK (oud en nieuw) opgenomen mededingingsverbod niet geldt.

3.2.2

De rechtbank heeft de vorderingen toegewezen voor zover deze betrekking hebben op het handelen van de kamers van koophandel vanaf 1 januari 1998. Het hof heeft in zijn eindarrest het vonnis van de rechtbank bekrachtigd. Het heeft overwogen dat de kamers van koophandel door het aanbieden van het ondernemingsplan treden buiten de in art. 23 Wet KvK (oud en nieuw) neergelegde taak om inlichtingen van algemene aard te verstrekken (rov. 6-11) en dat zij in strijd handel(d)en met art. 30 Wet KvK (oud en nieuw) door dat ondernemingsplan aan te bieden. (rov.25)

3.2.3

Hetgeen het hof in het kader van laatstbedoeld oordeel heeft overwogen, kan als volgt worden samengevat.

Ingevolge art. 30 Wet KvK (oud en nieuw) mag het aanbieden van het ondernemingsplan niet leiden tot mededinging met ondernemingen of vrije beroepsbeoefenaren die uit het oogpunt van een goede marktwerking ongewenst is. Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat dit betekent dat de kamers van koophandel een bepaalde taak kunnen (blijven) vervullen zolang er in de markt geen gelijkwaardige dienstverlening bestaat; de goede marktwerking komt in het geding als de kamers van koophandel een dienst aanbieden die in voldoende mate door het bedrijfsleven wordt verricht. Voor de onderhavige zaak betekent dit dat de kamers van koophandel het aanbieden van het KvK-ondernemingsplan dienen te staken indien (a) gelijkwaardige dienstverlening in de markt bestaat, en (b) deze dienstverlening in voldoende mate door het bedrijfsleven wordt aangeboden. Bij de beoordeling of sprake is van gelijkwaardige diensten kan worden gekeken naar aspecten als kwaliteit, kwantiteit en voldoende en eenvoudige beschikbaarheid. (rov. 12)

Het KvK-ondernemingsplan, Vp-Starter en Vp-Prestarter moeten in het kader van art. 30 Wet KvK (oud en nieuw) als gelijkwaardige producten worden aangemerkt, hetgeen betekent dat gelijkwaardige dienstverlening in de markt bestaat. (rov. 14-20)

Easystart c.s. bieden Vp-Starter aan op het internet; het product kan eenvoudig worden gedownload. Daarmee staat vast dat in ieder geval één aan het KvK-ondernemingsplan gelijkwaardig product door het bedrijfsleven wordt aangeboden in (alle regio’s van) Nederland. Deze gelijkwaardige dienstverlening wordt aldus in voldoende mate door het bedrijfsleven aangeboden. Er is derhalve sprake van verstoring van de goede marktwerking als bedoeld in art. 30 Wet KvK (oud en nieuw), zulks mede gelet op de parlementaire geschiedenis van die bepaling (met name Kamerstukken II 1996/1997, 25 029, nr. 6).

Niet in geschil is dat op internet veel andere model-ondernemingsplannen (gratis) beschikbaar zijn.
Of deze producten gelijkwaardig zijn aan het KvK-ondernemingsplan, Vp-Prestarter en Vp-Starter, kan in het midden blijven. (rov. 22)

3.3

De in onderdeel 1 aangevoerde klachten, die zijn gericht tegen het oordeel van het hof met betrekking tot art. 23 Wet KvK (oud en nieuw) kunnen niet tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien art. 81 lid 1 RO, geen nadere motivering nu de klachten niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.

3.4.1

Onderdeel 2.1 richt zich tegen het oordeel van het hof (in rov. 12-25) dat de kamers van koophandel door het aanbieden van het KvK-ondernemingsplan in strijd handel(d)en met art. 30 Wet KvK (oud en nieuw). Het onderdeel klaagt dat het hof heeft miskend dat de door het hof in rov. 12 onder a) en b) genoemde gezichtspunten wel een rol spelen, maar niet bepalend zijn. Bepalend is of sprake is van mededinging met ondernemingen of vrije beroepsbeoefenaren die uit het oogpunt van een goede marktwerking ongewenst is. In dat verband is niet voldoende dat één commerciële onderneming gelijkwaardige dienstverlening aanbiedt. Om te kunnen bepalen dat sprake is van mededinging met ondernemingen die uit het oogpunt van een goede marktwerking ongewenst is, had het hof ten minste moeten vaststellen wat de structuur van de relevante (commerciële) markt is, en in het bijzonder welke rol de – door het hof in rov. 22 genoemde – omstandigheid speelt dat veel andere commerciële partijen via internet eveneens gratis model-ondernemingsplannen aanbieden, aldus nog steeds het onderdeel.

3.4.2

Bij de beoordeling van het onderdeel wordt het volgende vooropgesteld.

De Wet op de kamers van koophandel en fabrieken 1997 is op 1 januari 1998 in werking getreden. Op 1 januari 2008 is in werking getreden de Wet van 18 oktober 2007 tot wijziging van de Wet op de kamers van koophandel en fabrieken 1997. Het in de onderhavige procedure relevante art. 30 van de Wet op de kamers van koophandel en fabrieken 1997 is, voor zover in dit geding van belang, gelijkluidend aan art. 30 van de op 1 januari 2008 in werking getreden wet.

Art. 30 Wet KvK (oud en nieuw) houdt in dat de kamers van koophandel ervoor zorg dienen te dragen dat zij geen werkzaamheden verrichten die leiden tot mededinging met ondernemingen of vrije beroepsbeoefenaren die uit een oogpunt van een goede marktwerking ongewenst is. Dit betekent blijkens de Memorie van toelichting, weergegeven in de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 3.11, dat de kamers van koophandel “een bepaalde taak kunnen (blijven) vervullen zolang er in de markt geen gelijkwaardige dienstverlening bestaat. De goede marktwerking komt in het geding als de kamers een dienst aanbieden die in voldoende mate door het bedrijfsleven wordt verricht.”

3.4.3

Anders dan het onderdeel betoogt, kan het oordeel dat werkzaamheden van een kamer van koophandel leiden tot mededinging met ondernemingen of vrije beroepsbeoefenaren die uit hoofde van een goede marktwerking ongewenst is, onder omstandigheden ook worden gebaseerd op een aanbod van gelijkwaardige dienstverlening door slechts één commerciële onderneming. Het gaat in dit verband erom of de aangeboden diensten in voldoende mate door het bedrijfsleven worden verricht. Het hof heeft deze maatstaf terecht tot uitgangspunt genomen. De rechtsklachten van het onderdeel falen dus.

3.4.4

Ook de motiveringsklachten van het onderdeel treffen geen doel. In het oordeel van het hof ligt besloten dat de relevante (commerciële) markt in het onderhavige geval de Nederlandse markt is. Nu het hier gaat om een op het internet aangeboden dienst aan alle in Nederland beginnende ondernemers, is dit oordeel alleszins begrijpelijk. Ook de overige motiveringsklachten van het onderdeel kunnen geen doel treffen. Dit behoeft, gezien art. 81 lid 1 RO, geen nadere motivering nu de klachten niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling. Het onderdeel faalt dus in zijn geheel, evenals het daarop voortbouwende onderdeel 2.2.

3.4.5

In hun schriftelijke toelichting (4.27-4.28) hebben de kamers van koophandel betoogd dat het hof bij zijn beantwoording van de vraag of sprake is van handelen in strijd met art. 30 Wet KvK (oud en nieuw) heeft miskend dat het “gebonden” was “aan een beoordeling zoals deze in het kader van de Mededingingswet gebruikelijk en vereist is”. Deze eerst in de schriftelijke toelichting naar voren gebrachte klacht vindt geen steun in het middel en komt derhalve niet voor behandeling in aanmerking.

4. Beslissing

De Hoge Raad:

verwerpt het beroep;

veroordeelt KvKN in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van Easystart c.s. begroot op € 818,34 aan verschotten en € 2.200,-- voor salaris.

Dit arrest is gewezen door de vice-president F.B. Bakels als voorzitter en de raadsheren A.M.J. van Buchem-Spapens, C.E. Drion, G. de Groot en M.V. Polak, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer G. de Groot op
24 januari 2014 .