Uitspraak
Rolnummer: 22-000016-22
Parketnummer: 09-993021-20
Datum uitspraak: 13 maart 2024
TEGENSPRAAK
Gerechtshof Den Haag
meervoudige kamer voor strafzaken
Arrest
gewezen op het hoger beroep tegen het vonnis van de rechtbank Den Haag van 24 december 2021 in de strafzaak tegen de verdachte:
[medeverdachte 20],
geboren te [geboorteplaats] op [geboortedag] 1970,
adres: [adres].
Onderzoek van de zaak
Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting in eerste aanleg en het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van dit hof.
Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal en van hetgeen door en namens de verdachte naar voren is gebracht.
Procesgang
In eerste aanleg is de verdachte ter zake van het onder 1 eerste en tweede cumulatief/alternatief, 2, 3, 4 primair en 5 tenlastegelegde veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 9 maanden, met aftrek van voorarrest. Voorts is een beslissing genomen omtrent de vordering van de benadeelde partij [stichting 1] (inmiddels [stichting 2]), zoals nader omschreven in het vonnis waarvan beroep.
Namens de verdachte is tegen het vonnis hoger beroep ingesteld.
Tenlastelegging
Aan de verdachte is tenlastegelegd hetgeen is vermeld in de dagvaarding en na wijziging van de tenlastelegging ter terechtzitting in hoger beroep. De tekst van de
tenlastelegging is als bijlage I aan dit arrest gehecht.
Vordering van de advocaat-generaal
De advocaat-generaal heeft gevorderd dat het vonnis waarvan beroep zal worden vernietigd en dat de verdachte ter zake van het onder 1 eerste en tweede cumulatief/alternatief, 2, 3, 4 primair en 5 tenlastegelegde zal worden veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 9 maanden waarvan 3 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van 2 jaren.
Het vonnis waarvan beroep
Het vonnis waarvan beroep kan niet in stand blijven omdat het hof zich daarmee niet verenigt.
Algemene beschouwingen
Aanleiding onderzoek - aantreffen verdeelplannen
In het kader van een (ander) strafrechtelijk fraudeonderzoek zijn eind 2016 twee mobiele telefoonnummers opgenomen en uitgeluisterd. De gebruiker van deze nummers voerde in deze periode onder meer gesprekken met [medeverdachte 13] (hierna: [medeverdachte 13]). [medeverdachte 13] had verschillende vennootschappen op zijn naam staan, waarmee werkzaamheden voor derden werden verricht.
In een uitgeluisterd gesprek van 4 oktober 2016 vroeg [medeverdachte 13] aan zijn gesprekspartner of deze een fictieve leningsovereenkomst kon verzorgen — uiteindelijk ten bedrage van € 70.000,- — ter verantwoording van de aankoop van een BMW X6.
In het kader van nader strafrechtelijk onderzoek werd tijdens de doorzoeking van de woning van [medeverdachte 13] op 16 mei 2017 een bedrag van € 41.450 aan contanten aangetroffen, een leningsovereenkomst, alsook USB-sticks en externe harde schijven met daarop verschillende Excel-bestanden genaamd ‘verdeelplan’. Deze verdeelplannen hadden kolommen getiteld: ‘bedrag opdracht’; ‘omschrijving’; ‘uitgevoerd’; en ‘te verdelen’. Drie andere kolommen hadden als titel de letters ‘J’, ‘M’ en ‘C’.
0p grond van deze (en andere) bevindingen is het vermoeden ontstaan dat [medeverdachte 13] betrokken was bij zogenaamde ‘kickback’-constructies met andere (rechts)personen. Dat was de aanleiding voor het starten van het strafrechtelijk onderzoek ‘lkszes’.
Betrokkenheid medewerkers [stichting 1]
Uit nader onderzoek naar de gegevensdragers die bij [medeverdachte 13] waren aangetroffen, bleek dat diverse e-mailberichten waren verstuurd of ontvangen met een verdeelplan als bijlage. Deze emailberichten waren gericht aan of afkomstig van [medeverdachte 1] (hierna: [medeverdachte 1]) en [medeverdachte] (hierna: [medeverdachte]). Beiden waren in de onderzoeksperiode — van 2015 tot en met medio 2018 — werkzaam bij de Rotterdamse [stichting 1], [medeverdachte 1] als senior vastgoedbeheerder, [medeverdachte] als medewerker sociaal beheer. Als senior vastgoedbeheerder was [medeverdachte 1] belast met het voorbereiden en laten uitvoeren van planmatig onderhoud aan verschillende panden van [stichting 1]. Bij de totstandkoming van de onderhoudsplannen bracht [medeverdachte] als medewerker sociaal beheer de wensen en behoeften in van gebruikers van de panden.
Bij een doorzoeking van de woning van [medeverdachte 1] op 7 november 2018 werd een harde schijf aangetroffen met verdeelplannen (over 2017) die nog niet eerder in het onderzoek waren betrokken. Ook werd een notitieboekje aangetroffen met aantekeningen die betrekking hadden op bedragen en de personen tussen wie die bedragen verdeeld zouden worden. Onderzoek naar de bankrekeningen van de [stichting 1]-medewerkers, de vader van [medeverdachte 1] en de partner van [medeverdachte] alsmede naar hun vennootschappen leidde naar een groot aantal bedrijven, die werkzaamheden uitvoerden voor en in rekening brachten aan [stichting 1] maar daarnaast (vermoedelijk) betalingen deden aan [medeverdachte 1] en [medeverdachte], hetzij rechtstreeks hetzij via derde (rechts)personen.
Uit het onderzoek Ikszes concludeerde het openbaar ministerie uiteindelijk dat sprake was van twee fraudepatronen, te weten:
Met betrekking tot een aantal onderhoudscontracten werd een offerteprijs gehanteerd die hoger was dan de werkelijke kosten van de uitvoering van het betreffende contract. Het verschil tussen de opgehoogde en de oorspronkelijke offerte prijs werd vervolgens via valse facturen van meerdere vennootschappen van de verdachten onderling verdeeld;
Met betrekking tot herziene schoonmaakcontracten werd de offerteprijs opgehoogd met 10% van de omzet die de betreffende opdrachtnemer uit het contract genereerde. Deze 10% werd ook via valse facturen van meerdere vennootschappen van de verdachten onderling verdeeld, aldus de verdenking.
In hoger beroep zijn nog aan de orde de zaken van vijftien natuurlijke personen en twaalf rechtspersonen.
Feiten
Als hoofdverdachten kunnen worden beschouwd de twee [stichting 1]-medewerkers plus de personen die zij als ‘tussenpersoon’ gebruikten. De [stichting 1]-medewerkers gebruikten drie tussenpersonen ([medeverdachte 13], [medeverdachte 8], [medeverdachte 20]) die elk bij verschillende projecten betrokken waren. Beide [stichting 1]-medewerkers hebben verklaard uit de verschillende aanneemsommen, of uit een aan de omzet van de opdracht gerelateerde provisie, geldbedragen naar zichzelf, en naar de tussenpersonen, te hebben laten vloeien zonder dat [stichting 1] daarvan op de hoogte was. Samen met de tussenpersonen zorgden zij ervoor dat de onderling te verdelen geldbedragen via facturen, al dan niet via derde-vennootschappen, naar de (privé vennootschappen van) die [stichting 1]-medewerkers respectievelijk de tussenpersonen vloeiden.
De hoofdverdachten en/of hun tussenpersonen benaderden verschillende bedrijven met het verzoek of deze geïnteresseerd waren om voor [stichting 1] opdrachten te verrichten. Daartoe werden vervolgens offertes bij [stichting 1] ingediend. Bij een aantal van die offertes was sprake van het opzettelijk ophogen van het offertebedrag, waarna het opgehoogde deel tussen de hoofdverdachten werd verdeeld. Bij de schoonmaak contracten werd de betrokken schoonmaakbedrijven vooraf gevraagd of zij wilden instemmen met de afspraak dat zij 10% van de met de opdracht gegenereerde omzet via kickback constructies aan de hoofdverdachten wilden betalen. Die betalingen vonden vervolgens via facturen van diverse vennootschappen plaats.
[medeverdachte 1] was als senior vastgoedbeheerder onder meer verantwoordelijk voor het (beleid met betrekking tot) vastgoedbeheer en het planmatig onderhoud. Als medewerker sociaal beheer was [medeverdachte] onder meer verantwoordelijk voor het opstellen van wijkvisies/beleidsplannen, het vaststellen van het sociale beleid voor de complexen en het opstellen en uitvoeren van leefbaarheidsprojecten.
Ingevolge de [stichting 1] bevoegdhedentabel had [medeverdachte 1] een zelfstandige bevoegdheid tot een bedrag van € 15.000,-; voor [medeverdachte] was dat een bedrag van € 1.000,-.
Ingevolge het interne [stichting 1] Procuratiereglement en zoals genoemd in de gebruikte [stichting 1] opdrachtformulieren diende er voor opdrachten met betrekking tot planmatig onderhoud, contractonderhoud en projectontwikkeling ten bedrage van € 0,- - € 5.000,- een offerte te worden gevraagd van een partij die geselecteerd is op basis van objectieve criteria. Het dossier bevat geen document of verklaring waarin die objectieve criteria worden uitgewerkt.
Voor opdrachten tussen € 5.000,- en € 25.000,- dienden minimaal twee offertes te worden aangevraagd. Voor opdrachten van € 25.000,- of meer dienden minimaal drie offertes te worden aangevraagd.
In het dossier heeft het hof nagenoeg geen stukken aangetroffen waaruit kan worden afgeleid hoe [stichting 1] als opdrachtgever de uitgebrachte offertes beoordeelde en tot gunning van opdrachten kwam.
Volgens verklaringen van [medeverdachte 1] werden de offertes niet alleen door hem beoordeeld. Na beoordeling van de offerte(s) maakte de vastgoedbeheerder een keuze en legde deze vast in een zogenaamd opdrachtformulier (ook wel: “verplichtingenformulier”) met een verzoek om toestemming tot gunning van de opdracht. Afhankelijk van het offertebedrag was toestemming vereist van één of meerdere andere [stichting 1] functionarissen. De teammanager had een tekenbevoegdheid tot € 50.000,-. Het afdelingshoofd had een teken bevoegdheid tot € 100.000,-. De directeur had een tekenbevoegdheid tot € 1.000.000,-. Zij waren allen deskundig op het terrein van de (bouw)kwaliteit en kenden de markt waardoor zij een oordeel konden vellen over de kwaliteit en de marktconformiteit van de uiteindelijke aanneemsommen
Het opdrachtformulier diende als basis voor het opmaken van een contract en werd getekend door [medeverdachte 1]. [medeverdachte 1] noch [medeverdachte] waren bevoegd de contracten te ondertekenen. Het uitzenden van de op de contracten betrekking hebbende facturen en het betaalbaar stellen van die facturen geschiedde door andere werknemers van [stichting 1]. Bij de betaalbaar stelling werd het vier-ogen principe toegepast.
Schoonmaak contracten
Met betrekking tot de schoonmaakcontracten blijkt uit het dossier dat [medeverdachte 1] en [medeverdachte] een aantal wegingsfactoren hebben opgesteld en toegepast, en hebben gedeeld met tussenpersoon [medeverdachte 8], waaruit de scores van de diverse bedrijven volgden. Een en ander hebben zij in een memo van 8 mei 2015 (DOC-215-18b-d) opgenomen welk memo [medeverdachte 1] vervolgens aan het management team zond. In reactie daarop heeft het management team verzocht om ook de door de kandidaten toegezonden plannen van aanpak aan het management team te sturen zodat deze een beter beeld van de praktische inhoud van de offertes konden krijgen en het memo beter gezamenlijk kon worden besproken. Ofschoon dit niet expliciet uit het dossier volgt gaat het hof ervan uit dat die bespreking heeft plaats gevonden.
Met betrekking tot de schoonmaakcontracten was het de wens van [stichting 1] om (1) het aantal schoonmaakbedrijven dat voor [stichting 1] werkte drastisch in te krimpen tot maximaal drie en (2) de omvangrijke meerwerk kosten in het vervolg onderdeel te laten uitmaken van de nieuw te sluiten contracten. Aldus zou meer overzicht en controle verkregen worden over de kwaliteit van het schoonmaakwerk en zouden de meerwerk kosten aanzienlijk worden verminderd.
Met betrekking tot de nieuw te sluiten schoonmaakcontracten zijn weliswaar acht offertes ontvangen (waarvan er één dermate laag was dat deze om redenen van (gebrek aan) geloofwaardigheid werd afgewezen), maar het dossier biedt aanknopingspunten voor de stelling dat van aanvang af duidelijk was dat de drie bedrijven die door de betreffende tussenpersoon ([medeverdachte 8]) bij [medeverdachte 1] en [medeverdachte] werden aangebracht (de verdachten [medeverdachte 4] ([groep]), [medeverdachte bedrijf] en [medeverdachte 11]) de opdracht sowieso zouden krijgen omdat deze drie bedrijven desgevraagd door tussenpersoon [medeverdachte 8] (aldus meldde [medeverdachte 8] aan [medeverdachte 1] en [medeverdachte]) bereid waren om 10% omzetfee via de (vennootschap van de) tussenpersoon en/of andere vennootschappen aan beide [stichting 1] medewerkers plus de tussenpersoon te betalen. Het [stichting 1] voorschrift om drie onafhankelijke offertes te vragen is hierbij geschonden omdat de uiteindelijke keuze van de opdrachtnemers niet tot stand kwam op basis van de geoffreerde prijs in combinatie met toepassing van de wegingsfactoren, maar tot stand kwam op het enkele gegeven dat deze drie bedrijven, naar zeggen van [medeverdachte 8], bereid waren 10% van de aldus verkregen omzet als kickback aan de [stichting 1] medewerkers en hun tussenpersoon te betalen. Het offerte proces werd aldus buiten het zicht van [stichting 1] gemanipuleerd ofschoon van de uiteindelijke aanneemsommen niet kan worden gezegd dat deze niet-marktconform waren.
Beschouwingen voorafgaand aan een algemene juridische beoordeling
Verdeelplannen
In e-mail-correspondentie tussen de [stichting 1]-medewerkers en de tussenpersonen alsmede in een notitieboekje van een van de [stichting 1]-medewerkers zijn meerdere “verdeelplannen” aangetroffen. In deze correspondentie en aantekeningen werd – zo lijkt het - gedetailleerd bijgehouden welke bedragen op bepaalde projecten tussen de [stichting 1]-medewerkers en hun tussenpersonen konden worden verdeeld. De stelling van het openbaar ministerie en van [stichting 1] (als benadeelde partij) is dat, ook al zouden de definitieve aanneemsommen ‘marktconform’ zijn, [stichting 1] het werk toch voor een lager bedrag had kunnen laten verrichten indien geen sprake was geweest van tussen de verdachten onderling te verdelen bedragen. De aanneemsommen zijn – aldus het openbaar ministerie en [stichting 1] – in die gevallen feitelijk onnodig verhoogd: als de [stichting 1] medewerkers en hun tussenpersonen geen geld voor zichzelf van de aanneemsommen hadden afgeroomd, had er een lager bedrag op de offerte kunnen staan. [stichting 1] heeft dus – aldus nog altijd het openbaar ministerie en [stichting 1] – in ieder geval financieel nadeel geleden ter hoogte van de opgehoogde bedragen.
Volgens de verdachten waren die verdeelplannen niet in “steen geschreven” en reflecteren die bedragen dus niet de werkelijk verdeelde bedragen. Soms zat het tegen doordat er onverwacht meerwerk of hogere kosten op het project moesten worden geboekt.
Het hof stelt vast dat de verdeelplannen steeds concrete bedragen bevatten waarbij vaak ook projectnamen en/of namen van tussenpersonen of vertegenwoordigers van de opdrachtnemers worden vermeld, welke bedragen en/of namen vervolgens ook terugkomen in correspondentie en/of documenten die tot de totstandkoming van de betreffende opdracht hebben geleid. Bepaalde projecten worden soms in meerdere verdeelplannen van verschillende datum genoemd waarbij de te verdelen bedragen steeds gelijk blijven. Ook vinden de in de verdeelplannen genoemde bedragen in sommige gevallen bevestiging in facturen waarmee de [stichting 1]-medewerkers en/of hun tussenpersoon de te verdelen bedragen ‘naar zich toe’ halen. Het hof acht de in de verdeelplannen genoemde te verdelen bedragen dan ook een belangrijk uitgangspunt, maar zal bij de beoordeling en het gebruik van het verdeelplan ten aanzien van een individuele transactie behoedzaamheid in acht nemen, bijvoorbeeld indien niet met voldoende mate van zekerheid kan worden vastgesteld dat voor een ‘opgehoogd bedrag’ geen werkzaamheden zijn verricht of (in elk geval) geen werkzaamheden met de omvang van het gefactureerde in de betreffende offerte of factuur genoemde bedrag.
Voorbereiding via privé-e-mailadres [medeverdachte 1]
Ten aanzien van de voorbereiding en totstandkoming van de contracten (de offertes en omschrijvingen op facturen inbegrepen) valt op dat concepten van offertes en/of voorstellen tot factuuromschrijvingen dan wel factuurprijzen eerst via het privé-e-mailadres van [medeverdachte 1] met [medeverdachte 1] en medeverdachten worden gedeeld waarna de offerte en/of de factuur via een [stichting 1] zakelijk email adres (veelal dat van [medeverdachte 1]) wordt ingediend. Het hof acht hierdoor de regisserende rol van [medeverdachte 1] en de opzet en het oogmerk om [stichting 1] te misleiden onderstreept.
Wetenschap bij hoofdverdachten leidt niet automatisch tot wetenschap bij opdrachtnemers
Uit bovenstaande beschrijving vloeit voort dat de beide [stichting 1]-medewerkers zich bedienden van drie tussenpersonen (welke ieder bepaalde projecten voor hun rekening namen) en met die tussenpersonen overlegden en/of correspondeerden over de keuze voor een opdrachtnemer, de prijs waarvoor het werk daadwerkelijk zou worden uitgevoerd en de prijs die de opdrachtnemer bij [stichting 1] in rekening zou brengen alsmede het bedrag dat deze hoofdverdachten onderling zouden (kunnen) verdelen. Binnen de kring van deze personen bestond derhalve wetenschap omtrent het al dan niet ophogen van offertes of aanneemsommen en omtrent het ontvangen van geldbedragen op de bankrekeningen van hun (privé-)vennootschappen.
Dit betekent niet zonder meer dat die wetenschap ook aanwezig was bij de individuele opdrachtnemers. Dat is immers afhankelijk van de informatie die de beide [stichting 1]-medewerkers en/of hun tussenpersonen met de uiteindelijke opdrachtnemers deelden. De individuele opdrachtnemer wist – zo hebben sommige van die opdrachtnemers betoogd – niet beter dan dat een extra bedrag op de offerte- en aanneemsom betrekking had op een (legitieme) provisiebetaling en/of op werkzaamheden die door de tussenpersoon daadwerkelijk ten behoeve van het betreffende project waren of zouden worden verricht. [medeverdachte 1] heeft in dit verband verklaard dat hij er ten tijde van de handelingen van uitging dat iedere betrokkene van de hoed en de rand wist, maar dat hem na lezing van het dossier is gebleken dat dit niet altijd het geval was.
Dit betekent dat per individuele opdrachtnemer en per project steeds moet worden vastgesteld welke wetenschap de betrokken verdachte destijds had met betrekking tot de geldstromen die naar de hoofdverdachten in privé liepen. Tevens zal moeten worden vastgesteld of de individuele opdrachtnemer wist dat een aanneemsom en/of een factuur ten behoeve van de onderlinge verdeling tussen de hoofdverdachten was opgehoogd dan wel of aannemelijk is dat voor (een deel van) dat bedrag sprake is geweest van daadwerkelijk verricht (meer)werk.
Tussenpersoon vader [medeverdachte 1] via zijn bedrijf [bedrijf van medeverdachte 2]
Zoals vermeld maakten [medeverdachte 1] en [medeverdachte] gebruik van tussenpersonen. Die tussenpersonen werden onder meer gebruikt om de ‘te verdelen bedragen’ uiteindelijk op een rekening van [medeverdachte 1] of [medeverdachte] terecht te laten komen.
Eind 2016 hebben [medeverdachte 1] en [medeverdachte] afscheid genomen van [medeverdachte 8] als tussenpersoon omdat zij over de samenwerking niet langer tevreden waren. Zijn plaats als tussenpersoon teneinde de ‘kickbacks’ van de opdrachtnemers bij [medeverdachte 1] en [medeverdachte] terecht te laten komen werd vanaf december 2016 op initiatief van [medeverdachte 1] overgenomen door diens vader via zijn bedrijf [bedrijf van medeverdachte 2] (‘[bedrijf van medeverdachte 2]’). Uit onderzoek naar bankrekeningen en belastingaangiften is gebleken dat de omzet van [bedrijf van medeverdachte 2] en het saldo van de rekening tot aan december 2016 laag was, maar vanaf deze datum exponentieel groeide. In de periode van 22 december 2016 tot en met 6 november 2018 ontving [bedrijf van medeverdachte 2] van medeverdachten € 644.241,63 en betaalde zij aan de bedrijven van [medeverdachte 1] en [medeverdachte] € 565.567,50. Aan deze transacties hield [bedrijf van medeverdachte 2] in die periode derhalve € 78.674,13 (bedragen steeds exclusief btw) over. Verklaard is dat de facturen die [bedrijf van medeverdachte 2] verstuurde vals zijn omdat de daarop vermelde werkzaamheden in werkelijkheid niet verricht zijn nu de functie van deze facturen uitsluitend was om de kickbacks bij [medeverdachte 1] en [medeverdachte] te krijgen. De plotselinge groei van de [bedrijf van medeverdachte 2] omzet, de frequentie en het feit dat [bedrijf van medeverdachte 2] de ontvangen gelden uitsluitend aan [medeverdachte 1] en [medeverdachte] doorbetaalt bevestigt deze functie van [bedrijf van medeverdachte 2]. Het dossier bevat geen aanwijzingen dat [bedrijf van medeverdachte 2]voor de betreffende facturen wél werkzaamheden heeft verricht. Het hof is dan ook van oordeel dat alle [bedrijf van medeverdachte 2] facturen vals zijn omdat daarop in strijd met de werkelijkheid staat vermeld dat werkzaamheden zijn verricht.
Algemene juridische beoordeling tenlastegelegde delicten
Aan vrijwel alle verdachten zijn de delicten valsheid in geschrift, niet-ambtelijke omkoping, oplichting en (gewoonte)witwassen tenlastegelegd. Voorafgaand aan de specifieke beoordeling van het tenlastegelegde per individuele verdachte merkt het hof het volgende op.
Valsheid in geschrift – facturen
Ten laste is gelegd dat vele facturen vals zouden zijn opgemaakt. Daaronder bevinden zich ook facturen die een termijnbetaling zijn. In de omschrijving van die facturen staat het betreffende project(nummer) en/of de projectnaam genoemd en het feit dat het een termijnbetaling betreft. Deze facturen hebben betrekking op een gegund project. Het totaal van de termijn betalingen is gelijk aan de totale opdrachtsom. In een dergelijk geval kan naar het oordeel van het hof niet zonder meer gezegd worden dat de factuur vals is nu de omschrijving geen onjuiste voorstelling van zaken geeft. Dit is anders indien de termijn-factuur een prijs noemt, of de termijn-facturen gezamenlijk een prijs noemen, waarin – behalve een vergoeding voor de kosten van het project plus een commerciële winst – ook een bedrag is verwerkt dat uitsluitend bestemd is om onderling in privé te worden verdeeld tussen een of beide [stichting 1] medewerkers en de tussenpersoon. In dat geval geeft de genoemde prijs immers – in strijd met de werkelijkheid - niet de (commerciële) prijs voor het uitvoeren van de betreffende opdracht weer en is de termijn-factuur vals. De prijs is met het te verdelen bedrag ‘opgehoogd’.
Valsheid in geschrift - offertes
Hetzelfde geldt voor offertes. In die gevallen waarin kan worden vast gesteld dat in de offerteprijs – behalve een vergoeding voor de kosten van het project plus een commerciële winst – ook een bedrag is verwerkt dat uitsluitend bestemd is om onderling in privé te worden verdeeld tussen een of beide [stichting 1] medewerkers en de tussenpersoon, geeft de in de offerte genoemde prijs – in strijd met de werkelijkheid - niet de (commerciële) prijs voor het uitvoeren van de betreffende opdracht weer. De offerte is dan vals omdat de in de offerte genoemde prijs is ‘opgehoogd’.
Oplichting
Aan nagenoeg alle verdachten is, zoals eerder vermeld, oplichting ten laste gelegd. Daarbij zijn – kort en zakelijk weergegeven – de volgende zes handelingen als oplichtingshandelingen ten laste gelegd:
- het verzenden van aangepaste of opgehoogde offertes aan [stichting 1], waarin de vermelde bedragen door de verdachten waren afgestemd;
- het zenden van een memo (DOC-215-18b-d) aan de [stichting 1] manager met daarin de offerteprijzen, de selectiecriteria en de scores van de diverse partijen (schoonmaak bedrijven);
- het aldus laten gunnen van de opdracht aan de betreffende partij;
- het (laten) zenden van facturen aan [stichting 1];
- het betaalbaar stellen en accorderen van die facturen;
- het telkens tegenover [stichting 1] verzwijgen dat de beide [stichting 1] medewerkers een vergoeding/betaling kregen van de opdrachtnemers.
Juridisch kader
De beantwoording van de vraag of – zoals tenlastegelegd - [stichting 1] is bewogen tot het aangaan van overeenkomsten en de afgifte van geldbedragen, spitst zich toe op de vraag of in het dossier wettig en overtuigend bewijs aanwezig is dat [stichting 1] daartoe is bewogen door listige kunstgrepen en/of een samenweefsel van verdichtsels, de zogenaamde oplichtingshandelingen.
Over de aan
oplichtingshandelingente stellen eisen en over de uit het bestanddeel ‘bewegen tot’ voortvloeiende causaliteit heeft de Hoge Raad in zijn overzichtsarrest (ECLI:NL:HR:2016:2892; NJ 2017/157) het volgende overwogen (markering is door het hof toegevoegd):
oplichtingshandelingente stellen eisen en over de uit het bestanddeel ‘bewegen tot’ voortvloeiende causaliteit heeft de Hoge Raad in zijn overzichtsarrest (ECLI:NL:HR:2016:2892; NJ 2017/157) het volgende overwogen (markering is door het hof toegevoegd):
“
2.3.1.
2.3.1.
Als belangrijk gemeenschappelijk kenmerk van de verschillende in de delictsomschrijving opgenomen oplichtingsmiddelen kan worden genoemd dat de verdachtedoor een specifieke, voldoende ernstige vorm van bedrieglijk handelen bij een ander een onjuiste voorstelling van zaken in het leven wil roepen teneinde daarvan misbruik te kunnen maken.(…)
2.3.2
Zo gaat het bij een samenweefsel van verdichtsels in de kern om gesproken en/of geschreven uitingen die bij een ander een op meer dan een enkele leugenachtige mededeling gebaseerde onjuiste voorstelling van zaken in het leven kunnen roepen. Daarvan kan ook sprake zijn bij een leugenachtige mededeling van voldoende gewicht, in combinatie met andere aan de verdachte toe te rekenen omstandigheden die tot misleiding van het beoogde slachtoffer kunnen leiden,zoals het misbruik van een tussen de verdachte en het beoogde slachtoffer bestaande vertrouwensrelatie.(…)
Bij listige kunstgrepen gaat het in vergelijkbare zin in de kern ommeer dan een enkele misleidende feitelijke handeling die een onjuiste voorstelling van zaken in het leven kan roepen. Een voorbeeld daarvan was aan de orde in het geval waarin de verdachte (met anderen) gebruik maakte van briefpapier van KPN teneinde een bank met een valse betaalopdracht te bewegen tot overboeking van een geldbedrag.
(…)
2.4
In de voorgaande overwegingen staan de verschillende oplichtingsmiddelen centraal.
Opmerking — en in voorkomende gevallen aparte aandacht — verdient nog dat voor oplichting blijkensart. 326, eerste lid
Sr is vereist dat iemand door zo een oplichtingsmiddel wordt ‘bewogen’ tot de in die bepaling bedoelde handelingen. Van het in het bestanddeel ‘beweegt’ tot uitdrukking gebrachtecausaal verband is sprake als voldoende aannemelijk is dat het slachtoffer mede onder invloed van de door het desbetreffende oplichtingsmiddel in het leven geroepen onjuiste voorstelling van zaken is overgegaan tot de afgiftevan enig goed, tot het verlenen van een dienst, tot het ter beschikking stellen van gegevens, tot het aangaan van een schuld of tot het teniet doen van een inschuld als bedoeld in art. 326, eerste lid, Sr.
Sr is vereist dat iemand door zo een oplichtingsmiddel wordt ‘bewogen’ tot de in die bepaling bedoelde handelingen. Van het in het bestanddeel ‘beweegt’ tot uitdrukking gebrachtecausaal verband is sprake als voldoende aannemelijk is dat het slachtoffer mede onder invloed van de door het desbetreffende oplichtingsmiddel in het leven geroepen onjuiste voorstelling van zaken is overgegaan tot de afgiftevan enig goed, tot het verlenen van een dienst, tot het ter beschikking stellen van gegevens, tot het aangaan van een schuld of tot het teniet doen van een inschuld als bedoeld in art. 326, eerste lid, Sr.
Het antwoord op de vraag of in een concreet geval het slachtoffer door een oplichtingsmiddel dat door de verdachte is gebezigd,is bewogentot de in art. 326, eerste lid, Sr bedoelde handeling, is in sterke mate afhankelijk van de omstandigheden van het geval. (…)
Tot slot verdient herhaling dat in de kern uit de wettelijke oplichtingsmiddelen een begrenzing van het delict oplichting voortvloeit die mede is bepaald door de wens van de wetgever niet iedere vorm van bedrog strafbaar te stellen.Deze begrenzing wordt mede gerechtvaardigd door de voor de wetgever bestaande mogelijkheid om bepaalde ongewenste vormen van bedrog alsnog binnen het bereik van het strafrecht te brengen, van welke mogelijkheid de wetgever blijkens het hiervoor onder 2.2.3 overwogene gebruik maakt en heeft gemaakt [1] .”
Oogmerk
Onder het vereiste
oogmerkvan wederrechtelijke bevoordeling valt volgens vaste jurisprudentie niet alleen het directe (naaste) doel van de verdachte, maar ook het noodzakelijkheidsbewustzijn, dat wil zeggen het gevolg waarvan de verdachte beseft dat het een noodzakelijke gevolg van de (oplichtings)handeling zal zijn.
oogmerkvan wederrechtelijke bevoordeling valt volgens vaste jurisprudentie niet alleen het directe (naaste) doel van de verdachte, maar ook het noodzakelijkheidsbewustzijn, dat wil zeggen het gevolg waarvan de verdachte beseft dat het een noodzakelijke gevolg van de (oplichtings)handeling zal zijn.
Gelet op bovenstaande beschrijving zal het hof bij de beoordeling van de ten laste gelegde oplichting de volgende uitgangspunten hanteren:
- met het oplichtingsmiddel moet de verdachte bij een ander een onjuiste voorstelling van zaken in het leven willen roepen teneinde van die onjuiste voorstelling van zaken misbruik te kunnen maken;
- dat oplichtingsmiddel moet specifiek en voldoende ernstig zijn teneinde die onjuiste voorstelling van zaken op te roepen;
- een leugenachtige mededeling van voldoende gewicht kan, in combinatie met andere aan de verdachte toe te rekenen misleidende omstandigheden, voldoende zijn om van een samenweefsel van verdichtsels te spreken;
- zo'n misleidende omstandigheid kan zijn het misbruik van een tussen het slachtoffer en de verdachte bestaande vertrouwensrelatie;
- een slachtoffer wordt door een oplichtingsmiddel bewogen indien voldoende aannemelijk is dat het slachtoffer mede onder invloed van de door het betreffende oplichtingsmiddel in het leven geroepen onjuiste voorstelling van zaken is overgegaan tot de afgifte van een goed. Met andere woorden: naast het oplichtingsmiddel kan het slachtoffer ook door andere handelingen zijn bewogen tot de afgifte van een goed.
De hoofdverdachten wilden bij [stichting 1] de onjuiste voorstelling van zaken in het leven roepen dat de vergunde opdrachten tot stand waren gekomen in overeenstemming met de binnen [stichting 1] gangbare offerteprocedures zonder dat zijzelf door de betreffende opdrachtnemers werden betaald. Dit impliceert dat zij het wilden doen voorkomen alsof voor opdrachten boven de € 25.000,- steeds drie onafhankelijke offertes waren ontvangen, gewogen en beoordeeld en alsof werd gehandeld met inachtneming van de tussen [stichting 1] en haar medewerkers bestaande vertrouwensrelatie.
In werkelijkheid werd de vertrouwensrelatie tussen [stichting 1] en de beide [stichting 1]-medewerkers en het vertrouwen dat marktdeelnemers in aanbestedingsprocedures mogen hebben geschonden en werd de [stichting 1] offerteprocedure op de volgende punten niet nagekomen:
- de offertes, waarop de gunning van de opdrachten was gebaseerd, waren niet steeds (alle drie) onafhankelijk. Immers, het offertebedrag werd vooraf steeds door [medeverdachte 1] en [medeverdachte] met hun medeverdachten afgestemd;
- in sommige gevallen werd de offerteprijs, en werden vervolgens de factuurbedragen, verhoogd zonder dat daartoe een noodzaak bestond omdat de beide [stichting 1]-medewerkers en andere betrokken verdachten wisten dat de betreffende opdracht feitelijk door een andere partij voor een substantieel lager bedrag zou worden uitgevoerd. In deze gevallen zat in de offerteprijs en de factuurprijzen ook een bedrag verwerkt dat onderling tussen de [stichting 1]-medewerkers en de tussenpersonen in privé zou worden verdeeld, terwijl de verdachten het – in strijd met de werkelijkheid - aan [stichting 1] deden voorkomen alsof in de offerteprijs en de factuurprijs uitsluitend de kostprijs plus een gebruikelijke commerciële opslag waren verwerkt;
- in andere gevallen (bij de schoonmaak bedrijven) hebben de beide [stichting 1]-medewerkers de opdracht alleen willen (laten) gunnen aan drie partijen die zich vooraf bereid verklaarden om aan [medeverdachte 1], [medeverdachte] en de tussenpersoon 10% van de met de opdracht gegenereerde omzet te betalen.
Het hof overweegt en concludeert naar aanleiding hiervan als volgt.
De omstandigheid dat het vaker voorkomt dat een partij met een aanbesteding meedoet en daarbij een lagere offerteprijs van een andere partij (die het werk uiteindelijk zal uitvoeren) handig en commercieel verhoogt met een opslag, ontneemt aan de ophoging respectievelijk aan de 10% omzet fee afspraak, niet het specifieke en voldoende bedrieglijke karakter nu de verhoging niet is bedoeld om een commerciële partij handig aan meer winst te helpen maar is bedoeld om (onder meer) werknemers van het beoogde slachtoffer te betalen en die werknemers zich aldus te laten verrijken. Datzelfde geldt voor de omstandigheid dat de uiteindelijke opdrachtsom op zichzelf nog als ‘marktconform’ kwalificeert: de marktconformiteit van de uiteindelijke prijs ontneemt aan de gang van zaken niet het specifieke en voldoende bedrieglijk karakter waarmee [stichting 1] werd bewogen tot het aangaan van de contracten en het betalen van de factuurbedragen.
[medeverdachte 1] en [medeverdachte] hebben zich gedurende lange tijd in aanzienlijke mate verrijkt door hetzij ruimte te scheppen in de afgestemde offerteprijs, welke ruimte zij vervolgens naar zichzelf lieten vloeien, hetzij door – los van de offerteprijs – met de opdrachtnemers af te spreken dat deze hen 10% van hun met de opdracht gegenereerde omzet zouden betalen. Daarmee hebben de verdachten de vertrouwensrelatie tussen deze [stichting 1] medewerkers en [stichting 1] ernstig geschonden. Tevens hebben zij daarmee oneerlijke concurrentie veroorzaakt en het vertrouwen van marktdeelnemers in aanbestedingsprocedures geschonden.
Teneinde tot een veroordeling van oplichting te kunnen komen zal het hof per geval beoordelen of de ten laste gelegde oplichtingshandelingen voldoende specifiek en bedrieglijk zijn én of [stichting 1] door die specifieke, bedrieglijke oplichtingshandelingen is bewogen de contracten aan te gaan en – als logisch gevolg daarvan – de geldbedragen op de betreffende facturen heeft betaald.
De tenlastegelegde oplichtingsmiddelen
Het door medeverdachten (laten) zenden van de contractsfacturen aan [stichting 1] kan worden bewezen, maar is op zichzelf geen bedrieglijk oplichtingsmiddel omdat het sturen van een factuur gebruikelijk is.
Het betaalbaar stellen en accorderen van die facturen door (mede)verdachten kan niet worden bewezen nu dit feitelijk is gedaan door andere [stichting 1] medewerkers die niet bij de strafbare handelingen betrokken waren en daarvan evenmin op de hoogte waren.
Het zenden van een memo (DOC-215-18b-d) aan het [stichting 1] managementteam [managementteam] (het gaat hier om de schoonmaak contracten) met daarin de offerteprijzen, de selectiecriteria en de scores van de diverse partijen is een oplichtingsmiddel omdat [medeverdachte 1] en [medeverdachte] het in dat memo (en in de toelichting daarop) deden voorkomen alsof er sprake was van onafhankelijke offertes, alsof die offertes vervolgens op basis van objectieve criteria en op objectieve wijze werden gewogen en aan die offertes op objectieve wijze scores werden gegeven. Voorts werd met dit memo en door het ter goedkeuring inzenden daarvan aan de manager voorgespiegeld alsof zij de offerteprijzen niet hadden afgestemd. Ten slotte werd in dit memo verzwegen dat [medeverdachte 1], [medeverdachte] en hun tussenpersoon van de geselecteerde en voor gunning voorgedragen opdrachtnemers een betaling ter hoogte van 10% van de door hen gegenereerde omzet zouden ontvangen.
Dit alles maakt het hier bedoelde oplichtingsmiddel voldoende specifiek en voldoende ernstig bedrieglijk. Naar aanleiding van het opstellen en inzenden van het memo is [stichting 1] overgegaan tot het sluiten van de schoonmaak contracten.
In die gevallen waarin kan worden vast gesteld dat de betreffende offerte met een bedrag is opgehoogd uit welk bedrag vervolgens geldbedragen naar [medeverdachte 1], [medeverdachte] en hun tussenpersoon zijn gevloeid, terwijl voor het opgehoogde bedrag geen werkzaamheden zijn verricht, of niet tot het bedrag van de ophoging, levert het (laten) insturen van de offertes met daarin de afgestemde offertebedragen, en het manipuleren van het offertetraject door het vervolgens (laten) gunnen van de opdracht, het vermelden van die opgehoogde offertebedragen in een opdrachtformulier en het (laten) verzenden van facturen met daarin werkzaamheden die niet of niet in die mate zijn verricht eveneens oplichtingshandelingen op.
Het enkele verzwijgen dat [medeverdachte 1] en [medeverdachte] na de totstandkoming van de overeenkomsten een of meer betalingen zouden ontvangen, levert naar het oordeel van het hof geen zelfstandig oplichtingsmiddel op. [stichting 1] is door het (enkele) verzwijgen van de kickbacks niet bewogen tot afgifte van contracten of geldbedragen. Een dergelijk ‘bewegen’ kan evenmin worden aangenomen door (zoals het openbaar ministerie doet) te stellen dat [stichting 1] bij het niet verzwijgen van de kickbacks nimmer zou zijn overgegaan tot afgifte. Het hof merkt op dat het verzwijgen in de kern neerkomt op het, eveneens ten laste gelegde, strafbare feit van niet-ambtelijke omkoping. Met het apart strafbaar stellen van omkoping heeft de wetgever aangegeven deze specifieke vorm van bedrog strafwaardig te achten. Hieruit kan worden afgeleid dat niet elke vorm van bedrog strafwaardig is en dat niet in alle gevallen van omkoping ook sprake is van oplichting. Wel is het gegeven dát niet is gemeld dat [medeverdachte 1] en [medeverdachte] werden betaald, een als aan die [medeverdachte 1] en [medeverdachte] toe te rekenen omstandigheid die het bedrieglijke karakter van de hierboven genoemde oplichtingsmiddelen bevestigt en versterkt.
Met betrekking tot andere verdachten dan de beide [stichting 1]-medewerkers en hun tussenpersonen zal het hof steeds moeten vaststellen of zij van de oplichtingshandelingen wisten en tevens het oogmerk hadden van wederrechtelijke bevoordeling.
Witwassen
Met betrekking tot het tenlastegelegde witwassen zal steeds met name moeten worden bezien of het betreffende voorwerp (veelal een geldbedrag) afkomstig is uit een aan de witwashandeling
voorafgaandmisdrijf.
voorafgaandmisdrijf.
De bewijsbeslissing
Standpunt openbaar ministerie
De advocaat-generaal heeft zich ter terechtzitting in hoger beroep overeenkomstig het door haar overgelegde schriftelijk requisitoir op het standpunt gesteld dat alle tenlastegelegde feiten kunnen worden bewezen conform de bewezenverklaring van de rechtbank. Zij heeft betoogd dat geen waarde gehecht kan worden aan het door de verdachte geschetste scenario dat hij ervan uit kon en mocht gaan dat de archiefwerkzaamheden wel waren verricht en dat hij er niet van op de hoogte was dat het daarmee gemoeide factuurbedrag tussen de [stichting 1] medewerkers onderling werd verdeeld.
Standpunt verdediging
De verdediging heeft, conform de ter zitting overgelegde pleitaantekeningen, zich gerefereerd met betrekking tot het tenlastegelegde onder de feiten 2 tot en met 5 en met betrekking tot feit 1 vrijspraak bepleit. Betoogd is dat niet kan worden bewezen dat [medeverdachte 20] wist dat de bij een van de projecten behorende aanvullende opdracht tot het verrichten van archiefwerkzaamheden in werkelijkheid niet is uitgevoerd, maar wel bij [stichting 1] in rekening is gebracht. Evenmin was [medeverdachte 20] er van op de hoogte dat het betreffende factuurbedrag onderling is verdeeld door onder andere [medeverdachte 1].
Relevante feiten en omstandigheden feit 1
Vóór 2012 was [medeverdachte 20] als projectleider in dienst van ingenieursbureau [ingenieursbureau] (hierna: [ingenieursbureau) Vanaf 2012 was hij daar commercieel directeur. Daarnaast had hij een eigen bedrijf onder de naam [naam bedrijf van medeverdachte 20] [medeverdachte 20] (hierna: [naam bedrijf van verdachte]). Als directeur van [ingenieursbureau] kwam hij in contact met (medeverdachte) [medeverdachte 16], die hem introduceerde bij [medeverdachte 1]. [ingenieursbureau] heeft vervolgens verschillende opdrachten voor [stichting 1] uitgevoerd.
In 2017 heeft [ingenieursbureau] de projecten “inspectie hellende daken [stichting 1]”, “Gevelrenovatie 105 appartementen Feijenoord Rotterdam Zuid”, “Diverse complexen CUR 248 in Den Haag en Rotterdam” alsmede “Cur248 [stichting 1] Rotterdam” uitgevoerd. Projectleider van [ingenieursbureau] was de heer [medewerker ingenieursbureau].
Uit een verdeelplan valt op te maken dat er een bedrag van in totaal € 92.650,- uit deze projecten te verdelen zou zijn, waarbij volgens het verdeelplan twee-derde van dit bedrag bestemd was voor [medeverdachte 1] en een- derde voor een andere, niet met naam genoemde partij.
Aan [medeverdachte 20] wordt verweten dat hij de offertes en facturen, die [ingenieursbureau] voor deze projecten aan [stichting 1] heeft gezonden en welke facturen door [stichting 1] zijn betaald, valselijk heeft opgemaakt nu de daarin genoemde prijzen niet alleen betrekking hebben op de kosten van de uitvoering van het project plus een commerciële winst, maar ook op een bedrag dat zou worden verdeeld onder [medeverdachte 1] en een (of meer) andere partijen zonder dat [stichting 1] daarvan op de hoogte was en tegenover welk te verdelen bedrag geen daadwerkelijk verrichte werkzaamheden stonden.
Voorts blijkt uit het dossier dat [ingenieursbureau] € 92.650,- heeft overgemaakt aan [medeverdachte 19] B.V. (hierna: [medeverdachte 19]), een persoonlijke vennootschap van medeverdachte [medeverdachte 16]. Vervolgens zijn hieruit bedragen doorbetaald aan [naam B.V. betrokkene 1] (hierna [betrokkene 1]), [naam B.V. medeverdachte 1] ([medeverdachte 1]), [naam B.V. medeverdachte 20] ([medeverdachte 20]) en [naam B.V. betrokkene 2] ([betrokkene 2]).
[medeverdachte 20] heeft verklaard dat het uitvoeren van archiefwerkzaamheden deel uitmaakte van deze projecten. Alvorens te kunnen overgaan tot inspectie van en onderzoek naar de pannendaken en galerijen dienden de archiefgegevens van elk van de (350) locaties te worden achterhaald en in kaart te worden gebracht. Er was haast geboden bij de uitvoering van deze klus omdat [stichting 1] de inspectie van en het onderzoek naar de kwaliteit en constructie van de pannendaken en de galerijen lang had laten liggen. [ingenieursbureau] beschikte op dat moment niet over mankracht om deze omvangrijke archiefwerkzaamheden uit te voeren. [medeverdachte 20] heeft aan [medeverdachte 16] gevraagd of deze een oplossing had. [medeverdachte 18] heeft [medeverdachte 20] vervolgens gezegd dat hij wel een zzp-er wist die de werkzaamheden wilde uitvoeren; [medeverdachte 18] zou hem benaderen [medeverdachte 20] ging er van uit dat dit hiermee was opgelost en heeft zich er vervolgens destijds zelf niet meer mee bemoeid. Deze archiefwerkzaamheden zijn daadwerkelijk verricht door een zzp-er. De offertes en facturen van [ingenieursbureau] kloppen, aldus [medeverdachte 20].
Dat de archief werkzaamheden uiteindelijk niet alleen door een zzp-er, maar ook door [medeverdachte 1] zouden zijn verricht, heeft [medeverdachte 20] eerst in het kader van dit strafrechtelijk onderzoek vernomen.
Uit het dossier volgt dat de betreffende zzp-er [betrokkene 1] is geweest. [betrokkene 1] heeft verklaard dat hij [medeverdachte 16] al vele jaren kent omdat hij bij verschillende werkgevers werkzaamheden voor [medeverdachte 18], het bedrijf van [medeverdachte 16], had verricht. [medeverdachte 16] heeft [betrokkene 1] gevraagd de inspectie- en archiefwerkzaamheden in de [stichting 1] complexen te gaan doen. Daarop is [betrokkene 1] naar de complexen gaan kijken en liep daar [medeverdachte 1] tegen het lijf met wie hij onder meer over de omvang van de archief werkzaamheden sprak. [betrokkene 1] heeft vervolgens [medeverdachte 16] gevraagd of hij ermee akkoord was als hij de archiefwerkzaamheden deels uitbesteedde aan [medeverdachte 1]. [medeverdachte 16] ging hiermee akkoord. Het dossier bevat een “Offerte onderzoek en archiefwerkzaamheden” van [naam bedrijf medeverdachte 1] ([medeverdachte 1]) en een opdrachtbevestiging van [betrokkene 1] aan [naam bedrijf medeverdachte 1] voor het verrichten van “onderzoek en archief onderzoek conform de CUR248”. [betrokkene 1] heeft bevestigd dat hij in het kader van deze werkzaamheden geen contact heeft gehad met [medeverdachte 20]; hij had alleen contact met [medeverdachte 16] en [medeverdachte 1]. [betrokkene 1] heeft voorts verklaard dat de werkzaamheden daadwerkelijk zijn uitgevoerd.
Oordeel hof
Valsheid in geschrift (feit 1)
In de algemene overwegingen is reeds benoemd dat steeds naar de rol van de individuele verdachte dient te worden gekeken en in het bijzonder in hoeverre sprake is van wetenschap. Die wetenschap kan bijvoorbeeld niet worden afgeleid uit het enkele feit dat er namen en bedragen zijn genoemd in verdeelplannen of een notitieboekje van [medeverdachte 1]. Evenmin kan op basis van de verdeelplannen alléén worden geconcludeerd dat de facturen zijn opgehoogd en de op de facturen vermelde werkzaamheden niet, althans niet voor de gefactureerde bedragen zijn verricht hetgeen de facturen vals zou maken.
Ofschoon het hof van oordeel is dat hier sprake is van een gang van zaken die de nodige vragen oproept, niet alleen als het gaat om de inschakeling van [medeverdachte 19] door [ingenieursbureau] en vervolgens de inschakeling van [betrokkene 1] door [medeverdachte 19] maar ook het vervolgens inschakelen van [medeverdachte 1] door [betrokkene 1], kan het hof op basis van het dossier niet met de voor een strafrechtelijke veroordeling vereiste mate van zekerheid vaststellen dat de verdachte van deze gang van zaken wetenschap had. Daarmee kan evenmin worden vastgesteld dat de verdachte de voor het valselijk opmaken van facturen vereiste wetenschap had. Dit betekent dat [medeverdachte 20] wordt vrijgesproken van valsheid in geschrift onder feit 1.
Valsheid in geschrift (feit 2)
Onder feit 2 wordt [medeverdachte 20] verweten dat hij facturen op naam van zijn eigen bedrijf [naam bedrijf medeverdachte 20], gericht aan diverse bedrijven van medeverdachten, valselijk heeft opgemaakt nu de in die facturen genoemde werkzaamheden in werkelijkheid niet zijn verricht. In samenspraak met [medeverdachte 1] heeft [medeverdachte 20] die diverse bedrijven benaderd met het verzoek om opdrachten voor [stichting 1] te verrichten. Hij zorgde er vervolgens voor dat in de door die bedrijven genoemde in rekening gebrachte (offerte-)prijzen een bedrag verwerkt zat dat niet alleen zag op de vergoeding van de kosten van het project plus een commerciële winst, maar ook op een bedrag dat vervolgens tussen [medeverdachte 1] en [medeverdachte 20] in privé zou worden gedeeld. In die zin werd de prijs ‘opgehoogd’. De facturen dienden uitsluitend om de te verdelen bedragen naar [medeverdachte 1] en [medeverdachte 20] te laten vloeien.
Tegen dit feit heeft [medeverdachte 20] geen verweer gevoerd; hij heeft de feiten bekend. Het hof zal feit 2 bewezen verklaren. In de bijlage zijn opgenomen de wettige bewijsmiddelen met de voor de
bewezenverklaring redengevende feiten en omstandigheden.
Omkoping (feit 3)
Het hof zal [medeverdachte 20] voor dit feit partieel vrijspreken, te weten voor het eerste aandachtsstreepje (het bedrag van € 92.650,-) als gevolg van de vrijspraak van feit 1 en het feit voor het overige bewezen verklaren.
Oplichting (feit 4)
Onder feit 4 wordt [medeverdachte 20] verweten dat hij met behulp van één of meer in de tenlastelegging genoemde oplichtingsmiddelen (kort samengevat: door het ophogen van offertes en factuurprijzen, het laten gunnen van opdrachten aan die andere bedrijven en het verzwijgen van de omkoopbetalingen aan [medeverdachte 1]) [stichting 1] heeft opgelicht.
Het hof is van oordeel dat [stichting 1] door de combinatie van het (laten) gunnen van de [stichting 1] opdracht, terwijl sprake is van ‘opgehoogde’ bedragen, het (doen) vermelden van die ‘opgehoogde’ bedragen in een opdrachtformulier en het (doen) indienen – door die andere bedrijven bij [stichting 1] - van de betreffende offertes en facturen met daarin de ‘opgehoogde’ prijzen is bewogen tot het aangaan van de betreffende contracten en tot afgifte van geldbedragen. Het hof zal met betrekking tot de oplichtingsmiddelen partieel vrijspreken (en verwijst voor de motivering daarvan naar het algemene deel van het arrest hierboven) maar acht het onder 4 primair tenlastegelegde feit bewezen.
Witwassen (feit 5)
Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat [medeverdachte 20] geldbedragen heeft overgedragen waarvan hij wist dat deze afkomstig waren van een voorafgaand misdrijf, te weten valsheid in geschrift en oplichting. Nu het gaat om 11 facturen van hetzelfde bedrijf ([naam bedrijf medeverdachte 20]) binnen een tijdsbestek van 20 maanden heeft hij van dat witwassen een gewoonte gemaakt.
Bewezenverklaring
Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het onder 2, 3, 4 primair en 5 tweede cumulatief/alternatief tenlastegelegde heeft begaan, met dien verstande dat:
2.Hij op een of meerdere tijdstip(pen)in of omstreeksde periode van 23 augustus 2017 tot 1 november 2018 te Hellevoetsluis en/of eldersin Nederland, tezamen en in vereniging met (een)ander(en), althans alleen,meermalen, althans eenmaal, een of meerderefactu(u)r(en) (telkens)ten name van [naam bedrijf medeverdachte 20] te Hellevoetsluis gericht aan
- [ naam bedrijf medeverdachte 1]
(DOC-142-3 en/of -3A);en
/of
(DOC-142-3 en/of -3A);en
/of
- [ naam bedrijf 4]
(DOC-172-1 t/m -6);en
/of
(DOC-172-1 t/m -6);en
/of
- [ medeverdachte 24]
(DOC-173-1 en DOC-173-2);en
/of
(DOC-173-1 en DOC-173-2);en
/of
- [ medeverdachte 26]
(DOC-176-1 en DOC-176-2);en
/of
(DOC-176-1 en DOC-176-2);en
/of
- [ medeverdachte 28]
(DOC-175-1 en -2); en/of
(DOC-175-1 en -2); en/of
(telkens)zijnde
(een)geschrift
(en
) dat/die bestemd
was/waren om tot bewijs van enig feit te dienen, valselijk heeft opgemaakt
en/of vervalst, en/of valselijk heeft doen en/of laten opmaken en/of doen en/of laten vervalsen door (een) ander(en),immers
heeft/hebben verdachte en
/ofzijn
, verdachtes,mededader
(s
),
(telkens
)valselijk in strijd met de waarheid op genoemde factu
(u)r
(en
)werkzaamheden vermeld
en/of geschreven en/of opgenomen, en/althans door een ander(en) doen en/of laten vermelden en/of schrijven en/of opnemen,die in werkelijkheid niet
en/of niet in die omvang door hem, verdachte (handelend onder de naam [naam bedrijf medeverdachte 20]) waren verricht,
in elk geval niet voor zulk(e) (een) bedrag(en) had(den) plaatsgevonden, (en/of op die factu(u)r(en) genoemde bedrag(en) in werkelijkheid betrekking had(den) op het betalen van en/of het in zijn, verdachtes, administratie afdekken van de betaling van steekpenningen aan hem, verdachte, en/of de verdeling/doorbetaling van steekpenningen aan/met [medeverdachte 1]),zulks
(telkens
)met het oogmerk om die
/datgeschrift
(en
)als echt en onvervalst te gebruiken of door anderen te doen gebruiken;
(een)geschrift
(en
) dat/die bestemd
was/waren om tot bewijs van enig feit te dienen, valselijk heeft opgemaakt
en/of vervalst, en/of valselijk heeft doen en/of laten opmaken en/of doen en/of laten vervalsen door (een) ander(en),immers
heeft/hebben verdachte en
/ofzijn
, verdachtes,mededader
(s
),
(telkens
)valselijk in strijd met de waarheid op genoemde factu
(u)r
(en
)werkzaamheden vermeld
en/of geschreven en/of opgenomen, en/althans door een ander(en) doen en/of laten vermelden en/of schrijven en/of opnemen,die in werkelijkheid niet
en/of niet in die omvang door hem, verdachte (handelend onder de naam [naam bedrijf medeverdachte 20]) waren verricht,
in elk geval niet voor zulk(e) (een) bedrag(en) had(den) plaatsgevonden, (en/of op die factu(u)r(en) genoemde bedrag(en) in werkelijkheid betrekking had(den) op het betalen van en/of het in zijn, verdachtes, administratie afdekken van de betaling van steekpenningen aan hem, verdachte, en/of de verdeling/doorbetaling van steekpenningen aan/met [medeverdachte 1]),zulks
(telkens
)met het oogmerk om die
/datgeschrift
(en
)als echt en onvervalst te gebruiken of door anderen te doen gebruiken;
3.Hij op een of meerdere tijdstip(pen)in of omstreeksde periode van 27 maart 2017 tot en met 7 november 2018 te Hellevoetsluis en/of Rotterdam en/of Berkel en Rodenrijs en/of eldersin Nederland, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen,meermalen, althans eenmaal,aan [medeverdachte 1], geboren [geboortedatum medeverdachte 1] 1986 te [geboorteplaats medeverdachte 1, anders dan als ambtenaar werkzaam zijnde in dienstbetrekking als (senior) vastgoedbeheerder bij woningcorporatie [stichting 1], en/of aan [medeverdachte], geboren 3 oktober 1967 te Rotterdam, anders dan als ambtenaar werkzaam zijnde in dienstbetrekking als medewerker sociaal beheer bij woningcorporatie [stichting 1],naar aanleiding van hetgeen die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte],in strijd met zijn/hunplicht in zijn/hunbetrekking(en)heeft/hebbengedaan en/ofnagelaten dan wel zal/zou/zullen/zouden doen en/of nalaten, meermalen, althans eenmaal, (een)belofte(n), te weten de toezegging/instemming om die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte]geldbedrag(en)te betalen, en/ofgift(en), te weten een ofmeerdere geldbedrag(en)van (in totaal) (ongeveer):
- 92.650,00 euro exclusief BTW, althans 52.660,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 274); en/of
- 20.000 euro exclusief BTW
, (1-OPV/ZPV-6 p. 281);en
/of
, (1-OPV/ZPV-6 p. 281);en
/of
- 20.000,00 euro exclusief BTW (
1-OPV/ZPV-6 p. 285);en
/of
1-OPV/ZPV-6 p. 285);en
/of
- 10.000,00 euro exclusief BTW
(1-OPV/ZPV-6 p. 290/291);en
/of
(1-OPV/ZPV-6 p. 290/291);en
/of
- 15.000,00 euro exclusief BTW
(1-OPV/ZPV-6 p. 298);
(1-OPV/ZPV-6 p. 298);
in elk geval een of meerdere geldbedrag(en) (door tussenkomst van [naam bedrijf medeverdachte 1] en/of [betrokkene 4] en/of (een) andere (rechts)perso(o)n(en))heeft gedaan, van die aard en onder zodanige omstandigheden dat
zijhij, verdachte, redelijkerwijs had moeten aannemen dat deze [medeverdachte 1]
en/of [medeverdachte] had(den) gehandeld en/of zou(den) handelenhandeltin strijd met zijn
/hunplicht.
zijhij, verdachte, redelijkerwijs had moeten aannemen dat deze [medeverdachte 1]
en/of [medeverdachte] had(den) gehandeld en/of zou(den) handelenhandeltin strijd met zijn
/hunplicht.
4.
Hij
op een of meerdere tijdstip(pen)in de periode van omstreeks 27 maart 2017 tot en met 7 november 2018
te Hellevoetsluis en/of Rotterdam en/of Berkel en Rodenrijs en/of eldersin Nederland, tezamen en in vereniging met
een of meerdereandere (rechts)perso
(o)n
(en
),
althans alleen,meermaals,
althans eenmaal,met het oogmerk om zich en
/ofeen ander wederrechtelijk te bevoordelen door listige kunstgrepen en
/ofdoor een samenweefsel van verdichtsels, [stichting 1] heeft bewogen tot de afgifte van enig goed, en
/of tot het verlenen van een dienst en/of het ter beschikking stellen van gegevens en/of tothet aangaan van een schuld
of tot het teniet doen van een inschuld, hebbende hij, verdachte, en
/ofzijn mededader
(s
)
op een of meerdere tijdstip(pen)in de periode van omstreeks 27 maart 2017 tot en met 7 november 2018
te Hellevoetsluis en/of Rotterdam en/of Berkel en Rodenrijs en/of eldersin Nederland, tezamen en in vereniging met
een of meerdereandere (rechts)perso
(o)n
(en
),
althans alleen,meermaals,
althans eenmaal,met het oogmerk om zich en
/ofeen ander wederrechtelijk te bevoordelen door listige kunstgrepen en
/ofdoor een samenweefsel van verdichtsels, [stichting 1] heeft bewogen tot de afgifte van enig goed, en
/of tot het verlenen van een dienst en/of het ter beschikking stellen van gegevens en/of tothet aangaan van een schuld
of tot het teniet doen van een inschuld, hebbende hij, verdachte, en
/ofzijn mededader
(s
)
- (een) offerte(s) en/of (een) calculatie(s) verzonden en/of doen toekomen aan [stichting 1], waarin (een) bedrag(en) was/waren vermeld dat/die (veel) hoger was/waren dan de/het werkelijke/oorspronkelijke bedrag(en) voor de betreffende werkzaamheden, en/of waarin (een) bedrag(en) was/waren vermeld waarover vooraf afstemming had plaatsgevonden tussen [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte] (werkzaam zijnde in dienstbetrekking bij [stichting 1] als senior vastgoedbeheer en/of medewerker sociaal beheer), en hem, verdachte, en/of zijn mededader(s); en/of
-
(een)opdracht
(en
)van [stichting 1] (voor
dat/die opgehoogde en
/ofafgestemde bedrag
(en
)),
gegund en/oflaten
/doengunnen aan
[ingenieursbureau] B.V. en/of[naam bedrijf 4]. en
/of[medeverdachte 24] en
/of[medeverdachte 26] en
/of[medeverdachte 28] en
/of (andere) derde(n);
(een)opdracht
(en
)van [stichting 1] (voor
dat/die opgehoogde en
/ofafgestemde bedrag
(en
)),
gegund en/oflaten
/doengunnen aan
[ingenieursbureau] B.V. en/of[naam bedrijf 4]. en
/of[medeverdachte 24] en
/of[medeverdachte 26] en
/of[medeverdachte 28] en
/of (andere) derde(n);
- het/de bedrag(en) van de (opgehoogde en/of aangepaste en/of afgestemde) offerte(s) vermeld en/of laten/doen vermelden in (een) opdrachtformulier(en); en/of
- factu
(u)r
(en
) gezonden aan en/of ingediend en/of doen/laten zenden en/of indienen bij [stichting 1], terwijl
het/de op die factu
(u)r
(en
)vermeld
de bedrag
(en
) (veel)hoger
was/waren dan de
/hetwerkelijke
/oorspronkelijkebedrag
(en
)voor de betreffende werkzaamheden
; en/of
(u)r
(en
) gezonden aan en/of ingediend en/of doen/laten zenden en/of indienen bij [stichting 1], terwijl
het/de op die factu
(u)r
(en
)vermeld
de bedrag
(en
) (veel)hoger
was/waren dan de
/hetwerkelijke
/oorspronkelijkebedrag
(en
)voor de betreffende werkzaamheden
; en/of
- deze factu(u)r(en) betaalbaar gesteld en/of geaccordeerd bij/namens [stichting 1] en/of betaald en/of doen betalen door/namens [stichting 1]; en/of
- (telkens) tegenover [stichting 1] verzwegen en/of verborgen gehouden en/of verhuld dat er met betrekking tot de (overeengekomen en/of gefactureerde) vergoeding(en) een (verborgen of verzwegen) vergoeding en/of betaling aan [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte] en/of en/of hem, verdachte, en/of zijn mededader(s), was inbegrepen en/of overeengekomenwaardoor [stichting 1] werd bewogen tot afgifte van
(een)geldbedrag
(en
)van
(in totaal
) (ongeveer):
(een)geldbedrag
(en
)van
(in totaal
) (ongeveer):
- 92.650,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0306); en/of
- 40.000,00 euro exclusief BTW (
1-OPV/ZPV-6, p. 281);en
/of
1-OPV/ZPV-6, p. 281);en
/of
-
36.300,0030euro exclusief BTW
(1-OPV/ZPV-6 p. 0285);en
/of
36.300,0030euro exclusief BTW
(1-OPV/ZPV-6 p. 0285);en
/of
- 45.000,00 euro exclusief BTW
(1-OPV/ZPV-6 p. 0285);en
/of
(1-OPV/ZPV-6 p. 0285);en
/of
- 15.000,00 euro exclusief BTW
(1-OPV/ZPV-6 p. 0291);en
/of
(1-OPV/ZPV-6 p. 0291);en
/of
- 30.000,00 euro exclusief BTW
(1-OPV/ZPV-6 p. 0298),
(1-OPV/ZPV-6 p. 0298),
althans (telkens) een of meerdere geldbedrag(en) en/of goed(eren),en
/oftot
afgiftehet aangaanvan
een ofmeerdere schriftelijke overeenkomst
(en
)aan
[ingenieuwsbedrijf] B.V. en/of[naam bedrijf 4] en
/of[medeverdachte 24] en
/of[medeverdachte 26] en
/of[medeverdachte 28];
5.
/oftot
afgiftehet aangaanvan
een ofmeerdere schriftelijke overeenkomst
(en
)aan
[ingenieuwsbedrijf] B.V. en/of[naam bedrijf 4] en
/of[medeverdachte 24] en
/of[medeverdachte 26] en
/of[medeverdachte 28];
5.
Hij
op een of meerdere tijdstip(pen)in de periode van omstreeks 27 maart 2017 tot en met 24 juli 2019
te Hellevoetsluis en/of Rotterdam en/of Berkel en Rodenrijs en/of eldersin Nederland, tezamen en in vereniging met
een of meerdereandere (rechts)perso
(o)n
(en
),
althans alleen, meermaals, althans eenmaal,
op een of meerdere tijdstip(pen)in de periode van omstreeks 27 maart 2017 tot en met 24 juli 2019
te Hellevoetsluis en/of Rotterdam en/of Berkel en Rodenrijs en/of eldersin Nederland, tezamen en in vereniging met
een of meerdereandere (rechts)perso
(o)n
(en
),
althans alleen, meermaals, althans eenmaal,
a.
a) (telkens) van een of meerdere (grote) geldbedrag(en) en/of goederen, te weten (een) geldbedrag(en) van (in totaal) (circa):
a) (telkens) van een of meerdere (grote) geldbedrag(en) en/of goederen, te weten (een) geldbedrag(en) van (in totaal) (circa):
- 92.650,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0306); en/of
- 40.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6, p. 281); en/of
- 36.300,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0285); en/of
- 45.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0285); en/of
- 15.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0291); en/of
- 30.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0298)
althans (telkens) een of meerdere geldbedrag(en) en/of goed(eren), de werkelijke aard, de herkomst, de vindplaats, de vervreemding, de verplaatsing heeft verborgen en/of verhuld, en/of heeft verborgen en/of verhuld wie de rechthebbende(n) op genoemde voorwerpen was/waren, en/of heeft verborgen en/of verhuld wie genoemde voorwerpen voorhanden heeft/hebben gehad, terwijl hij, verdachte, en/of zijn mededader(s) wist (en), althans redelijkerwijs moest (en) vermoeden dat bovenomschreven voorwerp (en) - onmiddellijk of middellijk - afkomstig was/waren uit enig misdrijf, terwijl hij, verdachte, en/of zijn mededader(s) van het plegen van dat feit een gewoonte heeft/hebben gemaakt,
en/of
b) (telkens) een ofmeerdere
(grote)geldbedrag
(en
) en/of goederen, te weten (een) geldbedrag(en) van (in totaal) (circa):
(grote)geldbedrag
(en
) en/of goederen, te weten (een) geldbedrag(en) van (in totaal) (circa):
- 92.650,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0306); en/of
- 40.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6, p. 281); en/of
- 36.300,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0285); en/of
- 45.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0285); en/of
- 15.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0291); en/of
- 30.000,00 euro exclusief BTW (1-OPV/ZPV-6 p. 0298)
althans (telkens) een of meerdere geldbedrag(en) en/of goed(eren), heeft verworven en/of voorhanden heeft gehad en/ofheeft overgedragen
en/of heeft omgezet, althans van een of meerdere voorwerp(en), te weten vorengenoemd(e) goed(eren) en/of geldbedrag(en) gebruik heeft gemaakt,terwijl hij, verdachte, en
/ofzijn mededader
(s
)wist
(en
), althans redelijkerwijs moest (en) vermoedendat bovenomschreven voorwerp
(en
)- onmiddellijk of middellijk - afkomstig
was/waren uit enig misdrijf, terwijl hij, verdachte, en
/ofzijn mededader
(s
)van het plegen van dat feit een gewoonte
heeft/hebben gemaakt.
en/of heeft omgezet, althans van een of meerdere voorwerp(en), te weten vorengenoemd(e) goed(eren) en/of geldbedrag(en) gebruik heeft gemaakt,terwijl hij, verdachte, en
/ofzijn mededader
(s
)wist
(en
), althans redelijkerwijs moest (en) vermoedendat bovenomschreven voorwerp
(en
)- onmiddellijk of middellijk - afkomstig
was/waren uit enig misdrijf, terwijl hij, verdachte, en
/ofzijn mededader
(s
)van het plegen van dat feit een gewoonte
heeft/hebben gemaakt.
Hetgeen meer of anders is tenlastegelegd, is niet bewezen. De verdachte moet daarvan worden vrijgesproken.
Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze in de bewezenverklaring verbeterd. Blijkens het verhandelde ter terechtzitting is de verdachte daardoor niet geschaad in de verdediging.
Bewijsvoering
Het hof grondt zijn overtuiging dat de verdachte het bewezenverklaarde heeft begaan op de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vervat en die reden geven tot de bewezenverklaring.
In die gevallen waarin de wet aanvulling van het arrest vereist met de bewijsmiddelen dan wel, voor zover artikel 359, derde lid, tweede volzin, van het Wetboek van Strafvordering wordt toegepast, met een opgave daarvan, zal zulks plaatsvinden in een aanvulling die als bijlage aan dit arrest zal worden gehecht.
Strafbaarheid van het bewezenverklaarde
Het onder 2 bewezenverklaarde levert op:
medeplegen van valsheid in geschrift, meermalen gepleegd.
Het onder 3 bewezenverklaarde levert op:
medeplegen van aan iemand die, anders dan als ambtenaar, werkzaam is in dienstbetrekking, naar aanleiding van hetgeen deze in zijn betrekking heeft gedaan en nagelaten, een gift en belofte doen van die aard onder zodanige omstandigheden, dat hij redelijkerwijs moet aannemen dat deze handelt in strijd met zijn plicht, meermalen gepleegd.
Het onder 4 primair bewezenverklaarde levert op:
medeplegen van oplichting, meermalen gepleegd.
Het onder 5 tweede cumulatief/alternatief bewezenverklaarde levert op:
medeplegen van het plegen van witwassen een gewoonte maken.
Strafbaarheid van de verdachte
Er is geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van de verdachte uitsluit. De verdachte is dus strafbaar.
Strafmotivering
Het hof heeft de op te leggen straf bepaald op grond van de ernst van de feiten en de omstandigheden waaronder deze zijn begaan en op grond van de persoon en de persoonlijke omstandigheden van de verdachte, zoals daarvan is gebleken uit het onderzoek ter terechtzitting.
Daarbij heeft het hof in het bijzonder het volgende in aanmerking genomen.
Ernst van de feiten
In samenwerking met [medeverdachte 1] heeft de verdachte meerdere malen zijn eigen bedrijf [naam bedrijf medeverdachte 20] gebruikt en laten gebruiken om delen van door [stichting 1] betaalde opdrachtsommen naar [medeverdachte 1] en hemzelf te laten vloeien. In overleg met [medeverdachte 1] heeft hij verschillende bedrijven bezocht met het verzoek om een offerte te maken voor en een opdracht te aanvaarden van [stichting 1]. Als een bedrijf er aanvankelijk niet voor voelde, dan drong de verdachte aan. Hij gaf aan die bedrijven vervolgens een in hun offerte op te nemen commissie post op welke bedoeld zou zijn om de door hem te maken kosten van begeleiding en uitvoering ten behoeve van het project te dekken. Hierdoor werd het offerte bedrag opgehoogd en werden de opgehoogde bedragen door de betreffende opdrachtnemer bij [stichting 1] gedeclareerd. In werkelijkheid wist de verdachte van aanvang af dat hij geen begeleidings- of uitvoeringswerkzaamheden voor het project zou gaan verrichten maar dat het opgehoogde bedrag uitsluitend bedoeld was om tussen [medeverdachte 1] en hem te worden verdeeld. Vervolgens werkte hij via valse facturen aan de opdrachtnemers en valse facturen van [medeverdachte 1] ook mee aan het doorsluizen van ontvangen geldbedragen aan [medeverdachte 1]. Gelet op de omstandigheden waaronder een en ander gebeurde was de verdachte ermee bekend dat [stichting 1] niet wist dat het offerte traject werd gemanipuleerd en evenmin dat haar werknemer [medeverdachte 1] in privé financieel profiteerde van door [stichting 1] betaalde opdrachten.
Aldus handelend heeft de verdachte zich tezamen met zijn medeverdachten schuldig gemaakt aan valsheid in geschrift, niet-ambtelijke omkoping, oplichting en gewoontewitwassen.
De verdachte heeft op geraffineerde wijze misbruik gemaakt van het vertrouwen dat in het maatschappelijk verkeer moet kunnen worden gesteld in schriftelijke stukken met een bewijsbestemming. Door werk te (laten) gunnen aan opdrachtnemers die bereid waren om steekpenningen te betalen, is aan andere opdrachtnemers de kans ontnomen om op eerlijke wijze mee te dingen naar een opdracht van [stichting 1]. Daarmee heeft de verdachte ook het offerte proces gemanipuleerd, het vertrouwen van [stichting 1] in [medeverdachte 1] geschaad en het vertrouwen in een eerlijk verloop van de markt geschaad.
Voorts heeft de verdachte met zijn handelen bijgedragen aan het in stand houden en bevorderen van een frauduleuze praktijk. Het hof rekent het de verdachte aan dat hij andere partijen bij zijn frauderende handelingen heeft betrokken. Tevens rekent het hof de verdachte aan dat hij zich uitsluitend heeft laten leiden door financieel gewin en zich op geen enkele manier heeft bekommerd om de belangen van [stichting 1] of haar sociale huurders. Ten slotte is ook [stichting 1] benadeeld door het handelen van de verdachte.
Persoonlijke omstandigheden
De verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep verklaard dat zijn vrouw het huis niet alleen kan betalen, waardoor een gevangenisstraf grote consequenties heeft voor de verdachte en zijn gezin. De verdachte heeft een kans gekregen bij een ander ingenieursbureau dat op de hoogte is van onderhavige strafzaak. De verdachte is voor 32 uur in loondienst en werkt tevens nog steeds voor zijn eigen onderneming. Ten slotte heeft de verdachte verklaard dat hij hard aan het werk is om de vordering van de benadeelde partij te voldoen.
Het hof heeft acht geslagen op de door de verdachte in hoger beroep ingebrachte brief van zijn werkgever d.d. 5 januari 2024. Het hof acht de kans op recidive gering.
Justitiële Documentatie
Het hof heeft acht geslagen op een de verdachte betreffend uittreksel Justitiële Documentatie d.d. 27 december 2023, waaruit blijkt dat de verdachte niet eerder onherroepelijk is veroordeeld voor het plegen van een strafbaar feit.
Redelijke termijn
Het hof is in beginsel van oordeel dat een geheel onvoorwaardelijke gevangenisstraf een passende en geboden reactie vormt.
Het hof heeft evenwel vastgesteld dat de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6, eerste lid, van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden is overschreden.
De vervolging van de verdachte is aangevangen op 7 november 2018, zijnde de datum waarop de verdachte in verzekering is gesteld. De rechtbank heeft op 24 december 2021 vonnis gewezen, wat maakt dat de redelijke termijn voor de berechting in eerste aanleg met 1 jaar en ruim 1,5 maand is overschreden.
Met het instellen van hoger beroep is de termijn voor de berechting in tweede aanleg op 5 januari 2022 aangevangen. Het hof wijst arrest op 13 maart 2024, wat maakt dat de redelijke termijn voor de berechting in hoger beroep met ruim 2 maanden is overschreden.
Het hof zal deze overschrijding verdisconteren in de strafmodaliteit in die zin dat het hof in plaats van een in beginsel passende en geboden onvoorwaardelijke gevangenisstraf, een geheel voorwaardelijke gevangenisstraf voor de duur van 4 maanden in combinatie met een geheel onvoorwaardelijke taakstraf voor de duur van 200 uren zal opleggen.
Vordering tot schadevergoeding [stichting 2]
In het onderhavige strafproces heeft Stichting [stichting 1] (hierna: [stichting 1]) zich als benadeelde partij gevoegd en een vordering ingediend tot vergoeding van geleden materiële schade als gevolg van het aan de verdachte tenlastegelegde, tot een bedrag van primair € 214.957,50 (inclusief BTW) en subsidiair € 177.650,- (exclusief BTW).
In hoger beroep is deze vordering aan de orde tot dit in eerste aanleg gevorderde en in hoger beroep gehandhaafde bedragen.
[stichting 2] in hoger beroep niet ontvankelijk is omdat zij, als rechtsopvolgster onder algemene titel van [stichting 1], niet kwalificeert als slachtoffer.
Subsidiair heeft de raadsman betoogd dat de vordering met betrekking tot de post van € 92.650 niet-ontvankelijk is omdat dit onderdeel een onevenredige belasting van het strafproces oplevert. Volgens de verdediging kan van deze post niet aangetoond worden dat het schade van [stichting 1] betreft nu voor dit bedrag, in elk geval een deel daarvan, werkzaamheden zijn verricht.
Ten aanzien van de bedragen ad € 40.000, € 15.000,00 en € 30.000 refereert de verdediging zich.
Splitsing [stichting 1]: [stichting 2] slachtoffer?
[stichting 1] heeft aangegeven haar vorderingen in hoger beroep te handhaven tot de oorspronkelijke bedragen waarbij zij enkele van die bedragen gemotiveerd heeft aangepast.
Per 1 januari 2023 is de benadeelde partij, [stichting 1], opgehouden te bestaan. Zij is opgesplitst in drie afzonderlijke stichtingen/woningcorporaties als onderdeel van een langdurig saneringstraject. Namens de verdachte is het standpunt ingenomen dat [stichting 1] niet langer ontvankelijk is in haar vorderingen nu [stichting 2], de rechtspersoon aan wie de vorderingen ten gevolge van de splitsing onder algemene titel zijn overgegaan, niet gelijk gesteld kan worden met [stichting 1] en derhalve niet kwalificeert als slachtoffer en benadeelde partij. In dit verband heeft de verdediging erop gewezen dat de wetgever alleen degene die rechtstreeks schade heeft geleden van een strafbaar feit de mogelijkheid willen geven zich in een strafproces te voegen en dat de Hoge Raad onder verwijzing naar de wetsgeschiedenis heeft geoordeeld dat degene aan wie een vordering is gesubrogeerd, zoals een verzekeraar, geen rechtstreekse schade heeft geleden en niet als benadeelde partij kan worden ontvangen.
Het hof overweegt als volgt.
Bij notariële akte van splitsing d.d. 31 december 2022 is [stichting 1], aan wie de rechtbank verschillende vorderingen benadeelde partij tegen verschillende verdachten uit deze zaak heeft toegewezen, gesplitst. Blijkens de akte betreft het een zuivere splitsing als gevolg waarvan (i) de verkrijgende Stichtingen het vermogen van de splitsende Stichting ([stichting 1]) onder algemene titel verkrijgen en (ii) de splitsende Stichting per 1 januari 2023 ophoudt te bestaan. Aan de akte is als bijlage 4 het krachtens het Burgerlijk Wetboek vereiste voorstel tot splitsing toegevoegd. Van dit voorstel tot splitsing maakt onderdeel uit een beschrijving als bedoeld in artikel 2:334f lid 2 sub d Burgerlijk Wetboek, aan de hand waarvan nauwkeurig kan worden bepaald welke vermogensbestanddelen van de splitsende Stichting zijn overgegaan op welke van de verkrijgende Stichtingen.
In deze bijlage 4 worden onder B de volgende vermogensbestanddelen genoemd die zijn over gegaan aan [stichting 2]:
“
3. Lopende procedures
3. Lopende procedures
3.1.
Alle rechten en verplichtingen in het kader van de civiele procedure tegen de voormalige kasbeheerder van [stichting 1] en de strafrechtelijke procedures die samenhangen met de fraude- en corruptiezaak Ikszes c.q. fraudezaak PO/SB, waarin [stichting 1] is betrokken als slachtoffer, benadeelde partij en/of anderszins en zij optreedt tegen betrokkenen bij deze fraude- en corruptiezaak. Deze betrokkenen betreffen in het bijzonder twee ex-werknemers van [stichting 1], (voormalig) contractspartijen en personen gelieerd aan deze contractspartijen die betrokken zijn bij de zaak.”
Artikel k van het genoemde voorstel tot splitsing luidt:
“
De huidige werkzaamheden van [stichting 1] worden voortgezet door de Verkrijgende Stichtingen, ieder voor wat betreft het gedeelte van de vermogensbestanddelen die zij verkrijgt, zoals opgenomen in de voormelde en aan dit voorstel gehechte beschrijving van vermogensbestanddelen (Bijlage 4).”
De huidige werkzaamheden van [stichting 1] worden voortgezet door de Verkrijgende Stichtingen, ieder voor wat betreft het gedeelte van de vermogensbestanddelen die zij verkrijgt, zoals opgenomen in de voormelde en aan dit voorstel gehechte beschrijving van vermogensbestanddelen (Bijlage 4).”
Ten tijde van de splitsing bestond het bestuur van de verkrijgende Stichtingen uit de [stichting 1] (de splitsende Stichting). Aan de splitsing is goedkeuring gegeven door onder meer de door de Minister van Binnenlandse zaken gemandateerde Autoriteit woningcorporaties en de Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw.
Uit de memorie van toelichting bij de Wet van 23 december 1992 tot aanvulling van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering, de Wet voorlopige regeling schadefonds geweldsmisdrijven en andere wetten met voorzieningen ten behoeve van slachtoffers van strafbare feiten (Kamerstukken II, 1989/90, 21 345, nr. 3, p. 11-12) volgt dat de wetgever de kring van benadeelde partijen niet heeft willen uitbreiden tot hen die een vordering middels cessie of subrogatie hebben verkregen (vgl ook ECLI:HR:PHR:2023:50 sub 32). Van subrogatie is sprake indien een vordering overgaat als gevolg van een van de in artikel 6:150 BW genoemde gevallen. Van cessie is sprake indien een vordering overgaat door verkoop (artikel 3:94 BW).
Bij splitsing gaan de rechten en verplichtingen over onder algemene titel. Van cessie of subrogatie is in onderhavig geval geen sprake. Onder meer het deel (van de vermogensbestanddelen) van [stichting 1] dat rechtstreeks schade heeft geleden, is ten gevolge van de splitsing ondergebracht bij en wordt voortgezet door [stichting 2]. In die zin is [stichting 2] in vergelijking met [stichting 1] geen nieuw rechtssubject, maar een voortzetting van [stichting 1]. De strafbare feiten hebben niet alleen inbreuk gemaakt op de belangen van [stichting 1], maar (daarmee) ook op de belangen van diens opvolger onder algemene titel die de activiteiten van [stichting 1] voortzet en aan wie de uit die inbreuk voortvloeiende negatieve (schade) en positieve (vordering) vermogensbestanddelen zijn overgedragen.
Het hof is dan ook, met (de advocaat van) [stichting 2] en met de advocaat-generaal, van oordeel dat [stichting 2] geldt als de (rechts)persoon die rechtstreeks schade heeft geleden door de strafbare feiten en kwalificeert als slachtoffer en als benadeelde partij die de civiele vordering in hoger beroep heeft gehandhaafd.
Standpunt van [stichting 2]
De advocaat van [stichting 2] heeft zich op het standpunt gesteld dat de vordering hoofdelijk kan worden toegewezen tot het primair gevorderde bedrag van € 214.957,50, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf 7 november 2018 en met oplegging van de schadevergoedingsmaatregel.
Hiertoe is, voor zover hier van belang en kort en zakelijk weergegeven, het volgende aangevoerd.
Standpunt van de advocaat-generaal
De advocaat-generaal heeft gevorderd dat de vordering tot schadevergoeding (hoofdelijk) dient te worden toegewezen tot het gevorderde bedrag van € 214.957,50 te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf 7 november 2018 en met oplegging van de schadevergoedingsmaatregel.
Overwegingen van het hof
De benadeelde partij heeft haar vordering in vier posten gespecificeerd:
- € 92.650,- ter zake het door [stichting 1] te veel betaalde bedrag op de facturen van [ingenieursbureau] B.V. als bedoeld onder feit 1;
- € 40.000,- ter zake het door [stichting 1] te veel betaalde bedrag aan [medeverdachte 24];
- € 15.000,- ter zake het door [stichting 1] te veel betaalde bedrag aan [medeverdachte 28];
- € 30.000,- ter zake het door [stichting 1] te veel betaalde bedrag aan [medeverdachte 26].
Het bedrag van € 92.650,- betreft de offertes en facturen die onder feit 1 zijn tenlastegelegd. Het hof spreekt de verdachte vrij van feit 1, zodat de benadeelde partij ten aanzien van dit onderdeel van de vordering niet-ontvankelijk is.
De overige drie bedragen zullen worden toegewezen nu [stichting 1] voor deze bedragen (van in totaal € 85.000,-, exclusief btw) rechtstreeks schade heeft geleden ten gevolge van de bewezen verklaarde feiten.
Het hof zal de vordering toewijzen tot het bedrag inclusief btw, derhalve € 102.850,-
Gelet op het voorgaande dient de verdachte te worden veroordeeld in de kosten die de benadeelde partij tot aan deze uitspraak in verband met de vordering heeft gemaakt, welke kosten het hof vooralsnog begroot op nihil, en in de kosten die de benadeelde partij ten behoeve van de tenuitvoerlegging van deze uitspraak nog moet maken.
Hoofdelijke toewijzing
Omdat de verdachte de strafbare feiten ter zake waarvan schadevergoeding wordt toegekend samen met zijn mededader [medeverdachte 1] heeft gepleegd, zijn zij daarvoor ieder hoofdelijk aansprakelijk.
Hetzelfde geldt voor de toegewezen proceskosten. Daarbij geldt dat de verdachte, voor zover de mededader een bedrag aan de benadeelde partij heeft betaald, dat deel van de schadevergoeding en/of proceskosten niet meer aan de benadeelde partij hoeft te betalen.
Schadevergoedingsmaatregel
Zowel de benadeelde partij als de advocaat-generaal hebben nadrukkelijk gevorderd in elke zaak een schadevergoedingsmaatregel op te leggen. Het hof overweegt als volgt.
De benadeelde partij is weliswaar een stichting zonder winstoogmerk met een semipublieke status, maar dat neemt niet weg dat zij een professionele organisatie is die zich vaker voor juridische vraagstukken ziet gesteld en die vaker wordt geconfronteerd met de inning van opeisbare vorderingen. Aan doel en strekking van de schadevergoedingsmaatregel ligt de gedachte ten grondslag het slachtoffer de inning van het aan hem verschuldigde bedrag uit handen te nemen. De menskracht die de Staat (het CJIB) hiervoor beschikbaar stelt is echter schaars. Dat schaarse middel kan beter in dienst worden gesteld van particuliere slachtoffers ten aanzien van wie de kans groot is dat zij - hetzij door gebrek aan kennis, hetzij door gebrek aan financiële middelen, hetzij door een gebrek aan sociale vaardigheid dan wel een combinatie daarvan – geneigd zijn in het geheel niet aan een zelfstandige inning beginnen. Het hof is dan ook van oordeel dat het niet passend is in onderhavige zaken een schadevergoedingsmaatregel op te leggen.
Toepasselijke wettelijke voorschriften
Het hof heeft gelet op de artikelen 9, 14a, 14b, 14c, 22c, 22d, 47, 57, 225, 326, 328ter en 420ter van het Wetboek van Strafrecht, zoals zij rechtens gelden dan wel golden.
BESLISSING
Het hof:
Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:
Verklaart niet bewezen dat de verdachte het onder 1 eerste en tweede cumulatief/alternatief tenlastegelegde heeft begaan en spreekt de verdachte daarvan vrij.
Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat de verdachte het onder 2, 3, 4 primair en 5 tweede cumulatief/alternatief tenlastegelegde heeft begaan.
Verklaart niet bewezen hetgeen de verdachte meer of anders is tenlastegelegd dan hierboven is bewezenverklaard en spreekt de verdachte daarvan vrij.
Verklaart het onder 2, 3, 4 primair en 5 tweede cumulatief/alternatief bewezenverklaarde strafbaar, kwalificeert dit als hiervoor vermeld en verklaart de verdachte strafbaar.
Veroordeelt de verdachte tot een
gevangenisstrafvoor de duur van
4 (vier) maanden.
gevangenisstrafvoor de duur van
4 (vier) maanden.
Bepaalt dat de gevangenisstraf niet ten uitvoer zal worden gelegd, tenzij de rechter later anders mocht gelasten omdat de verdachte zich voor het einde van een proeftijd van
2 (twee) jarenaan een strafbaar feit heeft schuldig gemaakt.
2 (twee) jarenaan een strafbaar feit heeft schuldig gemaakt.
Veroordeelt de verdachte tot een
taakstrafvoor de duur van
200 (tweehonderd) uren, indien niet naar behoren verricht te vervangen door
100 (honderd) dagen hechtenis.
taakstrafvoor de duur van
200 (tweehonderd) uren, indien niet naar behoren verricht te vervangen door
100 (honderd) dagen hechtenis.
Beveelt dat de tijd die door de verdachte vóór de tenuitvoerlegging van deze uitspraak in enige in artikel 27, eerste lid, van het Wetboek van Strafrecht bedoelde vorm van voorarrest is doorgebracht, bij de uitvoering van de opgelegde taakstraf in mindering zal worden gebracht, volgens de maatstaf van twee uren taakstraf per in voorarrest doorgebrachte dag, voor zover die tijd niet reeds op een andere straf in mindering is gebracht.
Wijst toe de vordering tot schadevergoeding van de benadeelde partij [stichting 2] ter zake van het onder 2, 3 en 4 primair bewezenverklaarde tot het bedrag van
€ 102.850,00 (honderdtweeduizend achthonderdvijftig euro) ter zake van materiële schade, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.
€ 102.850,00 (honderdtweeduizend achthonderdvijftig euro) ter zake van materiële schade, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de hierna te noemen aanvangsdatum tot aan de dag der voldoening.
Veroordeelt de verdachte hoofdelijk met zijn mededader [medeverdachte 1], in die zin dat indien en voor zover de een betaalt de ander zal zijn bevrijd, om aan [stichting 2] te betalen een bedrag van € 102.850,00, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf 7 november 2018 tot aan de dag der algehele voldoening.
Veroordeelt de verdachte in de door de benadeelde partij gemaakte en ten behoeve van de tenuitvoerlegging nog te maken kosten, tot aan de datum van deze uitspraak begroot op nihil.
Bepaalt de aanvangsdatum van de wettelijke rente voor de materiële schade op 7 november 2018.
Verklaart de benadeelde partij niet-ontvankelijk voor het resterende deel van haar vordering.
Dit arrest is gewezen door mr. R. van der Hoeven,
mr. H. Steenhuis en mr. K. Versteeg, in bijzijn van de griffier mr. S. Roos.
Het is uitgesproken op de openbare terechtzitting van het hof van 13 maart 2024.