Uitspraak
28 november 2006
Strafkamer
nr. 00730/06 CW
IV/CAW
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
op het beroep in cassatie in het belang der wet van de Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden tegen een uitspraak van de Rechtbank te Amsterdam van 2 december 2005, nummer 13/497443-2005 (LJN AU8399), in de zaak van:
[de opgeëiste persoon], geboren op [geboortedatum] 1975 te [geboorteplaats].
1. De bestreden uitspraak
Bij de bestreden uitspraak, waartegen een gewoon rechtsmiddel niet openstaat, heeft de Rechtbank de overlevering van de opgeëiste persoon geweigerd.
2. Het cassatieberoep
De voordracht en vordering tot cassatie in het belang der wet van de Procureur-Generaal Fokkens strekken ertoe dat de Hoge Raad de bestreden uitspraak in het belang der wet zal vernietigen. De voordracht en vordering zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.
3. Beoordeling van het middel
3.1. Het middel komt met rechts- en motiveringsklachten op tegen de uitleg, althans de toepassing die de Rechtbank heeft gegeven aan art. 13 Overleveringswet.
3.2.1. Art. 13 Overleveringswet (hierna ook: OLW) luidt als volgt:
"1. Overlevering wordt niet toegestaan indien het Europees aanhoudingsbevel betrekking heeft op een strafbaar feit dat:
a. geacht wordt geheel of gedeeltelijk op Nederlands grondgebied of buiten Nederland aan boord van een Nederlands vaartuig of luchtvaartuig te zijn gepleegd; of
b. buiten het grondgebied van de uitvaardigende staat is gepleegd, terwijl naar Nederlands recht geen vervolging zou kunnen worden ingesteld indien het feit buiten Nederland zou zijn gepleegd.
2. Op vordering van de officier van justitie wordt afgezien van een weigering van de overlevering uitsluitend krachtens het eerste lid, onder a of b, tenzij naar het oordeel van de rechtbank de officier van justitie niet in redelijkheid tot zijn vordering heeft kunnen komen."
3.2.2. De geschiedenis van de totstandkoming van art. 13 OLW is - voor zover voor de beoordeling van het middel van belang - weergegeven in de voordracht en vordering van de Procureur-Generaal onder 9 tot en met 13.
3.3.1. Bij de stukken bevindt zich een Europees aanhoudingsbevel van 15 september 2005 dat is uitgevaardigd door de Staatsanwaltschaft Heidelberg (Bondsrepubliek Duitsland). Het bevel strekt tot aanhouding en overlevering van de opgeëiste persoon ter zake van "illegaler Handel mit Drogen und psychotropen Stoffen" en bevat - in de Nederlandse vertaling - de volgende beschrijving van de omstandigheden waaronder de in totaal 16 strafbare feiten zouden zijn begaan:
"De beschuldigde bracht in acht afzonderlijke gevallen (namelijk op 17 september 2003, 24 september 2003, 1 oktober 2003, 14 oktober 2003, 22 oktober 2003, 29 oktober 2003, 15 november 2003 en 26 november 2003) de thans bij gewijsde veroordeelde [de veroordeelde] telkens 1 tot 2,5 kilogram marihuana voor de prijs per gram van 4 Euro om deze met winst door te verkopen vanuit Nederland naar Heidelberg om zich daardoor een aanzienlijke en duurzame bron van inkomsten te verschaffen. In acht afzonderlijke gevallen (namelijk op 16 januari 2004, 30 januari 2004, 13 februari 2004, 22 februari 2004, 5 maart 2004, 22 maart 2004, 29 maart 2004 en 4 april 2004) liet de beschuldigde telkens 2- 4 kilogram
marihuana voor de prijs per gram van 4 Euro door de koerier die daarvoor door hem de opdracht had gekregen vanuit Nederland naar Heidelberg naar [de veroordeelde] brengen. De marihuana had een werkzaam gehalte van meer dan 7,5 gram tetrahydrocannabinol."
Voorts bevindt zich bij de stukken een schrijven van 8 november 2005 van de Staatsanwaltschaft Heidelberg dat - in de Nederlandse vertaling - onder meer het volgende inhoudt:
"3. Bij een levering marihuana eind november 2003 ontving de intussen rechtsgeldig veroordeelde [de veroordeelde] van de verdachte behalve de marihuana 2300 - 1400 XTC pillen voor de prijs van € 1,30 per stuk en 450 - 500 gram amfetamine met een werkzaam gehalte van meer dan 10 gram amfetaminebase voor de prijs van € 4,50 per gram, welke drugs naar Heidelberg waren gebracht.
Bij een levering van medio januari 2004, vermoedelijk op 16-01-2004, ontving [de veroordeelde] van een koerier van de verdachte behalve marihuana bovendien 400 gram amfetamine met een werkzaam gehalte van 4,8% voor een prijs van € 4,50 per gram, welke drugs naar Heidelberg waren gebracht.
De levering van de XTC pillen en de beide leveringen amfetamine naar Heidelberg kunnen wat de datum betreft niet nader worden gespecificeerd.
De leveringen vonden telkens te Heidelberg aan [de veroordeelde] plaats, waarbij het overhandigen door de verdachte persoonlijk geschiedde en waarvan één levering door een van zijn koeriers geschiedde.
Verdere details betreffende deze deals zijn tot nu toe niet bekend."
4. De overlevering van de verdachte [de opgeëiste persoon] wordt tevens ten aanzien van dat feit verzocht. Een vermelden van dat strafbare feit in het Europees arrestatiebevel is door een vergissing niet gebeurd."
3.3.2. De Rechtbank heeft de overlevering van de opgeëiste persoon geweigerd. Zij heeft deze beslissing als volgt gemotiveerd:
"6. Weigeringsgrond als bedoeld in artikel 13, eerste lid, onder a en b, OLW
6.1. Uit de stukken blijkt dat de feiten (...)
waarvoor de Duitse justitie de opgeëiste persoon wil vervolgen, geheel of gedeeltelijk in Nederland zijn gepleegd. Artikel 13, eerste lid, onder a van de OLW verbiedt in dit geval de overlevering voor deze feiten.
6.2. Op grond van het tweede lid van genoemd artikel heeft de officier van justitie gevorderd dat om redenen van goede rechtsbedeling dient te worden afgezien van bedoelde weigeringsgrond.
Zij heeft daartoe de volgende argumenten aangevoerd:
Enerzijds blijkt dat de opgeëiste persoon de Nederlandse nationaliteit heeft en in Nederland woonachtig is, dat er sprake is van psychische problematiek - zoals blijkt uit de ter terechtzitting d.d. 25 november 2005 overgelegde bescheiden -, dat de opgeëiste persoon mogelijk zijn baan zal verliezen door de overlevering en dat hij als gevolg daarvan ook mogelijk zijn woning niet meer zal kunnen bekostigen. Op grond daarvan kan worden geconcludeerd dat de opgeëiste persoon een belang heeft bij vervolging en berechting in Nederland.
Anderzijds blijkt uit het EAB en de daarop betrekking hebbende stukken:
1. dat de feiten waarop het EAB ziet zich slechts gedeeltelijk op Nederlands grondgebied hebben afgespeeld. De opgeëiste persoon wordt ervan verdachte zich schuldig te hebben gemaakt aan het achtmaal zelf invoeren van telkens 1 - 2,5 kg marihuana in Duitsland vanuit Nederland. Naast het invoeren van marihuana zou de opgeëiste persoon éénmaal 1200 - 1400 ecstasy tabletten en éénmaal 400 gram amfetamine in Duitsland hebben ingevoerd vanuit Nederland. Voorts zou de opgeëiste persoon in Nederland achtmaal een koerier aangeworven hebben voor de smokkel van telkens 2 - 4 kg marihuana naar Duitsland;
2. dat de opsporing en vervolging van de feiten in Duitsland zijn aangevangen;
3. dat met betrekking tot dit EAB in Duitsland de bewijsmiddelen voorhanden zijn;
4. dat met betrekking tot de in het EAB genoemde feiten in Duitsland reeds medeverdachten zijn aangehouden en/of veroordeeld zijn en in Duitsland verblijven.
De officier van justitie is van mening dat, gelet op de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit, kan worden geoordeeld dat bij afweging van het belang van de opgeëiste persoon bij berechting in Nederland en het belang van de verzoekende autoriteit bij berechting aldaar, het belang van de verzoekende Duitse autoriteit dient te prevaleren. Zij merkt hierbij op dat, gezien aard en ernst van de feiten waarvoor overlevering wordt gevraagd en gezien de stand van het onderzoek in Duitsland, er in redelijkheid geen alternatieven voor overlevering bestaan. Bovendien blijkt uit de overgelegde stukken dat geen sprake is van detentieongeschiktheid en dat de psychische stoornis niet van dien aard is dat detentie in Duitsland niet zou kunnen worden ondergaan. De Duitse autoriteiten kunnen volgens de officier van justitie geacht worden in staat te zijn de benodigde medicatie en eventueel noodzakelijke therapie te verstrekken.
6.3. De raadsman heeft daartegen aangevoerd dat zijn cliënt reeds zijn gehele leven last heeft van ernstige psychische stoornissen, zoals ook blijkt uit de door de raadsman ter zitting overgelegde medische rapportages. Sinds het midden van 2004 heeft hij een juiste combinatie van therapie en medicijnen gevonden waardoor hij zelfs in staat is gebleken een vaste baan te vinden, hoewel hij volledig arbeidsongeschikt is verklaard. Hij heeft grote fysieke inspanning en beweging nodig om zijn energie kwijt te raken. In de zware arbeid die hij verricht kan hij de hyperactiviteit en bewegingsonrust compenseren. Een opsluiting gedurende langere tijd zal een zeer slechte invloed op hem hebben. Bovendien dient hij begeleid te worden door zijn vaste therapeut. Behandeling door een Duitse psycholoog zal vanwege de Duitse taal problematisch zijn. Uit een rapport van de forensisch geneeskundige die hem tijdens de inverzekeringstelling heeft bezocht blijkt dat men op de hoogte was van het feit dat hij lijdt aan ADHD en een persoonlijkheidsstoornis. De medicatie die hem werd toegediend bleek echter onvoldoende en zijn psychische klachten zijn op het politiebureau zodanig toegenomen dat de arts extra medicijnen heeft moeten voorschrijven. Een verblijf van enkele maanden in een huis van bewaring in Duitsland zal waarschijnlijk nog veel ingrijpender gevolgen hebben.
Door zijn verblijf in Duitsland zal de opgeëiste persoon hoogstwaarschijnlijk zijn baan en woning verliezen.
De raadsman is derhalve van oordeel dat het belang van de opgeëiste persoon dient te prevaleren boven de door de officier van justitie geschetste Duitse belangen.
Er bestaan bovendien alternatieven om tegemoet te komen aan de belangen van de uitvaardigende lidstaat. Zijn cliënt is immers bereid mee te werken aan het Duitse onderzoek wanneer hem dat wordt verzocht.
De Duitse officier van justitie heeft echter - hoewel haar een bewijsstuk met betrekking tot de geestestoestand van de opgeëiste persoon is toegezonden - aan de raadsman laten weten niet te zullen meewerken aan een regeling waarbij de opgeëiste persoon zich vrijwillig meldt en waar tegenover zal worden afgezien van toepassing van voorlopige hechtenis.
6.4. De rechtbank overweegt het volgende:
Artikel 13, tweede lid, OLW, schrijft voor dat op vordering van de officier van justitie wordt afgezien van een weigering van de overlevering uitsluitend krachtens het eerste lid, onder a en b, tenzij naar het oordeel van de rechtbank de officier van justitie niet in redelijkheid tot zijn vordering heeft kunnen komen.
6.4.1. De rechtbank zal bij haar beoordeling van de vordering van de officier van justitie, om af te zien van de weigeringsgrond krachtens artikel 13 lid 1 onder a en b van de OLW, uitgaan van het toetsingskader zoals zij dat heeft neergelegd in eerdere uitspraken, waaronder de uitspraak van 1 april 2005 (LJN: AT3380). Op het openbaar ministerie rust een verzwaarde plicht te motiveren waarom wordt gevorderd van deze weigeringgrond af te zien. Naarmate de argumenten, die de opgeëiste persoon in dit verband aanvoert concreter van aard zijn, zal het openbaar ministerie die argumenten concreter dienen te betrekken in haar afweging.
De officier van justitie dient bij het besluit om te komen tot een vordering ex art. 13 lid 2 OLW rekening te houden met de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit.
6.4.2. Uit een door de raadsman overgelegd rapport betreffende de opgeëiste persoon, opgemaakt door de psychiater H.E.M. van Beek, komt naar voren dat bij de opgeëiste persoon sinds zijn vroege jeugd sprake is van ernstige gedragsproblemen, ADHD en een gebrekkige ontwikkeling van zijn geestvermogens. Hij constateert dat de klachten door de behandeling van een psychiater en psychotherapeut zijn afgenomen. Bovendien is gebleken dat de opgeëiste persoon ondanks zijn psychische problemen er vanaf midden 2004 in geslaagd is een juiste combinatie van therapie en medicijnen te vinden die hem in staat heeft gesteld een vaste baan te vinden. Dit werk is bijzonder belangrijk voor hem gezien het feit dat hij hierin de, door zijn psychische stoornissen gegenereerde, overtollige energie kwijt kan. Hierdoor is reeds het belang van het voortzetten van de huidige therapie gegeven.
Hoewel huizen van bewaring, zowel in Nederland als in Duitsland, in staat geacht kunnen worden vormen van therapie en de juiste medicatie aan te bieden, zijn zij naar hun aard niet ingesteld op de behandeling van complexe en ingrijpende psychische aandoeningen, zoals waarvan hier sprake is. Uit de medische rapporten betreffende de opgeëiste persoon, in samenhang bezien met de overige stukken, kan geconcludeerd worden dat de huidige succesvolle behandeling van de
opgeëiste persoon niet zondermeer door een - Duitstalige - therapeut in een huis van bewaring kan worden voortgezet, terwijl voorts een onafhankelijk deskundige juist adviseert dat de therapie door de huidige therapeut dient te worden voortgezet. De rechtbank is dan ook van oordeel dat te verwachten is dat een eventuele overlevering van de opgeëiste persoon aan Duitsland, gevolgd door een voorlopige hechtenis aldaar, bijzonder ingrijpende en, naar alleszins waarschijnlijk is, onomkeerbare negatieve gevolgen voor hem teweeg zal brengen.
6.4.3. De rechtbank en de officier van justitie zijn pas op de zitting van 25 november 2005 door de raadsman in het bezit gesteld van de medische rapporten betreffende de opgeëiste persoon.
De officier van justitie heeft, na noodzakelijkerwijs vluchtige bestudering ter zitting van de door de verdediging overgelegde stukken, - zoals onder 6.2. weergegeven - gewezen op de belangen van een goede rechtsbedeling en aangevoerd van oordeel te zijn dat, ondanks de overgelegde medische rapporten, de belangen van de opgeëiste persoon niet opwegen tegen het belang van Duitsland bij overlevering. Daarbij heeft zij opgemerkt dat niet is gebleken van detentieongeschiktheid terwijl ook therapie en medicijnverstrekking in een Duits huis van bewaring mogelijk moeten worden geacht.
De rechtbank acht deze afweging, afgezet tegen het zeer concrete belang van betrokkene en de te verwachten bijzonder ingrijpende en waarschijnlijk onomkeerbare negatieve gevolgen die een detentie voor hem teweeg zal brengen, niet begrijpelijk en derhalve niet redelijk. Zij acht de grote belangen die voor de opgeëiste persoon op het spel staan onvoldoende meegewogen in de vordering van de officier van justitie. De rechtbank is derhalve van oordeel dat de officier van justitie op de door haar aangevoerde gronden niet in redelijkheid tot haar vordering heeft kunnen komen. Het voorgaande brengt mee dat de overlevering op grond van artikel 13, eerste lid OLW niet kan worden toegestaan."
3.3.3. Blijkens deze overwegingen heeft de Rechtbank de overlevering geweigerd op de grond dat de Officier van Justitie in verband met de namens de opgeëiste persoon aangevoerde redenen van humanitaire aard in redelijkheid niet heeft kunnen komen tot de vordering om af te zien van weigering van de overlevering krachtens art. 13 lid 1 OLW.
3.4.1. De Overleveringswet strekt ter implementatie van het Kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie van 13 juni 2002 (Pb EG 2002 L 190/1) betreffende het Europees aanhoudingsbevel en de procedures van overlevering tussen de lidstaten van de Europese Unie (hierna: het Kaderbesluit).
3.4.2. Blijkens de wetsgeschiedenis strekt art. 13 OLW ertoe te voorkomen dat Nederlandse justitiële autoriteiten zouden moeten meewerken aan de overlevering voor feiten die - kort gezegd - in Nederland zijn begaan en die hetzij naar Nederlands recht niet strafbaar zijn (bijvoorbeeld euthanasie en abortus die met inachtneming van de daarvoor geldende regels zijn uitgevoerd) hetzij hier niet strafrechtelijk vervolgd plegen te worden (bijvoorbeeld verkoop van cannabis binnen de grenzen van het gedoogbeleid).
Uit de wetsgeschiedenis blijkt voorts dat de in art. 13 lid 2 OLW voorziene mogelijkheid dat op vordering van de officier van justitie wordt afgezien van toepassing van de in art. 13 lid 1 OLW genoemde weigeringsgronden, in het bijzonder in het leven is geroepen met het oog op een goede rechtsbedeling, waarbij in het bijzonder is gedoeld op gevallen waarin de lidstaten bij de opsporing hebben samengewerkt en het daarom aangewezen is de vervolging in een van de lidstaten te concentreren.
Ten slotte volgt uit de wetsgeschiedenis dat de officier van justitie zijn vordering dient te motiveren.
Naar voortvloeit uit de bewoordingen van art. 13 lid 2 OLW kan de rechtbank de vordering van de officier van justitie slechts marginaal toetsen.
3.4.3. In het midden kan blijven wat de precieze reikwijdte is van het begrip "een goede rechtsbedeling", waarover noch art. 13 OLW noch het Kaderbesluit zich uitlaat, en in het bijzonder of de wetgever met het oog op de toepassing van art. 13 lid 2 OLW daaraan dezelfde betekenis heeft willen geven als toekomt aan de uitdrukking "een goede rechtsbedeling" in bijvoorbeeld art. 35 Uitleveringswet, art. 51 WOTS en/of art. 552t Sv, bij de uitleg waarvan art. 8 van het Europees Verdrag van 15 mei 1972 betreffende de overdracht van strafvervolging (Trb. 1973, 84) van belang is.
In het voetspoor van het Kaderbesluit bevat de Overleveringswet niet een regeling die vergelijkbaar is met de in het uitleveringsrecht erkende en in art. 10 lid 2 Uitleveringswet neergelegde zogenoemde "hardheidsclausule" op grond waarvan de uitlevering niet kan worden toegestaan. Art. 35 lid 3 OLW voorziet - in overeenstemming met art. 24 lid 4 Kaderbesluit - immers slechts in uitstel van de feitelijke overlevering op grond van ernstige humanitaire redenen en in het bijzonder de omstandigheid dat "het gelet op de gezondheidstoestand van de opgeëiste persoon niet verantwoord is om te reizen", maar voorziet niet in weigering van de overlevering.
3.5. Op grond van hetgeen onder 3.4 is overwogen, moet worden geoordeeld dat overlevering niet kan worden geweigerd op grond van redenen van humanitaire aard.
Zij vormen dus niet een factor die relevant is bij de beantwoording van de vraag of in het belang van een goede rechtsbedeling moet worden afgezien van toepassing van de in art. 13 lid 1 OLW genoemde weigeringsgronden.
3.6. Uit het vorenoverwogene volgt dat de Rechtbank, door bij haar toetsing van de vordering van de Officier van Justitie de namens de opgeëiste persoon aangevoerde redenen van humanitaire aard die zich tegen de overlevering zouden verzetten te betrekken, blijk heeft gegeven van een onjuiste opvatting omtrent de bij die toetsing aan te leggen maatstaf. Het middel klaagt daarover terecht.
4. Slotsom
Uit hetgeen hiervoor is overwogen volgt dat de bestreden uitspraak niet in stand kan blijven en als volgt moet worden beslist.
5. Beslissing
De Hoge Raad vernietigt in het belang der wet de bestreden uitspraak.
Dit arrest is gewezen door de vice-president F.H. Koster als voorzitter, en de raadsheren J.P. Balkema, A.J.A. van Dorst, J.W. Ilsink en W.M.E. Thomassen in bijzijn van de griffier S.P. Bakker, en uitgesproken op 28 november 2006.