ECLI:NL:GHDHA:2018:2493

• Datum uitspraak: 26 september 2018
• Publicatiedatum: 27 september 2018
• Zaaknummer: 22-003398-14
• Instantie: Gerechtshof Den Haag
• Type: Uitspraak
• Rechtsgebied: Strafrecht
• Procedures: Hoger beroep
• Rechters: E.F. Lagerwerf-Vergunst; J.W. van den Hurk; H.M.D. de Jong
• Vindplaatsen: Rechtspraak.nl

AI samenvatting door Lexboost • Automatisch gegenereerd

Psychische overmacht als schulduitsluitingsgrond in strafrechtelijke zaak

In deze zaak heeft het Gerechtshof Den Haag op 26 september 2018 uitspraak gedaan in hoger beroep tegen een vonnis van de rechtbank Den Haag. De verdachte, geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum], werd beschuldigd van het wederrechtelijk beroven van de vrijheid van [aangeefster] en het dwingen tot ontuchtige handelingen. De feiten vonden plaats op 7 januari 2014 in Groesbeek, Berg en Dal en Nijmegen. De verdachte en haar medeverdachte hebben de aangeefster met geweld in een busje gedwongen en haar onder druk gezet om een telefoontje te plegen naar de vader van de verdachte. De verdachte heeft tijdens de rechtszittingen verklaard dat zij handelde uit psychische overmacht, veroorzaakt door een wezenlijke en buitennormale druk vanuit haar familie en cultuur, die haar in een stressvolle situatie heeft gedreven. Het hof heeft de vordering van de advocaat-generaal om het vonnis te bevestigen, afgewezen en geoordeeld dat de verdachte niet strafbaar is, omdat zij handelde onder psychische overmacht. De vordering van de benadeelde partij is niet-ontvankelijk verklaard, omdat de verdachte werd ontslagen van alle rechtsvervolging. Het hof heeft de verdachte vrijgesproken van de overige tenlastegelegde feiten en de bewezenverklaring van de feiten 1 en 2 bevestigd.

Uitspraak

Rolnummer: 22-003398-14

Parketnummer: 09-753007-14

Datum uitspraak: 26 september 2018

TEGENSPRAAK

Gerechtshof Den Haag

meervoudige kamer voor strafzaken

Arrest

gewezen op het hoger beroep tegen het vonnis van de rechtbank Den Haag van 23 juli 2014 in de strafzaak tegen de verdachte:

[verdachte],

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum],

adres: [adres].

Onderzoek van de zaak

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzittingen in eerste aanleg en het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van dit hof op

30 september 2015 en 12 september 2018.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal en van hetgeen door en namens de verdachte naar voren is gebracht.

Tenlastelegging

Aan de verdachte is - na wijziging van de tenlastelegging ter terechtzitting in eerste aanleg - ten laste gelegd dat:

1.

zij op of omstreeks 07 januari 2014 te Groesbeek en/of Berg en Dal en/of Nijmegen tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, opzettelijk [aangeefster] wederrechtelijk van de vrijheid heeft beroofd of beroofd gehouden, immers heeft (hebben) zij verdachte en/of een of meer van haar mededader(s) met dat opzet:

- die [aangeefster] op haar scooter klemgereden met een busje en/of

- die [aangeefster] met geweld van haar scooter getrokken en/of getrapt en/of

- die [aangeefster] met geweld in de laadruimte van dat busje gebracht en/of

- die [aangeefster] in de laadruimte van dat busje gehouden door haar, terwijl zij op de bodem van dat busje lag, in een houdgreep, althans fysiek in bedwang te houden en/of haar armen aan elkaar en/of haar benen aan elkaar vast te binden en/of tape over haar mond te plakken en/of te dreigen haar te slaan met een hamer als ze zou spreken en/of schreewen en/of

- ( aldus) enige tijd met die [aangeefster] in dat busje rijden naar een verlaten plaats in een bosrijke omgeving;

2.

zij op of omstreeks 07 januari 2014 te Groesbeek en/of Berg en Dal en/of Nijmegen, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, door geweld of (een) andere feitelijkhe(i)d(en) en/of bedreiging met geweld of (een) andere feitelijkhe(i)d(en) [aangeefster] heeft gedwongen tot het plegen en/of dulden van een of meer ontuchtige handeling(en), bestaande uit:

- het uittrekken van haar kleding en/of het door [aangeefster] doen uittrekken van haar kleding en/of

- het naakt doen poseren van die [aangeefster] en daarvan foto's maken, al dan niet met naast haar [medeverdachte] met ontblote penis

en bestaande dat geweld of die andere feitelijkhe(i)d(en) en/of die bedreiging met geweld of die andere feitelijkhe(i)d(en) uit:

- het klemrijden met een busje van die [aangeefster] op haar scooter en/of

- het met geweld van haar scooter trekken en/of trappen van die [aangeefster] en/of

- het met geweld in de laadruimte van dat busje brengen van die [aangeefster] en/of

- het in de laadruimte van dat busje houden van die [aangeefster] door haar, terwijl zij op de bodem van dat busje lag, in een houdgreep, althans fysiek in bedwang te houden en/of haar armen aan elkaar en/of haar benen aan elkaar vast te binden en/of tape over haar mond te plakken en/of te dreigen haar te slaan met een hamer als ze zou spreken en/of schreewen en/of

- het (aldus) enige tijd met die [aangeefster] in dat busje rijden naar een verlaten plaats in een bosrijke omgeving en/of

- het uiten van de woorden: "Anders sla ik je met de hamer of laat ik je verkrachten".

Procesgang

In eerste aanleg is de verdachte ter zake van het onder

1. en 2 ten laste gelegde veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 12 maanden met aftrek van voorarrest, waarvan 6 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van 2 jaren en met de bijzondere voorwaarden als vermeld in het vonnis waarvan beroep. Voorts is in eerste aanleg een beslissing genomen omtrent de vordering van de benadeelde partij, zoals nader omschreven in het vonnis.

Door de officier van justitie en namens de verdachte is tegen het vonnis hoger beroep ingesteld.

Vordering van de advocaat-generaal

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat het vonnis waarvan beroep zal worden bevestigd, behoudens ten aanzien van de opgelegde straf. Te dien aanzien heeft de advocaat-generaal gevorderd dat aan de verdachte zal worden opgelegd een gevangenisstraf voor de duur van

24 maanden met aftrek van voorarrest, waarvan 6 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van 2 jaren en met reclasseringstoezicht als bijzondere voorwaarde.

Het vonnis waarvan beroep

Het vonnis waarvan beroep kan niet in stand blijven omdat het hof zich daarmee niet verenigt.

Bewezenverklaring

Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het onder 1 en 2 ten laste gelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

1.

zij op 07 januari 2014 te Groesbeek en Berg en Dal tezamen en in vereniging met een ander opzettelijk [aangeefster] wederrechtelijk van de vrijheid heeft beroofd
en beroofd gehouden, immers hebben zij, verdachte, en haar mededader met dat opzet:

- die [aangeefster] op haar scooter klemgereden met een busje en

- die [aangeefster] met geweld van haar scooter getrokken en

- die [aangeefster] met geweld in de laadruimte van dat busje gebracht en

- die [aangeefster] in de laadruimte van dat busje gehouden door haar, terwijl zij op de bodem van dat busje lag, fysiek in bedwang te houden en haar armen aan elkaar en haar benen aan elkaar vast te binden en tape over haar mond te plakken en te dreigen haar te slaan met een hamer als ze zou
schreeuwen en

- enige tijd met die [aangeefster] in dat busje rijden naar een verlaten plaats in een bosrijke omgeving;

2.

zij op 07 januari 2014 te Groesbeek en Berg en Dal tezamen en in vereniging met een ander door geweld enbedreiging met geweld
en andere feitelijkheden [aangeefster] heeft gedwongen tot het plegen en dulden van ontuchtige handelingen, bestaande uit:

- het uittrekken van haar kleding en het door [aangeefster] doen uittrekken van haar kleding en

- het naakt doen poseren van die [aangeefster] en daarvan foto's maken, al dan niet met naast haar [medeverdachte] met ontblote penis

en bestaande dat geweld en die bedreiging met geweld
en die andere feitelijkheden uit:

- het klemrijden met een busje van die [aangeefster] op haar scooter en

- het met geweld van haar scooter trekken van die [aangeefster] en

- het met geweld in de laadruimte van dat busje brengen van die [aangeefster] en

- het in de laadruimte van dat busje houden van die [aangeefster] door haar, terwijl zij op de bodem van dat busje lag, fysiek in bedwang te houden en haar armen aan elkaar en haar benen aan elkaar vast te binden en tape over haar mond te plakken en te dreigen haar te slaan met een hamer als ze zou
schreeuwen en

- het enige tijd met die [aangeefster] in dat busje rijden naar een verlaten plaats in een bosrijke omgeving en/of

- het uiten van de woorden: "Anders sla ik je met de hamer".

Hetgeen meer of anders is ten laste gelegd, is niet bewezen. De verdachte moet daarvan worden vrijgesproken.

Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze in de bewezenverklaring verbeterd. Blijkens het verhandelde ter terechtzitting is de verdachte daardoor niet geschaad in de verdediging.

Bewijsvoering

Het hof grondt zijn overtuiging dat de verdachte het bewezen verklaarde heeft begaan op de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vervat en die reden geven tot de bewezenverklaring. Het hof is van oordeel dat kan worden volstaan met een opgave van de bewijsmiddelen als bedoeld in artikel 359, derde lid, van het Wetboek van Strafvordering, nu de verdachte deze feiten heeft bekend, zij nadien niet anders heeft verklaard en haar raadsvrouw geen vrijspraak van deze feiten heeft bepleit.

Het hof komt tot een bewezenverklaring op grond van de inhoud van de navolgende bewijsmiddelen:

De bekennende verklaring van de verdachte ter terechtzitting in hoger beroep van 12 september 2018;

De bekennende verklaring van de verdachte ter terechtzitting in eerste aanleg van 9 juli 2014;

Het proces-verbaal van aangifte van [aangeefster], blz. 153-163;

Het proces-verbaal van bevindingen, blz. 169-204;

Het proces-verbaal van verhoor [verdachte], blz. 934-944;

Het proces-verbaal van verhoor [medeverdachte], blz. 957-969;

Het proces-verbaal verhoor van de getuige [medeverdachte] d.d. 23 juni 2014,opgemaakt en ondertekend door de rechter-commissaris en de griffier;

Het proces-verbaal verhoor van de getuige [aangeefster] d.d. 23 juni 2014, opgemaakt en ondertekend door de rechter-commissaris en de griffier.

Strafbaarheid van het bewezen verklaarde

Het onder 1 bewezen verklaarde levert op:

medeplegen van opzettelijk iemand wederrechtelijk van de vrijheid beroven en beroofd houden.

Het onder 2 bewezen verklaarde levert op:

feitelijke aanranding van de eerbaarheid, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen

Strafbaarheid van de verdachte

De raadsvrouw van de verdachte heeft zich, overeenkomstig de door haar overgelegde pleitaantekeningen, op het standpunt gesteld dat de verdachte ten aanzien van het bewezen verklaarde moet worden ontslagen van alle rechtsvervolging, nu zij heeft gehandeld uit psychische overmacht als bedoeld in artikel 40 van het Wetboek van Strafrecht.

Het hof overweegt hieromtrent het volgende.

Van psychische overmacht is sprake indien de verdachte heeft gehandeld onder een wezenlijke en buitennormale – met name psychische – druk, waardoor onvoldoende sprake is van een voor strafbaarheid vereiste aanwezigheid van een daadwerkelijke wilsvrijheid ten tijde van de gedraging. De grondslag van de straffeloosheid ligt bij psychische overmacht niet in de absolute onmogelijkheid om weerstand te kunnen bieden, maar in de feitelijke omstandigheden van het concrete geval die vanwege hun uitzonderlijke of buitengewone karakter tot gevolg hebben dat naleving van een strafrechtelijke norm redelijkerwijs niet kan worden gevergd.

De proportionaliteitseis en subsidiariteitseis spelen bij psychische overmacht een modellerende rol, maar minder streng dan bij de overmacht als noodtoestand. Het gedrag van de verdachte moet de proportionaliteitstoets kunnen doorstaan. Daarbij wordt de afweging van belangen betrokken op de persoonlijke omstandigheden van de verdachte. Bij de subsidiariteitseis is aan de orde of er voor de verdachte geen andere, minder ingrijpende, uitweg uit het door haar ervaren dilemma had bestaan dan de door haar gekozene.

De verdachte heeft verklaard dat zij en de medeverdachte de bewezen verklaarde feiten hebben gepleegd, omdat zij dit als enige mogelijke oplossing (“laatste redmiddel”) zagen voor het eer gerelateerde probleem dat op

31 december 2013 was ontstaan. Immers, door het slachtoffer op de bewezen verklaarde wijze te dwingen de vader van de verdachte te bellen en te zeggen dat de medeverdachte niet de vriend van de verdachte was, zou een eind worden gemaakt aan de voor hen zeer bedreigende situatie.

De verdachte en haar familie zijn vanuit Afghanistan naar Nederland gevlucht en onderhouden nauwe banden met de Afghaanse gemeenschap. Haar familie houdt vast aan de traditionele Afghaanse cultuur inclusief de daarbinnen bestaande opvattingen over de omgang van ongehuwde dochters met mannen. De reputatie van zedelijkheid van de verdachte en daarmee de eer van haar familie was in het geding gekomen, nadat door toedoen van het slachtoffer op 31 december 2013 bij de familie van de verdachte bekend was geworden dat de verdachte contact had met een voor de familie onbekende man, de medeverdachte. Dergelijk contact is binnen de familie van de verdachte ongeoorloofd. In reactie hierop is de verdachte bij thuiskomst op die bewuste dag door haar broer mishandeld en zijn er diverse bedreigingen in haar richting geuit, onder meer dat zij (vanaf de 10e verdieping) naar beneden zou worden gegooid. De betreffende broer omschrijft de situatie na thuiskomt van de verdachte met de woorden dat de familie in paniek was en dat de hel losbrak. In het gezin waarin de verdachte opgroeide kwamen agressie en geweld jegens haar regelmatig voor; haar broer is in 2011 in verband daarmee veroordeeld. De verdachte heeft toen enige tijd in een Blijf van mijn lijf-huis gewoond.

In reactie op het bekend worden van de relatie tussen de verdachte en de medeverdachte heeft de familie van de verdachte ook stappen ondernomen om de verdachte uit te huwelijken. In de week na 31 december 2013 was er al een man langs geweest om in verband daarmee aan haar te worden voorgesteld. Bovendien ontstond er gevaar voor het leven van de medeverdachte, mede gelet op het feit dat hij een andere etnische afkomst had dan de verdachte en behoorde tot een andere stroming van het moslimgeloof. De familie van de verdachte en een kennis van de familie waren op zoek naar de medeverdachte en er werd gezegd dat ze hem zouden doden.

Voor wat betreft het gevaar dat de verdachte en de medeverdachte liepen als gevolg van het bekend worden van hun relatie, wordt de verklaring van de verdachte ondersteund door verklaringen van meerdere getuigen, onder meer de broer van de verdachte, en door de inhoud van het in deze zaak opgemaakte rapport van het Landelijk Expertise Centrum voor Eer Gerelateerd Geweld. Gelet hierop acht het hof het – met de rechtbank, de advocaat-generaal en de verdediging – aannemelijk dat bij de verdachte sprake was van een gegronde en reële angst dat zij wederom zou worden mishandeld en zou worden uitgehuwelijkt en dat de medeverdachte zou worden mishandeld dan wel vermoord. De verdachte bevond zich derhalve in een zeer stressvolle situatie.

De verdachte en de medeverdachte hebben geprobeerd een einde te maken aan deze situatie. Zo heeft de verdachte na thuiskomst op 31 december 2013 aangegeven dat de onbekende man niet de vriend van haar maar van het slachtoffer was. Dit was tevergeefs, omdat het slachtoffer hierop een geluidsopname liet horen waaruit het tegendeel zou blijken. Nadien heeft de medeverdachte tweemaal geprobeerd telefonisch contact te leggen met het slachtoffer, teneinde haar te bewegen de familie van de verdachte in te lichten dat er geen sprake zou zijn van een relatie tussen de verdachte en de medeverdachte. De verdachte was zelf niet in staat om het slachtoffer telefonisch te benaderen, omdat op 31 december 2013 haar telefoon door haar familie was ingenomen. Tevens heeft de medeverdachte gebeld met de kennis van de familie van de verdachte die naar hem op zoek was en had gedreigd hem te doden, met de bedoeling om die kennis te doen geloven dat er niets speelde tussen hem en de verdachte. Deze pogingen hebben echter tot niets geleid.

De zeer stressvolle omstandigheden van de dreiging tot uithuwelijking en mishandeling van de verdachte en mishandeling van dan wel de moord op de medeverdachte waren op 7 januari 2014 dus nog onverkort aanwezig.

Alvorens het hof kan vaststellen of deze omstandigheden tot gevolg hebben dat naleving van een strafrechtelijke norm door de verdachte redelijkerwijs niet kon worden gevergd – anders gezegd: of haar een beroep op psychische overmacht toekomt -, dient het hof te beoordelen of het strafbare handelen van de verdachte onder deze omstandigheden subsidiair en proportioneel is geweest. Optimaal of gerechtvaardigd handelen wordt in dit opzicht niet van haar verlangd. De vraag is niet of anders handelen mogelijk was, maar of dat van haar in deze situatie redelijkerwijs kon worden gevergd. Met andere woorden, de afweging van belangen bij de proportionaliteitstoetsing wordt betrokken op de persoonlijke omstandigheden van de verdachte.

Over haar gemoedstoestand ten tijde van het bewezen verklaarde verklaart de verdachte dat ze niet zichzelf was en dat ze niet in staat was tot normaal denken. Ze was angstig, in paniek en wist niet hoe te handelen nadat de oplossingen die ze – samen met de medeverdachte – had bedacht op niets waren uitgelopen. Dit wordt bevestigd door het rapport van de psycholoog van 4 juni 2014, die onderzoek heeft gedaan naar de persoon van de verdachte en die concludeert dat ten tijde van het bewezen verklaarde bij de verdachte waarschijnlijk sprake was van een ziekelijke stoornis in de zin van een acute stress-stoornis, dan wel een aanpassingsstoornis, in ieder geval een stress-gebonden stoornis. Deze stoornis heeft de verdachte beïnvloed in haar gedragskeuzes en gedragingen. Het plegen van de bewezen verklaarde feiten betrof een wanhoopsdaad, waartoe de verdachte was gekomen door voor haar zeer stressvolle omstandigheden. Haar oordeel- en kritiekvermogen waren duidelijk beperkt, aldus de psycholoog.

Het hof acht de uitspraken van de verdachte (en de bevestiging hiervan door de psycholoog) over haar gemoedstoestand ten tijde van het bewezen verklaarde, gelet op al het vorenstaande, aannemelijk. Op grond hiervan concludeert het hof dat de daadwerkelijke wilsvrijheid van de verdachte ten tijde van het bewezen verklaarde was beperkt.

Om die reden kon van haar dan ook niet worden gevergd dat zij meer alternatieve oplossingen voor het op 31 december 2013 ontstane probleem voor ogen had en ook zou hebben gebruikt. De door de rechtbank en in hoger beroep door de advocaat-generaal aangehaalde omstandigheid dat de verdachte een in de samenleving ingebed intelligent persoon betreft, doet hier naar het oordeel van het hof niet aan af. Van belang is immers niet wat voor persoon de verdachte normaal gesproken is, maar hoe zij was op het moment van het bewezen verklaarde handelen.

Om diezelfde reden is het hof van oordeel dat de proportionaliteitstoetsing slaagt. Het hof overweegt hiertoe onder meer dat het de verdachte en de medeverdachte – zoals zij ter terechtzitting in eerste aanleg hebben verklaard - erom ging dat het slachtoffer de vader van de verdachte zou bellen, zodat daardoor een eind zou komen aan voornoemde dreiging. Het slachtoffer bleek dit pas te willen doen, niet nadat het haar gevraagd was en niet nadat zij was meegenomen, maar pas nadat van haar naaktfoto’s waren gemaakt.

Alles overwegende is het hof van oordeel dat de verdachte de bewezen verklaarde feiten heeft begaan onder een wezenlijke en buitennormale – met name psychische - druk, waardoor onvoldoende sprake is van een voor strafbaarheid vereiste aanwezigheid van een daadwerkelijke wilsvrijheid ten tijde van de gedraging. Anders dan de advocaat-generaal en de rechtbank is het hof aldus van oordeel dat het beroep op de schulduitsluitingsgrond psychische overmacht moet worden gehonoreerd. De bewezen verklaarde feiten zijn weliswaar strafbaar, maar de verdachte is dat naar het oordeel van het hof niet. Zij dient daarom ter zake van de bewezen verklaarde feiten te worden ontslagen van alle rechtsvervolging.

Vordering tot schadevergoeding [aangeefster]

In het onderhavige strafproces heeft [aangeefster] zich als benadeelde partij gevoegd en een vordering ingediend tot vergoeding van geleden materiële en immateriële schade als gevolg van het aan de verdachte onder 1 en 2 ten laste gelegde, tot in totaal een bedrag van € 26.320,32.

In hoger beroep is deze vordering aan de orde tot dit in eerste aanleg gevorderde en in hoger beroep gehandhaafde bedrag.

De advocaat-generaal heeft bevestiging van het vonnis gevorderd, en daarmee impliciet geconcludeerd tot toewijzing van de vordering van de benadeelde partij tot een bedrag van € 2.042,06, niet-ontvankelijkverklaring ten aanzien van het overige gevorderde, en veroordeling van de verdachte in de door de benadeelde partij gemaakte proceskosten ter hoogte van € 384,00.

De vordering van de benadeelde partij is namens de verdachte betwist.

Nu de verdachte ter zake van het onder 1 en 2 ten laste gelegde wordt ontslagen van alle rechtsvervolging, dient de benadeelde partij niet-ontvankelijk te worden verklaard in de vordering.

Nu door of namens de verdachte niet is gesteld dat deze met het oog op de verdediging tegen de vordering tot schadevergoeding van de benadeelde partij kosten heeft gemaakt, kan een kostenveroordeling achterwege blijven.

BESLISSING

Het hof:

Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:

Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat de verdachte het onder 1 en 2 ten laste gelegde heeft begaan.

Verklaart niet bewezen hetgeen de verdachte meer of anders is ten laste gelegd dan hierboven is bewezen verklaard en spreekt de verdachte daarvan vrij.

Verklaart het onder 1 en 2 bewezen verklaarde strafbaar, kwalificeert dit als hiervoor vermeld, verklaart de verdachte niet strafbaar en ontslaat de verdachte te dier zake van alle rechtsvervolging.

Vordering van de benadeelde partij [aangeefster]

Verklaart de benadeelde partij [aangeefster] niet-ontvankelijk in de vordering tot schadevergoeding.

Dit arrest is gewezen door mr. E.F. Lagerwerf-Vergunst, mr. J.W. van den Hurk en mr. H.M.D. de Jong, in bijzijn van de griffier mr. N. Germeraad-van der Velden.

Het is uitgesproken op de openbare terechtzitting van het hof van 26 september 2018.