Uitspraak
GERECHTSHOF ’s-HERTOGENBOSCH
Team Handelsrecht
zaaknummer HD 200.196.395/01
arrest van 19 maart 2019
in de zaak van
1.[de V.O.F.] ,
2. [appellant 2],
3. [appellante 3],
gevestigd dan wel wonende te [vestigings- dan wel woonplaats] ,
appellanten,
hierna gezamenlijk aan te duiden als [appellanten c.s.] ,
advocaat: mr. J.A. de Waard te Goes,
tegen
1.[geïntimeerde 1] ,
2. [geïntimeerde 2],
wonende te [woonplaats] ,
geïntimeerden,
hierna gezamenlijk aan te duiden als [geintimeerden c.s.] ,
advocaat: mr. O. Lenselink,
als vervolg op het door het hof gewezen tussenarrest van 13 maart 2018 in het hoger beroep van het vonnis van 16 maart 2016, door de kantonrechter van de rechtbank Zeeland-West-Brabant, zittingsplaats Middelburg gewezen onder zaaknummer 4495164/15-6000.
5.Het verloop van de procedure
Het verloop van de procedure blijkt uit:
- het tussenarrest van 13 maart 2018;
- het proces-verbaal van getuigenverhoor, gehouden op 16 mei 2018;
- het proces-verbaal van getuigenverhoor, gehouden op 7 november 2018.
- de memorie na enquête van [appellanten c.s.] ;
- de memorie na enquête van [geintimeerden c.s.]
Het hof heeft een datum voor arrest bepaald.
6.De verdere beoordeling
6.1.
Bij genoemd tussenarrest heeft het hof [appellanten c.s.] naar aanleiding van grief 1 in principaal hoger beroep toegelaten tot het leveren van tegenbewijs tegen het wettelijk vermoeden dat de aan [geintimeerden c.s.] geleverde houtgestookte Cv-installatie bij aflevering niet aan de overeenkomst heeft beantwoord (zoals nader omschreven onder 3.11). Het gaat om een verzwaarde vorm van tegenbewijs: het is aan de verkoper om rechtens genoegzaam te stellen en bewijzen dat het gekochte bij aflevering aan de overeenkomst heeft beantwoord dan wel dat de afwijking het gevolg is van of is veroorzaakt door een zich na de aflevering voorgedane omstandigheid (tussenarrest, 3.10).
6.2.
[appellanten c.s.] heeft twee getuigen voorgebracht: [appellant 2] en [appellante 3] (partijen). [geintimeerden c.s.] heeft zichzelf en [geïntimeerde 2] (partijen) als getuigen voorgebracht in de contra-enquête.
6.3.
[appellant 2] heeft onder meer verklaard:
“(…) Het is een proces van afstemming van de wensen en de kosten. Dit is een proces van drie tot zes maanden in de regel, maar zeker niet minder dan drie. (…) De klant en ik bouwen samen een systeem. Het is dus zeker geen impulsaankoop. Ik weet niet meer precies hoe het eerste contact was met mevrouw [geïntimeerde 2] en de heer [geïntimeerde 1] , maar het ging geloof ik zoals ik nu het beschreven. (…) Als wij een nieuw systeem installeren bij een klant dan is het normaal dat binnen bijvoorbeeld zeven dagen en in het eerste half jaar storingen worden gemeld. Er is een bedieningspaneel waar dan storing staat. Het is een kwestie van met het systeem leren omgaan. De asbak moet worden geleegd en zo zijn er andere handelingen die nodig zijn. Na de installatie willen de mensen vaak eerder bellen dan dat ze in het boek kijken. Dat is prima en dan leggen wij uit wat ze moeten doen. Na de eerste periode van wennen gaat het dan beter. Ik heb geen logboek van contacten of bezoeken bij mevrouw [geïntimeerde 2] en de heer [geïntimeerde 1] , maar ik ben er best veel geweest en ik heb voorlichting gegeven. Het zijn zaken als dat je met een auto niet moet vergeten te tanken. Of dat een tot drie procent van het pellet materiaal achterblijft als as. Dat moet worden afgevoerd. Hoeveel as er is hangt af van het verbruik. Dat is een inschatting en in het begin moet je dus ook controleren. Hoe groot zijn de ruimtes enzovoort. Als je bijvoorbeeld een ton pellets verbrand in een week, dan heb je 20 tot 30 kg as. Als leverancier vertel ik dus veel, maar soms blijft dit niet hangen. Bij de installatie kijken we naar het systeem en zeg ik wilt u dit of dat controleren? Als we kijken naar de producties, is productie 11 het boekje met alle aanwijzingen in verschillende talen. Bladzijde 47 is de troubleshooting-pagina in het Engels. Daar staat wat de klant moet doen in verschillende gevallen. Er staat ook wat de klant niet mag doen en dus wanneer de klant in elk geval ons moet bellen. De eerste bladzijde van productie 14 gaat over het bedieningspaneel en is in het Nederlands opgeschreven. Daar staat wat voor meldingen er kunnen zijn zoals storing en wat de klant daarmee moet doen. Wat de brandstof betreft hebben de heer [geïntimeerde 1] en mevrouw [geïntimeerde 2] via ons de naam van een leverancier gekregen en daar hebben zij de pellets besteld. Natuurlijk proberen we dan te zorgen dat pellets van redelijk goede kwaliteit worden geleverd. Ook dit is een kwestie van afstemming. De nieuwe ketels hebben een functie waarbij de brander ermee ophoudt als de deur opengaat maar jaren geleden was dat nog niet zo. Als je de deur van de brander opentrekt, dan komt er vocht in en dat kan problemen opleveren. Al met al is de vraag wat er in dit geval mis is gegaan en waar het aan lag. Ik heb in Nederland een paar duizend ketels geïnstalleerd. Het is gaat bijna altijd goed, bij de een wel en bij de andere soms een enkele keer niet. Dat zijn uitzonderingen maar af en toe gaat het niet goed. Het is een kwestie van communicatie. Het is een ingewikkelde installatie. Er kan altijd een verwijt zijn aan het product maar zoals gezegd gaat het om het leren gebruiken ervan. Het klopt dat de ketel die aanvankelijk bij mevrouw [geïntimeerde 2] en de heer [geïntimeerde 1] is geïnstalleerd na verloop van tijd weer is opgehaald. Wij hebben deze ketel opgeknapt en opnieuw geplaatst bij een andere klant, waar de ketel nog steeds draait. Ik ben daar al jaren niet geweest. (…)
(…) Mijn vrouw heeft de e-mails behandeld. Er was toen veel juridische druk. Wij wilden er vanaf zijn. Er was veel stress over hoe we eruit zouden kunnen komen. We kwamen tot de conclusie dat de perhofer ketel te ingewikkeld was voor de situatie van deze klant. Daarom hebben we besloten, om eruit te komen, om de ketel te vervangen. Dit is mijn verklaring bij producties 19 bij de rechtbank, een e-mail van 4 januari 2013, waarin staat dat de perhofer ketel ook bij ons is uitgevallen. Ik weet niet precies wat met uitgevallen is bedoeld want die ketel is zoals gezegd herzien en opnieuw geplaatst en hij draait nog steeds. In productie 30, e-mail van 5 februari 2014, staat iets over de regeling van de software van de ketel. Mijn opmerking hierover is dat dat iets is als het openen of dichtdoen van de deur. Bij dit systeem ging de brander in zo’n geval niet uit. Dat is een kwestie van gebruik. Mijn herinnering is dat wij de keuze hebben gemaakt voor een eenvoudige oplossing voor deze klant, maar het was lang geleden. De juridische druk is groot geweest. Het was een complexe situatie. Het klopt dat er meer was dan alleen de ketels. Soms zie ik bijvoorbeeld dat een kamer niet warm wordt omdat de gevel aan die kant niet goed geïsoleerd is of omdat een ander systeem, geheel buiten ons systeem, niet goed werkt. Bij de heer [geïntimeerde 1] en mevrouw [geïntimeerde 2] is een keer de aansturing van de vloerverwarming door elkaar gehaald. Dat was buiten ons systeem. Ik ben het ermee eens dat ik verantwoordelijk ben voor het goed functioneren van het geheel, maar als componenten buiten onze installatie niet goed werken, dan kom je daar pas achter als het geval zich voordoet. Er is geen garantie van ons daarop. Ik heb wel een oplossing aangeboden. Kortom het is een complexe situatie. Maar we zijn ook niet over een nacht ijs gegaan. Een overzicht van het geheel is als volgt: de woonboerderij. Daarachter een schuur waar de brander staat. Daarachter een silo. Ik heb een leiding aangelegd vanaf de schuur naar een buffervat en verder naar de woonboerderij. Een cv-haard is ook door mij aangesloten op het buffervat.
Wat betreft de e-mail van 20 november 2014, productie 51 bij dagvaarding, kan ik zeggen dat mijn vrouw de mails aan klanten en ook aan fabrieken doet. Ik weet dus verder niet hoe deze mail tot stand is gekomen. Ik denk dat er in dit geval geen gebreken waren aan de installatie. De problemen hadden te maken met aanpassingsproblemen met het toestel. Dat is de ketel. Bijvoorbeeld het legen van de asbak en het omgaan met het bedieningspaneel. Mevrouw [geïntimeerde 2] vraagt wat er (…) aan de hand was en verklaart dat heel nadrukkelijk door de heer [appellant 2] is gezegd dat zij en de heer [geïntimeerde 1] niets hoefden te doen, behalve een of twee keer in de week de asbak legen en bellen bij storing zoals zij steeds hebben gedaan. Ik verklaar daarover dat de perhofer ketel zoals gezegd nog steeds draait. De ketel is goed. Wat betreft de leidingen: deze zijn gemaakt door een fabriek in [vestigingsplaats] , die Thermaflex heet. Er zit een label op wat betreft de diameter. De fabriek maakt de berekeningen, zoveel kilowatt, zoveel ruimte in huis, enzovoort. Productie 7 bij de rechtbank, en alinea 23 conclusie van antwoord: dat zijn de berekeningen van Thermaflex. Het advies was DN20 en dat is toegepast. Thermaflex is ook de fabrikant van allerlei leidingen die in de hele wereld wordt gebruikt, ook in hele wijken in [plaats] . Dit is mijn reactie op productie 48 bij dagvaarding en de opmerking van [betrokkene] dat DN32 had moeten worden toegepast. Een dikkere buis zorgt ervoor dat meer water door de leiding gaat, meer inhoud, dus meer energie. Dat is niet beter. Maar ik heb vertrouwd op de berekeningen van Thermaflex die deskundig is. Zoals gezegd doet mevrouw [appellante 3] de communicatie met fabrikanten. Ik heb zelf niet gecommuniceerd met fabrikanten over ketels.
6.4.
[appellante 3] heeft verklaard:
“Mijn taken in het bedrijf zijn als volgt. Ik ben op kantoor bezig met werkzaamheden. Ik ontvang klanten in showroom. Ik maak offertes. Ik neem de telefoon op en beantwoord vragen. Soms ga ik naar een klant om uitleg te geven. Dit is al jaren mijn takenpakket. De heer [appellant 2] is bezig met de installatie en met verkoop. Hij gaat ook bij klanten kijken wat de situatie is en wat voor oplossing daarbij past. Ik kan mij herinneren dat de heer [geïntimeerde 1] en mevrouw [geïntimeerde 2] een boerderij hadden. Er was gas en zij zochten een andere manier van verwarmen dan gas. Een goedkopere manier. Dat was de reden voor de keuze voor ons systeem. Er waren storingen. Meestal kwamen die in een melding binnen over de e-mail, of soms de telefoon. Wij namen dan contact op en gingen meestal gelijk langs. Ik vond de e-mails wel vaak dreigend, er stond juridische taal in en het kwam intimiderend over. De aard van het probleem, zoals bleek toen wij daar langsgingen, was meestal dat de ketel niet wilde opstarten. Negen van de tien keer had dat te maken met de pellet voorraad die op was of met de schoonmaak die niet goed was gedaan, of in algemene zin met de bediening, namelijk hoe de kachel werkt. Meestal was de oplossing simpel, namelijk hoe zet je de kachel weer aan. Dat legde ik dan uit. Het klopt dat de perhofer ketel daar is weggehaald. Wij hadden op het bedrijf een ketel staan. We hebben de twee ketels omgeruild. De ketel bij ons op bedrijf is geplaatst bij de familie [geïntimeerde 1] en de perhofer ketel is bij ons op het bedrijf geplaatst. Na een paar maanden hebben wij de perhofer ketel doorverkocht aan een andere klant. Daar draait die ketel al ongeveer vier jaar. Die ketel draait nog steeds. Ik heb geen klachten gehoord over het functioneren van de ketel. Maar die klant [heeft] belangstelling en wilde het systeem begrijpen, al heel snel had hij helemaal door hoe het bedieningspaneel werkt. Na de installatie van de perhofer ketel en weer na de installatie van de andere ketel heb ik ter plaatse uitleg gegeven over hoe het bedieningspaneel werkt, over de schoonmaak die nodig was, en ik heb de handleiding besproken. Diverse keren heb ik de handleiding ook uitgereikt. Ik kon zelf het probleem vaak oplossen, ik denk wel 90% van de meldingen. Een voorbeeld van een storing was als volgt: de perhofer ketel had een automatische reiniging. Als deze in werking is dan hoor je geluid, wat gebonk. De heer [geïntimeerde 1] en mevrouw [geïntimeerde 2] hebben een keer via de hoofdschakelaar de stroom uitgezet waardoor de hele ketel uitgeschakeld was. Dat mag je nooit doen. Dat is niet goed voor de ketel. Dat stopt de pomp en stopt alles meteen, maar het vuur blijft nog enige tijd branden. De palazzetti ketel is een eenvoudige ketel. Er is een deur. Je kunt het vuur en het hele proces zien. Het is dus overzichtelijk. Je kunt zien of het schoon is. Het systeem is makkelijk te begrijpen. In de aanloop naar de verkoop en installatie ging mijn contact met de heer [geïntimeerde 1] en mevrouw [geïntimeerde 2] over het gebruik van het systeem, de pellets, de aslader. We zijn ook bij een andere klant op bezoek geweest voor uitleg over het systeem dat al in gebruik was bij die andere klant. Al met al is ons systeem voordelig vergeleken met gas, omdat de pellets als brandstof goedkoper zijn, maar je moet wel onderhoud uitvoeren. Een keer dat ik bij de heer [geïntimeerde 1] en mevrouw [geïntimeerde 2] langsging was alles zwart geworden doordat de deur van de aslader openstond. Dit is gebeurd bij de middelste ketel die tijdelijk is neergezet.
Productie 30, e-mail van 5 februari 2014, wat betreft een deskundige: niemand anders in Nederland verkocht die ketel. Wat betreft de opmerking over de regeling (software) van de ketel: die was toen de palazzetti er al stond. De boodschap in deze e-mail, die mij bijstaat, was dat de perhofer niet terugging naar de klant. Een andere keer ging de aslade heel moeilijk open en dicht. Ik heb daarover contact gehad met de fabriek van palazzetti. Het heeft te maken met de schoonmaak en het schoon houden. Palazzetti maakt elk jaar een nieuwe versie, net als autobedrijven. Updates komen regelmatig. In de nieuwere versies is er iets meer ruimte zodat de aslade wat makkelijker open en dicht gaat maar als je de aslade schoon houdt dan kon het toen ook. Productie 51, e-mail van 20 november 2014, deze staat mij ook bij. Er staat in dat wij in discussie waren met palazzetti over de ketel. Palazzetti verkoopt de ketel nog steeds. De uitkomst van de discussie was dat palazzetti een monteur uit de fabriek en iemand van de importeur in België wilde sturen om ernaar te kijken maar de heer [geïntimeerde 1] en mevrouw [geïntimeerde 2] hebben daar niet aan meegewerkt. Wij mocht op enig moment niet meer komen. In de e-mail staat ook dat vele storingen te wijten waren aan de ketel. De vraag is waarom. Ik denk dat deze klant niet had moeten beginnen aan dit systeem, omdat onderhoud nodig is zoals ik heb uitgelegd. Daarnaast heb ik de zin over storingen die te wijten waren aan de ketel geschreven onder druk van e-mails die ik als dreigend heb ervaren, over een mogelijk ontbinding van de overeenkomst enzovoort.”
6.5.
[geïntimeerde 2] heeft onder meer verklaard:
“Het klopt dat de heer [appellant 2] bij ons langskwam om te vertellen over de mogelijkheden voor een ketel. Hij vertelde wat de Perhofer betreft dat deze gebruiksvriendelijk was omdat alles werd verbrand of in elk geval meer, en dat je ook dus minder vaak de aslade hoeft te legen. Hij vertelde dat we een keer in de week de aslade moesten legen of eventueel twee keer in de winter. Ik heb hem nog gevraagd hoe het zat met de overschakeling van de Cv-ketel naar de kachel die toen in het huis stond. De Cv-ketel heeft als back-up gefungeerd. [appellant 2] vertelde dat de overschakeling naadloos zou zijn en dat wij er niets van zouden merken. De Perhofer zou het dus naadloos overnemen en dan zou de Cv-ketel het weer op kunnen vangen als de Perhofer niet zou branden. Maar we hebben er veel van gemerkt. Een deel van het huis werd niet verwarmd en er was geen warm water daar. Dat betekent veel hinder. Ik heb bij dat eerste gesprek [appellant 2] nog gevraagd of er iets anders was waarmee we rekening moesten houden. Hij vertelde dat we overal van moesten afblijven en nergens aan moesten komen. We moesten hem bellen als er iets aan de hand was. In die fase, nog voor de installatie, hebben we geen handleiding of gebruiksaanwijzing gekregen. Veel later hebben we wel iets gekregen over de display. Het klopt dat wij later de Palazzetti kachel hebben gekregen. Wij vonden het ongelooflijk, maar de heer [appellant 2] heeft de Perhofer een keer ongevraagd meegenomen en vervangen door een tijdelijke ketel, later de Palazzeti. Hij vertelde dat de Palazzeti nog eenvoudiger te bedienen was, dat je de brander kon zien en dat je iets vaker de aslade zou moeten legen. Wij hadden met de Palazzeti ook al snel storingen. [appellant 2] kwam dan langs. Pas veel later hebben we van hem een handleiding gekregen en uitleg wat we in verschillende situaties moesten doen. Zo heeft hij veel later verteld dat volgens de aanwijzingen we bijvoorbeeld een of twee keer per jaar panelen aan de zijkant moesten verwijderen om te stofzuigen, maar dat het wellicht beter was om dat vaker te doen. We hebben toen een stofzuiger gekocht en we hebben iedere week gestofzuigd bij die ijzeren panelen. Maar dat heeft niet geholpen, er waren nog steeds storingen. De storingen kwamen in de periode oktober tot in februari voor. Dat is de periode dat het echt koud wordt. Dan liep de ketel vast. Die kou kon hij niet handelen. Het klopt dat [appellant 2] heeft verklaard dat hij veel ketels heeft geïnstalleerd en dat er elders geen storingen zijn, maar bij ons wel. Ik heb hem een keer toen hij op bezoek was ook gevraagd hoe dat kon, je kon geen bedrijf bouwen op een kachel zoals wij hadden, heb ik hem gezegd. Hij zei toen dat er wel eens een adres is waar alles fout gaat en dat is toevallig bij jullie, zei hij. Hij was zelf ook zoekende en hij vond de oplossing niet. Wij waren het adres waar alles tegenzat. Het is ook zo dat bij ons een leiding van 30 meter ligt onder de grond naar het gebouw waar de ketel staat. Nu is beton gestort in de keuken en die leiding ligt eronder, dus de schade is niet te herstellen, want wij kunnen die leiding niet verwijderen. Het klopt dat ik de documenten die bij de akte van 16 mei 2018 zijn overgelegd, producties 3 tot en met 14, niet heb gezien anders dan in deze procedure. Wij hebben bij de installatie of daarvoor alleen folders gehad met uitleg van [appellant 2] . Het ging om plaatjes met uitleg over wat voor functies je kon krijgen. Het ging niet om een handleiding of iets dergelijks met informatie over het gebruik. Zoals gezegd hebben we later iets gehad over de display. U wijst op productie 4 bij antwoord bij de rechtbank. Het valt mij op dat dat een uitgebreide tekst is die ik destijds niet heb gezien. Er was een kortere versie, zoals gezegd plaatjes met tekst over functies. Die kortere versie is nog niet overgelegd in de zaak.
Ik wil graag nog iets verklaren naar aanleiding van het proces-verbaal van de vorige keer. Het gaat over de pellets. De vorige keer stond in het proces-verbaal dat het een keer over vaker zou zijn voorgekomen dat er geen pellets waren in de silo. Dat is pertinent niet waar. De silo waar de pellets in werden bewaard was ongeveer een kwart zo groot als deze hele zaal. Je kon dus maanden erover doen om een volle silo zak op te maken. Het kwam voor dat de machine de melding gaf “geen pellets”, maar dat was, zo bleek, omdat de schroef in de leiding die de pellets moet aanvoeren naar de brander niet functioneerde. Er waren altijd pellets in de zak. Een keer heeft [appellant 2] vanuit de zijkant wat pellets naar het midden geduwd. Daarna hebben we ook gezorgd dat er overal pellets waren, dus ook in het midden. Je kon zien als er spanning zat op de zak dat er dus pellets in zaten.
Ik weet niet meer hoe groot het verbruik van pellets is geweest in 2014. Ik kan niet zeggen hoeveel kilo het was. We hebben meermalen een waarschuwing van [appellant 2] gehad dat er een probleem zou kunnen zijn met stof in de silo zak. Wij hebben dus vaker pellets weg moeten laten lopen uit de zak en daarna de zak opnieuw vullen met nieuwe pellets. Het was een hele grote vrachtwagen die de pellets kwam brengen. De hele zak werd in een keer gevuld met een slurf. We zorgden dat de zak elke keer vol was. U vraagt welke kwaliteit pellets nodig was. Wij hebben [appellant 2] en [appellante 3] om advies gevraagd welke pellets goed waren op het moment van een bestelling. Wij hebben dan de pellets besteld die [appellant 2] en [appellante 3] ons adviseerden.”
6.6.
[geïntimeerde 1] heeft verklaard:
“Mijn vrouw en ik hebben op enig moment een boerderij gekocht. Er was een Cv-installatie. Wij wilden kijken wat voor mogelijkheden er waren voor verwarming. De heer [appellant 2] kwam een keer langs om te kijken en om uitleg te geven over de mogelijkheden. Hij vertelde dat de Perhofer ketel gebruiksvriendelijk was en onderhoudsarm. Hij vertelde ook dat hij deze ketel naadloos kon aansluiten op de Cv-installatie. Hij heeft later ook een open haard gerealiseerd met een aansluiting naar een buffervat in de keuken. Vanaf dat buffervat loopt ook een leiding van 30 meter naar de Perhofer. [appellant 2] heeft zich steeds voorgestaan op zijn deskundigheid. Hij vertelde dat hij de hele installatie zou realiseren. Het enige wat wij volgens hem moesten doen was de aslade legen, af en toe in de warme maanden, dan gaat het alleen om warm water, en een of twee keer in de week in de koude maanden. Dit hebben wij ook altijd gedaan. Wij hebben geen handleiding voor het onderhoud van de ketel Perhofer ontvangen. Wij hebben later iets ontvangen wat betreft het bedieningspaneel. [appellant 2] heeft ons ter plaatse uitgelegd hoe we de aslade moesten legen doordat hij voordeed. Dat was ook niet zo moeilijk. Ook de Palazzeti ketel was volgens hem gebruiksvriendelijk en onderhoudsarm. Ik verwijs naar de e-mails. Er is ook een e-mail van mevrouw [appellante 3] over het afslaan van de ketel. Ik wil ook opmerken dat de overgang van de Perhofer naar de Palazzeti geen keuze van ons is geweest. Het is niet in overleg met ons gegaan. Het is ons overkomen. [appellant 2] en [appellante 3] hebben ons verteld dat de Perhofer kapot was. Pas later hebben wij gehoord dat de Perhofer was verkocht aan iemand anders. Ik weet nog steeds niet of dat waar is. Later hebben wij een handleiding gekregen voor de Palazzeti. Dit was na een enorm aantal klachten wat betreft de Perhofer en later was het hetzelfde wat betreft de Palazzeti. Elke keer als het echt koud begon te worden ging het mis. [appellant 2] heeft tal van werkzaamheden uitgevoerd. Hij heeft onderdelen vervangen. Hij heeft nooit gezegd dat er problemen waren met het onderhoud. Ik verwijs weer naar de e-mails. Hij heeft een keer wel een vraag gesteld over de kwaliteit van de pellets. Wij hebben toen advies gevraagd voor de aankoop van nieuwe pellets en dat advies hebben wij ook gevolgd. Ik heb ook gezien dat ergens wordt gezegd dat de pellets op zouden zijn. Dat is onzin. Er waren steeds pellets. Een keer hebben wij zelfs 700 kilo pellets weg laten lopen en dus weggegooid op verzoek van [appellant 2] . Hij heeft die pellets overigens op mijn verzoek zelf meegenomen. Ik heb vandaag een folder meegenomen die wij destijds hebben ontvangen over de Palazzeti. Het is mij gisteren opgevallen, voor het eerst, dat deze folder anders en korter is dan de folder die erop lijkt en als productie 4 bij antwoord is overgelegd. Het verschil is gelegen in extra uitleg die in productie 4 wordt gegeven over onderwerpen zoals stofzuigen. De folder die ik nu heb meegenomen is nog niet in het geding gebracht. De instructie wat betreft stofzuigen was eerst een of twee keer per jaar. Daarna was de instructie om dat vaker te doen. Wij hebben in 2014 een as-stofzuiger gekocht en we hebben steeds de instructies uitgevoerd. De folder die ik nu heb meegenomen, hebben wij in februari of maart 2014 gekregen. Het klopt dat ik producties 3 tot en met 14 bij de akte van de wederpartij van mei dit jaar niet eerder had gezien en buiten deze procedure niet had ontvangen. Ik wil nog wijzen op het tardieve verweer. [appellant 2] is in de procedure gaan zeggen dat wij ons niet zouden hebben gehouden aan instructies of aanwijzingen wat betreft onderhoud. Ik verwijs naar de e-mails. Er was een scala van gebreken en allerlei onderdelen zijn vervangen zoals de vijzelmotor, asla, kiepklep en branderbed. [appellant 2] en [appellante 3] hebben ons echter nooit gezegd dat er iets was met het onderhoud. Ik weet nog dat ik een keer in de nacht naar buiten keek en ik miste de kap van de schoorsteen. Deze was er in een explosie afgeblazen, zo bleek later. Dit was nog de Perhofer. Zoals eerder gezegd wil ik tot slot opmerken dat [appellant 2] ons heeft verteld dat de Perhofer kapot was gegaan. Daarom keken wij wat voor nieuwe ketel er moest komen. [Pas] bij de kantonrechter heeft [appellant 2] gezegd dat de Perhofer was verkocht aan iemand anders en het daar goed deed. Ik weet niet of dat waar is, maar het is in elk geval niet relevant voor het functioneren bij ons, want bij ons deed de ketel het niet goed.”
6.7.
Het hof is van oordeel dat [appellanten c.s.] niet is geslaagd in het door haar te leveren tegenbewijs. [appellanten c.s.] heeft niet bewezen dat het gekochte bij aflevering, en meer in het bijzonder na de vervanging van de Perhofer-ketel door de Palazzetti-ketel, aan de overeenkomst heeft beantwoord dan wel dat de afwijking het gevolg is van of is veroorzaakt door een zich na de aflevering voorgedane omstandigheid. Uit de verklaringen van [appellant 2] en [appellante 3] blijkt dat het gaat om een systeem dat partijen in goed overleg in bedrijf moeten stellen. De klant is goed geïnstrueerd en moet zorgvuldig omgaan met de ketel, zo heeft [appellant 2] verklaard. Dit maakt duidelijk dat ondeskundig gebruik een oorzaak zou kunnen zijn van de problematiek. Maar [geïntimeerde 2] en [geïntimeerde 1] hebben verklaard dat zij (geruime tijd) niet goed zijn geïnstrueerd, wel steeds goed hebben opgelet en zich nauwgezet hebben gehouden aan de instructies die [appellant 2] in de loop van de tijd wel heeft gegeven. Het hof acht ook hun verklaringen betrouwbaar en overtuigend. [geïntimeerde 2] en [geïntimeerde 1] hebben de verklaringen van [appellant 2] en [appellante 3] , en de door [appellanten c.s.] overgelegde stukken, ontzenuwd. De exacte oorzaak van de problematiek is onduidelijk gebleven. De meest aannemelijke oorzaak lijkt samen te hangen met de breedte van de buizen (DN20 of DN32) en de inrichting van de installatie. Wellicht zijn er storingen geweest omdat de buizen niet breed genoeg waren voor dit type installatie. Wat hiervan zij, deze aspecten staan in nauw verband tot de installatie als geheel. [appellanten c.s.] is ook voor deze aspecten verantwoordelijk. Dit geldt ook als zij de adviezen (bijvoorbeeld van de gerenommeerde fabrikant van de buizen) heeft gevolgd, zoals [appellant 2] heeft verklaard.
6.8.
De tussenconclusie is dat het wettelijk vermoeden onverkort geldt. [appellanten c.s.] is niet geslaagd in het bewijs van het tegendeel. Het moet ervoor worden gehouden dat de aan [geintimeerden c.s.] geleverde houtgestookte Cv-installatie bij aflevering en ook na de vervanging van de Perhofer-ketel door de Palazzetti-ketel niet aan de overeenkomst heeft beantwoord. Grief 1 in principaal hoger beroep faalt.
6.9.
[geintimeerden c.s.] was dan ook bevoegd tot ontbinding van de overeenkomst. Hij heeft deze rechtsgeldig ontbonden. De verklaring voor recht hierover is terecht gegeven door de kantonrechter.
6.10.
Grieven 2 en 3 van [appellanten c.s.] in principaal hoger beroep richten zich tegen de weigering van de kantonrechter het aan [geintimeerden c.s.] terug te geven bedrag te verminderen met
( a) een redelijk bedrag voor het gebruik van de Cv-installatie;
( b) een post van € 10.326,43 voor zaken die achterblijven in de woning.
De grief van [geintimeerden c.s.] in incidenteel hoger beroep richt zich tegen de vermindering door de kantonrechter van het in conventie gevorderde bedrag met een bedrag van € 1.038,87 wegens de kosten van aanleg van 30 meter grondleiding. Dit onderwerp hoort bij de post (b) hiervoor: [geintimeerden c.s.] pleit voor reducering van deze aftrekpost tot nihil en [appellanten c.s.] vordert een aanvullende vermindering van € 10.326,43.
Deze grieven lenen zich voor gezamenlijke behandeling.
6.11.
[appellanten c.s.] heeft bij de toelichting op grief 2 gesteld dat de terug te betalen koopsom moet worden verminderd met een vergoeding gelet op het gebruik van de installatie tot en met de dag van de ontbinding (grieven, 24). [appellanten c.s.] heeft in dit verband geen bedrag genoemd. [appellanten c.s.] heeft bij de toelichting op grief 3 naar voren gebracht dat [geintimeerden c.s.] een vergoeding verschuldigd is voor geleverd materiaal dat bij de boiler hoort en niet te demonteren is. Het gaat volgens [de V.O.F.] om de volgende posten: temperatuurmeters, expansievat, overdrukventiel, aansluitset, automix, ketelveiligheidsset, warmhoudregeling, klein installatiemateriaal, 2 dagen arbeid 2 man en grondleiding. [appellanten c.s.] betoogt, naar het hof begrijpt, dat [geintimeerden c.s.] van meet af aan en nog steeds profijt heeft van al deze posten, omdat [geintimeerden c.s.] de boiler gebruikt. [appellanten c.s.] stelt dat al deze posten een waarde vertegenwoordigen van € 7.760,39 (grieven, 28, slot). [appellanten c.s.] telt daarbij een bedrag van € 2.566,04 op als prijs van (naar het hof begrijpt) de boiler (grieven, 26). Dit levert een totale vermindering op van € 10.326,43 in aanvulling op de grondleiding (€ 1.038,00, bestreden vonnis, 4.10) (kennelijk te vermeerderen met een niet gespecificeerde vergoeding voor gebruik).
6.12.
[geintimeerden c.s.] heeft wat betreft het gebruik van de installatie nogmaals gewezen op de storingen en problemen in de loop van de jaren (antwoord, 20). [geintimeerden c.s.] heeft ook gewezen op de kosten van een nieuwe cv-ketel (€ 5.520,00) die in de plaats is getreden van de door [appellanten c.s.] geleverde installatie (plus niet gespecificeerde extra stookkosten) (antwoord, 20). De prijs van de boiler is volgens [geintimeerden c.s.] al in mindering gebracht op de vordering (antwoord, 25). [geintimeerden c.s.] betwist dat het installatiemateriaal van € 650,00 exclusief btw bij de boiler behoort en dat het installatiewerk van € 2.780,00 exclusief btw moet worden toegerekend aan de installatie van en rond de boiler (antwoord, 28). [geintimeerden c.s.] erkent dat zaken met een waarde van € 1.050,00 exclusief btw bij de boiler horen en dat dit bedrag niet behoeft te worden gerestitueerd (antwoord, 27). [geintimeerden c.s.] wijst op de overlast en het ongemak, hogere energielasten in de toekomst en de onmogelijkheid de bijkeuken naar wens in te richten (antwoord, 29) en betoogt dat de zaken en de arbeid weinig of geen subjectieve waarde hebben gehad. In het incidenteel hoger beroep wijst [geintimeerden c.s.] erop dat de grondleiding geen enkele waarde (meer) heeft en niet langer in gebruik is omdat de door [appellanten c.s.] geleverde installatie niet meer wordt gebruikt.
6.13.
Het hof overweegt in de eerste plaats dat [geintimeerden c.s.] zoals hij stelt de prijs van de boiler in mindering heeft gebracht op de vordering (€ 2.939,30, tussenarrest, 3.2). In zoverre is er geen grond voor een aanvullende vermindering.
Het hof zal verder € 1.050,00, te vermeerderen met btw, in mindering brengen op de terug te geven koopprijs. [geintimeerden c.s.] heeft de gevorderde vermindering in zoverre erkend. Voor het overige zal het hof op dit onderdeel geen bedrag in mindering brengen op de koopprijs. [appellanten c.s.] heeft immers niet duidelijk gemaakt dat [geintimeerden c.s.] profijt heeft gehad voor meer dan een waarde van € 1.050,00 (artikel 6:272 lid 2 BW: de waarde die de prestatie in de gegeven omstandigheden werkelijk heeft gehad). [appellanten c.s.] heeft ook niet voldoende onderbouwd dat de genoemde posten samenhangen met de boiler (in plaats van de houtkachel of overige onderdelen van de installatie). De omstandigheid dat [appellanten c.s.] kosten heeft gemaakt voor materiaal en arbeid, is onvoldoende voor een andere conclusie. Bij gebreke van een nadere toelichting, die ontbreekt, moet verder worden aangenomen dat arbeid en materiaal opgaan in de algehele vergoeding voor gebruik van de installatie (zie hierna). Wat betreft de grondleiding volgt het hof het standpunt van [geintimeerden c.s.] : de grondleiding is uitsluitend aangelegd voor de installatie van [appellanten c.s.] De grondleiding heeft nu geen waarde voor [geintimeerden c.s.] , zoals deze onbetwist aanvoert. De eventuele waarde in de jaren van gebruik van de installatie gaat ook hier op in de algehele vergoeding voor gebruik van de installatie (zie hierna). De grief in incidenteel appel slaagt. De post van € 1.038,00 zal niet in mindering worden gebracht op de terug te geven koopprijs.
6.14.
Het hof zal een bedrag van € 1.500,00 (inclusief btw) in mindering brengen op de koopprijs als vergoeding voor het gebruik van de installatie in de periode vanaf 2010 tot eind 2015. Het hof houdt hierbij rekening met het tijdsverloop (vijf jaar), de prijs van de cv-ketel die [geintimeerden c.s.] anders eerder had moeten aanschaffen (€ 5.520,00) en de waarde van arbeid en materiaal voor het systeem (artikel 6:272 lid 2 BW: de waarde die de prestatie in de gegeven omstandigheden werkelijk heeft gehad). [geintimeerden c.s.] betwist in de kern niet (voldoende concreet onderbouwd) dat het systeem gedurende (enkele min of meer lange) periodes wel heeft gewerkt. Het hof weegt ook de omstandigheid van de storingen en het ongemak mee: het systeem heeft meermalen niet goed gefunctioneerd. De risicoverdeling van artikel 7:10 lid 3 BW is door de kantonrechter in dit verband genoemd, maar partijen beroepen zich hier niet op en deze regeling staat naar het oordeel van het hof niet in de weg aan een vergoeding voor het gebruik van dit systeem. Dit systeem is niet te vergelijken met een eenvoudige zaak die in een winkel wordt gekocht en enkele dagen later wordt geretourneerd. Het hof weegt verder mee, in de vorm van een voorzichtige schatting in het nadeel van [appellanten c.s.] , dat [appellanten c.s.] niet heeft gespecificeerd hoe hoog de vergoeding zou moeten zijn en geen feiten in dit verband heeft aangereikt. De kosten van arbeid en materiaal voor de installatie zijn zoals hiervoor overwogen voor het overige onvoldoende onderbouwd en onvoldoende in verband gebracht met de boiler en het mogelijke profijt van [geintimeerden c.s.] Voor het overige is niets gesteld over het voordeel dat aan [geintimeerden c.s.] ten goede is gekomen door het gebruik van het systeem. Het hof betrekt de stellingen van [geintimeerden c.s.] over hogere energiekosten in de toekomst en de inrichting van de bijkeuken niet bij de beoordeling, omdat het bij deze stellingen gaat om (mogelijke) toekomstige kosten, afhankelijk van toekomstige keuzes van [geintimeerden c.s.] Deze kosten zijn in dit geding onvoldoende onderbouwd. Vergoeding daarvan wordt ook niet gevorderd. Dergelijke kosten laten de werkelijke waarde van de prestatie voor [geintimeerden c.s.] onverlet. Deze beoordeling leidt, alles bezien in onderling verband en samenhang, tot een vermindering van € 1.500,00.
6.15.
De afrekening tussen partijen in dit geding is als volgt:
koopprijs (vonnis, 2.1) € 23.250,00 inclusief btw
-/- combiboiler (tussenarrest, 3.2) 2.939,30 inclusief btw
saldo (vordering [geintimeerden c.s.] ) 20.310,70
-/- gebruik 1.500,00 inclusief btw
-/- zaken (boiler) (erkend)
1.249,50inclusief btw (€ 1.050,00 excl. btw)
1.249,50inclusief btw (€ 1.050,00 excl. btw)
saldo te betalen door [appellanten c.s.] € 17.561,20.
6.16.
De beoordeling leidt tot de volgende conclusies. Grief 1 in principaal hoger beroep faalt. De overige grieven in principaal hoger beroep slagen ten dele en de grief in incidenteel hoger beroep slaagt. Dit leidt tot de hiervoor omschreven algehele afrekening. Het bestreden vonnis moet uitsluitend worden vernietigd voor zover [appellanten c.s.] bij dat vonnis in conventie is veroordeeld om aan [geintimeerden c.s.] € 19.271,83 te betalen, vermeerderd met de wettelijke rente over dat bedrag vanaf 16 januari 2015. Het hof zal, in zoverre opnieuw rechtdoende, [appellanten c.s.] veroordelen om aan [geintimeerden c.s.] € 17.561,20 te betalen, vermeerderd met de wettelijke rente over dat bedrag vanaf 16 januari 2015. Het hof zal het vonnis in conventie voor het overige (de verklaring voor recht en de proceskostenveroordeling) bekrachtigen. Het hof zal [de V.O.F.] als de grotendeels in het ongelijk gestelde partij veroordelen in de proceskosten van het principaal hoger beroep en het incidenteel hoger beroep (begroting voor salaris advocaat in principaal hoger beroep: grieven 1, enquête ½, contra-enquête 1, memorie ½, totaal 3, tarief III € 1.391,--; begroting voor salaris advocaat in incidenteel hoger beroep: 1 punt voor memorie van grieven in incidenteel hoger beroep maal tarief I maal factor ½).
7.De uitspraak
Het hof:
vernietigt het bestreden vonnis in conventie uitsluitend voor zover [appellanten c.s.] bij dat vonnis in conventie hoofdelijk is veroordeeld om aan [geintimeerden c.s.] € 19.271,83 te betalen, vermeerderd met de wettelijke rente over dat bedrag vanaf 16 januari 2015;
in zoverre opnieuw rechtdoende: veroordeelt [appellanten c.s.] hoofdelijk om aan [geintimeerden c.s.] € 17.561,20 te betalen, vermeerderd met de wettelijke rente over dat bedrag vanaf 16 januari 2015;
bekrachtigt het bestreden vonnis in conventie voor het overige, dat wil zeggen ten aanzien van de verklaring voor recht en ten aanzien van de veroordeling van [appellanten c.s.] in de proceskosten van het geding in conventie;
veroordeelt [appellanten c.s.] hoofdelijk in de proceskosten van het principaal en incidenteel hoger beroep, aan de zijde van [geintimeerden c.s.] tot op heden begroot op € 718,-- voor griffierecht en op € 4.173,00 voor salaris advocaat in principaal hoger beroep en op € 379,50 voor salaris advocaat in incidenteel hoger beroep;
wijst af het meer of anders gevorderde;
verklaart dit arrest uitvoerbaar bij voorraad.
Dit arrest is gewezen door mrs. I.B.N. Keizer, M.G.W.M. Stienissen en L.S. Frakes en is in het openbaar uitgesproken door de rolraadsheer op 19 maart 2019.
griffier rolraadsheer