Uitspraak
GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN
locatie Leeuwarden
afdeling civiel recht, handel
zaaknummer gerechtshof 200.275.618/01
(zaaknummer rechtbank Midden-Nederland NL19.10547)
arrest van 3 januari 2023
in de zaak van
[appellant] ,
wonende te [woonplaats1] ,
appellant in het principaal hoger beroep,
geïntimeerde in het incidenteel hoger beroep,
bij de rechtbank: eiser in conventie, verweerder in reconventie,
hierna:
[appellant],
[appellant],
advocaat: mr. H. den Besten, die kantoor houdt te Almere,
tegen
1.[geïntimeerde1] ,
hierna:
[geïntimeerde1],
[geïntimeerde1],
2. [geïntimeerde2] ,
hierna:
[geïntimeerde2],
[geïntimeerde2],
beiden wonende te [woonplaats2] ,
geïntimeerden in het principaal hoger beroep,
appellanten in het incidenteel hoger beroep,
bij de rechtbank: gedaagden in conventie, eisers in reconventie,
hierna gezamenlijk te noemen:
[geïntimeerden],
[geïntimeerden],
advocaat: mr. L. Alberts, die kantoor houdt te Hardinxveld-Giessendam.
1.Het verdere verloop van het geding in hoger beroep
1.1
Na het arrest van 21 december 2021 is op 10 augustus een deskundigenrapport uitgebracht waar beide partijen in een memorie op hebben gereageerd. Vervolgens heeft het hof een nieuwe datum bepaald voor het doen van een uitspraak.
2.Rechterswissel
2.1
Mr. Roorda kan door het bereiken van de leeftijd van 70 jaar geen deel meer uitmaken van deze combinatie. Daarom is mr. Willemse in zijn plaats aan de combinatie toegevoegd. Partijen hebben geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om vanwege deze wijziging een nadere mondelinge behandeling te vragen.
3.De verdere beoordeling
Inleiding
3.1
Het hof heeft geconcludeerd dat de overeenkomst door [geïntimeerden] voortijdig is opgezegd als bedoeld in artikel 7:764 BW en dat geen plaats is voor verwijzing naar de schadestaatprocedure. Daardoor zijn [geïntimeerden] aan [appellant] de overeengekomen vaste prijs verschuldigd, verminderd met besparingen. De conclusies van de deskundige zullen hierna worden besproken, ondanks de bezwaren van [geïntimeerden] tegen de totstandkoming van zijn rapport.
3.2
Die bezwaren komen erop neer dat een zorgvuldige opname van de geschilpunten niet doenlijk was en dat van een evenwichtige discussie (hoor en wederhoor) geen sprake is geweest. De rapportage van de deskundige moet volgens [geïntimeerden] daarom terzijde worden geschoven.
3.3
Het hof verwerpt dit standpunt. De deskundige heeft zijn rapport ingeleid met de opmerking dat de gezamenlijke bezichtiging en de bespreking moeizaam zijn verlopen. Vanwege de vooraf aangekondigde gezondheidsbeperkingen van een van de aanwezigen en de telkens hoog oplopende emoties tussen partijen, heeft hij enkele geschilpunten gepasseerd die voor hem al voldoende duidelijk waren. Alle overige punten zijn nagelopen of besproken, waarbij door de deskundige veel aanvullende foto's zijn gemaakt. Ter verduidelijking van de gang van zaken is de deskundige daar in een afzonderlijke verklaring uitgebreid op ingegaan. Daarbij heeft hij overtuigend duidelijk gemaakt dat hij, ondanks de door beide partijen veroorzaakte vijandige sfeer, de chaotische gang van zaken en de dreigende (fysieke) escalatie, alles heeft kunnen bezichtigen en bespreken wat hij nodig achtte en dat beide partijen in de gelegenheid zijn geweest tot het geven van toelichtingen. Het hof volgt de deskundige in de conclusie dat ondanks de moeizame gang van zaken - die ook [geïntimeerden] zelf kan worden verweten - voldoende hoor en wederhoor heeft plaatsgevonden.
3.4
Het hof constateert dat het rapport van de deskundige ook voor het overige voldoet aan de daaraan te stellen eisen. Die constatering en wat het hof al eerder heeft overwogen, leiden tot het volgende, onder de aantekening dat de bedragen genoemd bij de posten 1/63 exclusief btw zijn. De offerte die [appellant] heeft uitgebracht was gebaseerd op de door [geïntimeerden] aangeleverde en in hun opdracht gemaakte tekening. Uit het deskundigenrapport volgt afdoende dat [appellant] in opdracht van [geïntimeerden] meer en andere werkzaamheden heeft uitgevoerd dan in de offerte en tekening waren omschreven en dat [geïntimeerden] de noodzaak van een daaruit voortvloeiende prijsverhoging hadden moeten begrijpen.
De meerwerkfactuur van 3 december 2018 (€ 3.006,81 inclusief btw)
3.5
In hoger beroep staat niet ter discussie het oordeel van de rechtbank dat de factuur van 3 december 2018 toewijsbaar is tot het totaal van € 3.006,81 (1.573 + 1.433,81) inclusief btw.
De meerwerkfactuur van 16 januari 2019 (€ 6.511,82 inclusief btw)
3.6
Het hof heeft in het arrest van 20 juli 2021 onder 4.27 al geconcludeerd dat op de factuur van 16 januari 2019 niet ten onrechte € 5.000 aan voorschot in mindering is gebracht, en dat daarop evenmin € 3.000 extra in mindering komt (4.30). Dit onderdeel van de vordering van [appellant] staat daarmee vast.
De meerwerkfactuur van 17 januari 2019 (€ 24.954,03 inclusief btw)
3.7
Het hof heeft in het arrest van 20 juli 2021 onder 4.27 al geconcludeerd dat de factuur van 17 januari 2019 niet met € 5.000 kan worden verhoogd. Om te bepalen in hoeverre daadwerkelijk sprake is geweest van meerwerk, is de deskundige benoemd. Daarbij is vooropgesteld dat onduidelijkheid over de factuur in moet worden uitgelegd het voordeel van [geïntimeerden] , die als particulier tegenover [appellant] als professionele partij zijn opgetreden. Het hof constateert dat de deskundige dat uitgangspunt in acht heeft genomen en beoordeelt de diverse posten nu als volgt.
nieuwe staalconstructie (punt 1 t/m 6; € 3.847)
3.7.1
De deskundige: uit vergelijking van de plattegrond waarop het aangenomen werk is gebaseerd en de op verzoek van [geïntimeerden] werkelijk gerealiseerde indeling, blijkt dat sprake is van substantieel extra werk. Niet alleen betreft het een veel uitgebreidere staalconstructie waarvoor opnieuw constructieberekeningen moesten worden gemaakt, ook het sloopwerk en bijkomende werkzaamheden alsmede het afwerken van een en ander is omvangrijker dan het aangenomen werk. De door [appellant] berekende meerprijzen betreffen naar de mening van de deskundige slechts een gedeelte van de extra uitgevoerde werkzaamheden. Tijdens de bezichtiging heeft de heer [appellant] ook aangegeven welke werkzaamheden extra zijn uitgevoerd en niet doorberekend, waar tegenover staat dat er ook werkzaamheden van het aangenomen werk zijn komen te vervallen. De niet of slechts gedeeltelijk doorberekende extra werkzaamheden overtreffen naar de mening van de deskundige de vervallen werkzaamheden uit het aangenomen werk. Per saldo acht hij het berekende meerwerk alleszins redelijk.
3.7.2
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
nieuwe binnenmuur (punt 7 t/m 9; € 1.935)
3.7.3
De deskundige: [appellant] heeft zijn offerte gebaseerd op de door [geïntimeerden] aan hem verstrekte tekening. Uit deze tekening blijkt niet dat de binnengevel moest worden vervangen. Ook de aard van het werk of de ouderdom van de woning brengt dit niet mee. Deze werkzaamheden kunnen niet geacht worden te zijn begrepen in het geoffreerde werk.
3.7.4
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
knieschotten eerste verdieping en zolder (punt 10 t/m 15; € 1.589,98)
3.7.5
De deskundige: de in de offerte genoemde bewerking "aftimmeren waar nodig" brengt in redelijkheid niet mee dat hier ook knieschotten onder vallen. Temeer nu in de offerte de knieschotten expliciet zijn uitgesloten, kan niet worden gesteld dat deze werkzaamheden tot het geoffreerde werk gerekend kunnen worden. Omtrent de niet aangebrachte sierluiken heeft [appellant] tijdens de bezichtiging vermeld dat bij de bespreking van de werkzaamheden, voorafgaande aan het uitbrengen van de offerte, door [geïntimeerden] aangegeven is dat deze sierluiken niet aangebracht behoefden te worden. De offerte van [appellant] spreekt echter over "Uitvoeren van alle werkzaamheden zoals op tekening”. De op tekening aangegeven sierluiken worden in de offerte van 05-02-2018 niet expliciet uitgesloten. Met het leveren en aanbrengen van de zes stuks sierluiken zou een bedrag € 610 inclusief btw gemoeid zijn.
3.7.6
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
latten in de kantstukken van de dakramen (punt 16 en 17; € 151)
3.7.7
De deskundige: uit de stukken valt niet af te leiden dat deze werkzaamheden in de offerte waren betrokken. Ook de aard van het geoffreerde werk brengt dit niet mee.
3.7.8
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
traphek zolder (punt 18 en 19; € 372,50)
3.7.9
De deskundige: partijen hebben tijdens de bezichtiging bevestigd dat door [appellant] al een luik was aangebracht. Met de nog aan te brengen beveiliging aan de kopkant had dit luik aan het bouwbesluit voldaan. Op verzoek van [geïntimeerden] is het luik weer verwijderd en een traphek aangebracht waarvoor de spijlen door [geïntimeerden] zijn aangeleverd. De berekende 8 manuur voor het verwijderen van het reeds aangebrachte luik en het voorbereiden, maken en plaatsen van het traphek is alleszins redelijk te noemen, evenals de berekende materiaalprijs. Het maken van een traphek vloeit niet noodzakelijk voort uit het Bouwbesluit.
3.7.10
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
extra raam met kruisroede (punt 20; € 180)
3.7.11
De deskundige: als gevolg van deze wijziging is het leveren en aanbrengen van houten delen komen te vervallen. Het aanbrengen van deze delen valt weg tegen het aanbrengen van het raam met roedes, nu de onder punt 20 berekende meerprijs alleen ziet op de levering van het raam met roedes. Met het leveren van de hiervoor genoemde houten delen zou een bedrag van € 50 incl. btw gemoeid zijn.
3.7.12
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
lambrisering en stucwerk badkamer (punt 20 t/m 24; € 1.474,30)
3.7.13
De deskundige: deze werkzaamheden waren niet in de offerte betrokken en kunnen daarin ook niet worden geacht te zijn begrepen. Het in de offerte begrepen aanbrengen van tegelwerk (levering [geïntimeerden] ) is ter plaatse van de aangebrachte lambrisering komen te vervallen. Met het vervallen van dit aan te brengen tegelwerk zou een bedrag van € 650 incl. btw zijn gemoeid.
3.7.14
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
schuifdeuren (punt 25; € 85)
3.7.15
De deskundige: in plaats van scharnieren met een draaipositie heeft [appellant] het hang- en sluitwerk voor de schuifdeuren aangebracht. De ondergeleiding van de schuifdeur kon door [appellant] nog niet gemonteerd worden vanwege een nog door [geïntimeerden] aan te brengen vloerafwerking. Het leveren en aanbrengen van het hout voor de rails en het aftimmerwerk is extra. Het aanbrengen van de onder geleiding is vervallen, hiermee zou een bedrag van € 25 incl. btw zijn gemoeid.
3.7.16
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
extra raampje badkamer (punt 26 en 27; € 405)
3.7.17
De deskundige: voor het dichtmaken van de achterzijde is in de offerte een aparte meerprijs (€ 4.970 incl. btw) opgenomen waarvoor [geïntimeerden] opdracht hebben verstrekt. Het logische gevolg van de keuze is dat het wc-raampje in het toilet komt te vervallen. In de offerte wordt hierover echter niets vermeld, waardoor niet duidelijk is of rekening gehouden is met het vervallen van het wc raampje en dit in de meerprijs is verrekend. Met het leveren en aanbrengen van dit vervallen wc-raampje zou een bedrag van € 210 incl. btw zijn gemoeid.
3.7.18
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
douchebak (punt 28; € 280)
3.7.19
[geïntimeerden] hebben op dit punt geen verweer gevoerd, zodat € 280 zal worden toegewezen.
uitloopcombinatie bad (punt 29; € 49)
3.7.20
De deskundige: het leveren van een uitloopcombinatie behoort bij de levering van het sanitair. Het is nooit een onderdeel van het aanbrengen van leidingwerk. De levering van de afvoerset voor het ligbad is derhalve geen onderdeel van de offerte, nu afgesproken is dat [geïntimeerden] het sanitair zouden leveren.
3.7.21
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
vloerverwarming badkamers (punt 30; € 650)
3.7.22
De deskundige: uit de stukken valt niet met voldoende zekerheid af te leiden dat uitgegaan is van een "één verwarmingsvorm", zijnde vloerverwarming toegepast als hoofdverwarming. Tijdens de bezichtiging heeft mevrouw [geïntimeerde2] verklaard dat [geïntimeerden] in de bespreking voorafgaande aan het uitbrengen van de offerte duidelijk hebben aangegeven dat men vloerverwarming wilde om "de kou uit de vloer te halen" zodat men geen koude voeten kreeg. Door [appellant] werd dit weersproken. In hoogwaardig geïsoleerde woningen, die voldoen aan hedendaagse EPC normen, is toepassing van vloerverwarming als hoofdverwarming (dus geen radiatoren erbij) niet ongebruikelijk. Bij oudere, minder goed geïsoleerde woningen als de onderhavige ligt dit minder voor de hand, omdat de vloerverwarming dan veel warmte moet leveren om de vertrekken op temperatuur te krijgen. De vloer wordt daardoor onbehaaglijk warm. Op grond daarvan is de deskundige van mening deze werkzaamheden geacht moeten worden in de offerte te zijn begrepen.
3.7.23
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
stroomaansluiting badkamer (punt 31; € 180)
3.7.24
De deskundige: in de offerte is zonder nadere omschrijving aangegeven dat het aanleggen van elektra is inbegrepen, exclusief het eventueel aanpassen van de meterkast. Nu geen nadere omschrijving van deze werkzaamheden heeft plaatsgevonden, mag verondersteld worden dat het hier de in woningen gangbare aansluitpunten betreft met een minimum van de aansluitpunten volgens NEN 1010. Aansluitpunten voor een televisie op de badkamer worden niet voorgeschreven in NEN 1010 en behoren ook niet tot de gebruikelijke voorzieningen in een woning. Uit de stukken valt daarom niet af te leiden dat de onder punt 31 genoemde aansluitingen in de offerte waren opgenomen. Gezien de aard van het werk is dat ook niet aannemelijk.
3.7.25
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
badkamermeubel passend maken (punt 32; € 255)
3.7.26
De deskundige: aanvankelijk was in de offerte begrepen het leveren en monteren van standaard sanitair. Dit is in een later stadium gewijzigd; het sanitair werd door [geïntimeerden] geleverd. Het aanbrengen ervan bleef voor rekening van [appellant] . [geïntimeerden] spreekt in de processtukken over "de offertepost montage nieuwe badkamermeubels". De deskundige ziet niet in de stukken dat dit overeengekomen is. Onder "standaard sanitair" worden doorgaans geen badkamermeubels verstaan, waardoor in redelijkheid gesteld mag worden dat [appellant] twee standaard wastafels had moeten monteren. Met het monteren van de standaard wastafels zou een bedrag van €105,- incl. btw gemoeid zijn.
3.7.27
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
verplaatsen rookkanaal (punt 33; € 1.525)
3.7.28
De deskundige: in de offerte wordt alleen gesproken over het plaatsen van een prefab schoorsteen. Aannemelijk is dat bedoeld is deze te plaatsen op het bestaande rookkanaal. Ook de bij de offerte behorende tekening duidt niet op iets anders. Het rookkanaal is met de later gewijzigde indeling op verzoek van [geïntimeerden] verplaatst. Uit de stukken valt niet af te leiden dat deze werkzaamheden in de offerte waren betrokken. De aard respectievelijk hoedanigheid van het werk brengt ook niet met zich dat [appellant] rekening moest houden met een niet meer functioneel rookkanaal.
3.7.29
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
extra cai en utp-aansluiting (punt 34; € 180)
3.7.30
De deskundige: in de offerte is zonder nadere omschrijving aangegeven dat het aanleggen van elektra is inbegrepen, exclusief het eventueel aanpassen van de meterkast. Nu geen nadere omschrijving van deze werkzaamheden heeft plaatsgevonden, mag verondersteld worden dat het hier de in woningen gangbare aansluitpunten betreft met een minimum van de aansluitpunten volgens NEN 1010. Het aanbrengen van 2 cai en utp-aansluitingen in plaats van 1 per kamer, behoort niet tot het gebruikelijke in een woning. Derhalve is de deskundige van mening dat niet uit de stukken valt af te leiden dat de extra aansluitingen in de offerte waren opgenomen en dit gezien de aard van het werk ook niet geacht kan worden.
3.7.31
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
openslaande deuren slaapkamer (punt 35; € 1.800)
3.7.32
De deskundige: uit de stukken valt niet af te leiden dat deze dubbele deuren in de offerte begrepen waren. Er is sprake van meerwerk. De prijs heeft te gelden als een meerprijs voor het kozijn met dubbele deuren in plaats van het kozijn met twee draairamen volgens de tekening. Door deze wijziging zijn ook extra kosten ontstaan, omdat er nu twee radiatoren geplaatst moesten worden in plaats van één enkele radiator onder het raam. [appellant] geeft aan dat hij de extra kosten voor deze radiatoren uit coulance niet heeft doorberekend. Nu de meerprijs van € 1.800 dan dus enkel ziet op de wijziging van het kozijn met ramen in een dubbel deurkozijn, is de deskundige van mening dat deze meerprijs te hoog is. Een meerprijs van € 1.250 incl. btw hiervoor is redelijk.
3.7.33
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
extra binnendeuren (punt 36 en 37; € 915)
3.7.34
De deskundige: tijdens de bezichtiging hebben de heer [appellant] en mevrouw [geïntimeerde2] de situering van de extra deuren uitvoerig doorgenomen. Aan de hand hiervan en na toetsing van het aantal deuren die in het geoffreerde werk volgens het oorspronkelijke plan waren voorzien, heeft de deskundige kunnen vaststellen dat de meerwerken terecht zijn opgevoerd.
3.7.35
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
deur in berging (punt 38 en 39; € 195)
3.7.36
De deskundige: de meerkosten betreffen alleen de extra werkzaamheden voor het plaatsen van de schuifdeur en de daarvoor benodigde materialen. Er zijn geen hiervoor in de offerte begrepen materialen vervallen.
3.7.37
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
aankleding berging (punt 40 t/m 43; € 840)
3.7.38
De deskundige: bij de bezichtiging hebben beide partijen verklaard dat in de basisofferte geen berging opgenomen was. In de offerte staat voor het realiseren van deze berging genoemd "dichtmaken achterzijde zoals besproken. Gefundeerd en geheel in stijl huis € 4.970 inclusief btw." Dit duidt niet op het eveneens aanbrengen van de onderdelen als genoemd onder punt 40 t/m 43. De hoogte van de offerteprijs (€ 4.970) geeft de deskundige ook niet de overtuiging dat de genoemde extra werkzaamheden hierbij inbegrepen konden zijn. Er valt uit de stukken derhalve niet af te leiden dat deze werkzaamheden in de offerte waren betrokken. Ook gezien de aard van het geoffreerde werk mocht daar niet van worden uitgegaan.
3.7.39
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
punt 44, 45 en 46
3.7.40
Het hof zal deze posten (van € 127,50, € 88 en € 19,25) afwijzen, zoals al in rechtsoverweging 4.23.60 van het tussenarrest van 20 juli 2021 is overwogen.
drie delen schuifdeur (punt 47 t/m 49; € 575)
drie delen schuifdeur (punt 47 t/m 49; € 575)
3.7.41
De deskundige: tijdens de bezichtiging hebben [geïntimeerden] gesteld dat de achterwand van het toilet door [appellant] verkeerd is gesitueerd waardoor de te kleine toiletruimte is ontstaan. [appellant] heeft dit tegengesproken. Naar zijn mening is de maatvoering in overleg met mevrouw [geïntimeerde2] bepaald. Maar hoe het ook zij, [appellant] had als deskundig aannemer in elk geval moeten waarschuwen dat de maatvoering problemen op zou leveren met betrekking tot de deur van het toilet. Van een dergelijke waarschuwing is niet gebleken. Gezien de aard van het werk en de omschreven omstandigheden moeten de onder punt 47 t/m 49 berekende (herstel)werkzaamheden worden geacht in het geoffreerde werk te zijn begrepen.
3.7.42
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
plaatsen en afwerken keuken (punt 50 en 51)
3.7.43
Het hof zal deze vordering tot € 1.000 toewijzen, zoals is overwogen in r.o. 4.23.66 van het tussenarrest.
tegelen achterwand keuken (punt 52 en 53; € 250)
3.7.44
De deskundige: uit de stukken valt niet af te leiden dat het betegelen van de achterwand van de door de opdrachtgever geleverde keuken in de offerte was betrokken. De notitie waarin werd vastgelegd dat de keuken voor maximaal € 1.000 geplaatst zal worden door [appellant] spreekt daar ook niet over. Nu bovendien bij het maken van deze afspraak ook nog niet bekend was wat voor keuken [geïntimeerden] zou aanleveren, kan ook niet worden gesteld dat het tegelwerk geacht moet worden daarin te zijn begrepen.
3.7.45
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
radiatoren keuken (punt 54; € 420)
3.7.46
De deskundige: uit de stukken valt niet met voldoende zekerheid af te leiden dat uitgegaan is van een "één verwarmingsvorm", zijnde vloerverwarming toegepast als hoofdverwarming. Tijdens de bezichtiging heeft mevrouw [geïntimeerde2] verklaard dat [geïntimeerden] in de bespreking voorafgaande aan het uitbrengen van de offerte duidelijk heeft aangegeven dat men vloerverwarming wilde om "de kou uit de vloer te halen" zodat men geen koude voeten kreeg. Door partij [appellant] werd dit weersproken. In hoogwaardig geïsoleerde woningen, die voldoen aan hedendaagse EPC normen, is toepassing van vloerverwarming als hoofdverwarming (dus geen radiatoren erbij) niet ongebruikelijk. Bij oudere, minder goed geïsoleerde woningen als de onderhavige ligt dit minder voor de hand, omdat de vloerverwarming dan erg veel warmte moet leveren om de vertrekken op temperatuur te krijgen. De vloer wordt daardoor onbehaaglijk warm. Hoewel de nieuw gerealiseerde keukenruimte van betere isolatie is voorzien dan de bestaande woning, betekent dit niet dat de keuze voor vloerverwarming als hoofdverwarming in deze ruimte wel als uitgangspunt verwacht kon worden. Er zouden dan immers twee aparte systemen met verschillende watertemperaturen gerealiseerd moeten worden. Op grond hiervan is de deskundige van mening de onder punt 54 genoemde werkzaamheden geacht moeten worden in de offerte te zijn begrepen.
3.7.47
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
extra kozijn in gevel (punt 55 t/m 57; € 705)
3.7.48
De deskundige: als gevolg van deze wijziging zijn geen andere in de offerte begrepen werkzaamheden zoals door [geïntimeerden] gesteld vervallen.
3.7.49
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
voegen metselwerk (punt 58; € 600)
3.7.50
De deskundige: geconstateerd is dat [appellant] bij de extra kozijnen in de gevel het metselwerk van de gehele aansluitende geveldelen opnieuw heeft gevoegd. Er kan niet uit de offerte worden afgeleid welke werkwijze gekozen zou worden. Het is namelijk ook mogelijk om bij het aanbrengen van extra kozijnen in bestaand metselwerk alleen het rondom het kozijn aangeheelde metselwerk te voegen, waarbij een voegkleur gekozen wordt zoveel mogelijk passend bij het bestaande werk. Hoewel die werkwijze niet ongebruikelijk is, geeft het een minder fraai beeld, omdat door het onvermijdelijke verschil in voegwerk de aanheling altijd zichtbaar blijft. Er is door [appellant] gekozen om het metselwerk geheel opnieuw te voegen wat een veel fraaier resultaat oplevert. Gezien de kwaliteit en uitstraling die [geïntimeerden] nastreefden, en ook door [appellant] is gerealiseerd, ligt deze keuze voor de hand. Nu omtrent de gekozen werkwijze geen informatie vooraf door [appellant] is verstrekt, is de deskundige van mening dat [geïntimeerden] ervan uit mochten gaan dat een en ander in de offerte was betrokken.
3.7.51
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
aanpassingen meterkast (punt 59 en 60; € 1.302,50)
3.7.52
De deskundige: het is zeer aannemelijk dat bij een verbouwing/uitbreiding als de onderhavige ook elektra-aanpassingen in de meterkast moeten worden gedaan. Nu dit echter in de offerte expliciet is uitgesloten, kan niet worden gesteld dat dit gezien de aard van het geoffreerde werk geacht moet worden daarin te zijn begrepen.
3.7.53
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
buitenstopcontacten (punt 61 en 62; € 520)
3.7.54
De deskundige: in de offerte is zonder nadere omschrijving aangegeven dat het aanleggen van elektra is inbegrepen, exclusief het eventueel aanpassen van de meterkast. Nu geen nadere omschrijving van deze werkzaamheden heeft plaatsgevonden, mag verondersteld worden dat het hier de bij woningen gangbare aansluitpunten betreft met een minimum van de aansluitpunten volgens NEN 1010. [appellant] heeft tijdens de bezichtiging bevestigd dat er een buitenwandcontactdoos bij de offerte was inbegrepen, maar dat er in opdracht van [geïntimeerden] veel meer zijn gerealiseerd. Derhalve is de deskundige van mening dat niet uit de stukken valt af te leiden dat de wandcontactdozen in de offerte waren opgenomen en dit gezien de aard van het werk ook niet geacht kon worden.
3.7.55
Het hof volgt de deskundige in deze conclusie.
red ceder rabbat (punt 63)
3.7.56
De factuur zal op dit punt worden afgewezen, conform hetgeen in rechtsoverweging 4.23.87 van het tussenarrest is overwogen.
3.8
Het totaal van dit meerwerk inclusief btw, verminderd met de genoemde besparingen wegens vervallen werkzaamheden, beloopt € 21.665,65 (24.243,65 – 2.578).
Besparingen door het niet hoeven voltooien / herstellen van het werk
3.9
Het hof heeft de deskundige ook gevraagd te begroten hoeveel [appellant] door de voortijdige opzegging aan kosten heeft bespaard. Hij heeft de hierna opgesomde besparingen vastgesteld, telkens inclusief btw. Volgens de deskundige hoeven geen aanpassingen plaats te vinden om, gelet op de verstrekte opdracht van aanneming van werk, te voldoen aan de eisen van uitstraling en kwaliteit of om te voldoen aan de eisen van uitstraling en kwaliteit. Voor zover (ook) voor het overige geen besparingen door de deskundige zijn begroot, worden die hierna niet vermeld. Het hof wijkt wat dat betreft niet van het deskundigenoordeel af en neemt ook de door de deskundige begrote besparingen over:
- Vervangen vensterbanken in keuken: € 200
- Neuten onder kozijnen in keuken herstellen: € 110
- Vervangen ondeugdelijke kitvoegen € 150
- Afstellen loopdeur van de dubbele deuren in de keuken: € 45
- Herstellen losse vloerplank woonkamer: € 115
- Aanpassen bedieningsknop radiator bij sifon toilet: € 150
- Afgebrokkelde beton van betonpoeren herstellen: € 190
- Slot gangbaar maken linker raam logeerkamer: € 25
- Herstellen deurtje in badkamer: € 145
- Herstellen slot badkamer: € 25
- Deuren grote slaapkamer opnieuw afstellen: € 45
- Herstellen gordingen en dakplaten: € 190
- Herstellen dak overstekken van dakkapellen: € 340
- Verwijderen witte spetten op zwarte rabat delen: € 15
- Houten rabatdelen bij keukenaanbouw aanpassen: € 140
3.1
Het totaal van deze besparingen beloopt € 1.885.
Herstel van gebreken aan de rookgasafvoer en het platte dak
3.11
[geïntimeerden] hebben een schadevergoeding gevorderd voor gebreken aan de rookgasafvoer en het platte dak. Als dit werk niet deugdelijk is uitgevoerd, is dat ook aan te merken als herstel dat nog had moeten worden uitgevoerd. Die herstelkosten heeft hij zich bespaard. Ten aanzien hiervan heeft de deskundige het volgende geadviseerd.
3.12
Tijdens de bezichtiging is de waterhuishouding op de platte daken niet ter plekke onderzocht, omdat vanwege het droge weer er geen water op het dak aanwezig was en geen hulpmiddelen beschikbaar waren om het dak veilig te betreden. Bovendien had de deskundige nog geen kennis van het aanvullende rapport van [naam1] hieromtrent, nu dit document ontbrak bij de aan hem verstrekte stukken.
3.13
Partijen spraken af dat mevrouw [geïntimeerde2] dat rapport zou toesturen en dat de deskundige aan de hand daarvan een en ander zou beoordelen. Na ontvangst van het rapport is verzocht om van de hierin opgenomen foto's de digitale bestanden te ontvangen, zodat de details duidelijker kunnen worden gezien. De deskundige heeft deze bestanden nadien ontvangen en komt na bestudering van alle stukken tot het volgende oordeel.
3.14
In tegenstelling tot wat in het rapport [naam1] is opgemerkt, biedt het Bouwbesluit geen basis om tot afkeuring van de waargenomen situatie te komen. Op de bestanden van de in het rapport opgenomen foto's is te zien dat er plaatselijk circa 12 mm (geen 15 mm) water blijft staan. In het Bouwbesluit zijn geen voorschriften over dakafschot opgenomen. De gerealiseerde en middels de bouwvergunning goedgekeurde dakconstructies zullen niet bezwijken onder het gewicht van dit water, omdat voor de constructieberekeningen hiervan, naast het eigen gewicht van de dakconstructie, ook rekening wordt gehouden met een variabele belasting van 1kN/m2 (= 101,937 kg per m2). Wel is het juist dat de levensduur van de dakbedekking nadelig wordt beïnvloed wanneer langdurig water op de dakbedekking achterblijft. In dit verband geven de richtlijnen van BDA Dakadvies een keuringscriterium van een plasdiepte van max. 5 mm over maximaal 5% van het dakoppervlak. Aan deze richtlijn voldoet het gerealiseerde werk niet. Detail 5 van de bij de offerte behorende tekeningen schrijft een toepassing van 100 mm dik roofmate dakisolatie voor, zonder toevoeging of vermelding van afschotisolatie. Vanwege de gekozen dakconstructie, waarbij in de woning de balken in het zicht blijven, ligt het om esthetische redenen niet voor de hand om deze op groot afschot te leggen of schegstukken toe te passen. Dit laat onverlet dat van een aannemer verwacht mag worden dat voor het realiseren van deugdelijk werk toch aandacht geschonken wordt aan het dakafschot. In deze situatie had er met het toepassen van afschotisolatie in kunnen worden voorzien. In het rapport van [naam1] wordt voorgesteld de gehele dakbedekking te vernieuwen met bijkomende werkzaamheden, herstelkosten totaal € 8.540. In ogenschouw nemende dat het (te) lang achterblijven van regenwater op dakbedekking enkel de levensduur hiervan iets bekort, acht de deskundige dit hersteladvies disproportioneel. Het vaststellen van een bedrag voor waardevermindering ligt eerder in de rede. Nu er conform de tekeningen 100 mm dikke roofmate isolatie platen op het dak liggen, en een RC-waarde van (slechts) 3,5 werd vereist, is de beoogde waterafvoer op het dak ook op een andere wijze te bewerkstelligen. Dat kan door het creëren van op afschot liggende 15 of 20 cm brede verlaagde stroken in de dakbedekking, die als gootjes naar de afvoer fungeren. Door ter plaatse hiervan de 100 mm dikke roofmate te vervangen voor hoogwaardigere, dunnere isolatie (afschot)platen, blijft het geheel voldoen aan de Rc-waarde van 3,5. Door ook een dergelijke goot (verlaging) te creëren in de dakbedekking in de lengterichting van het pannendak, onder de aansluiting van de pannen, wordt voorkomen dat deze laatste rij pannen in het water blijft hangen. Vanuit deze goot kan met een of meer gootjes in de dwarsrichting van het dak de beoogde waterafvoer tot stand worden gebracht. Voor zover na het realiseren hiervan nog sprake is van loodstroken die een capillaire vochtoptrekking teweeg zouden kunnen brengen, kan dit opgelost worden door het inkorten (afsnijden) van het lood. De kosten van de hierboven omschreven herstelwerkzaamheden
(op basis bespaarde kosten) zullen naar schatting circa € 2.000,- incl. btw. bedragen.
3.15
Het hof volgt ook hier de deskundige.
Herstel van gebreken aan de rookgasafvoer
3.16
Over de gebreken aan de rookgasafvoer heeft de deskundige in zijn rapportage het volgende opgenomen. Het onderzoek van [naam1] wijst uit dat de omtimmering van het rookkanaal te dicht op het dubbelwandige metaloterm afvoerkanaal is aangebracht en dat niet overal de juiste brandwerende materialen zijn toegepast. Controle van een en ander, alsmede het inwinnen van technische informatie en toetsing aan het bouwbesluit, overtuigen de deskundige van de juistheid van het rapport van [naam1] op dit onderdeel. Ook wanneer de omkasting niet luchtdicht zou zijn uitgevoerd, of achteraf alsnog ventilatie wordt aangebracht, behoort de vrije afstand rondom de metaloterm pijp 75 mm te bedragen. De constatering van [naam1] dat gipsplaat, zoals toegepast voor het plafond in de woonkamer, "brandbaar" is, deelt de deskundige niet. In het geval voor de omkastingen dunnere gipsplaten zijn gebruikt (zoals [appellant] stelt) in plaats van 18 mm multiplex, wordt nog niet voldaan aan de vereiste vrije ruimte rondom van 75 mm. De in het rapport van [naam1] genoemde kosten voor het herstel van de gebrekkige omtimmeringen op de verdieping en zolder acht de deskundige te hoog - niet alleen omdat het criterium "bespaarde kosten" moet zijn, maar ook vanwege de omvang van de werkzaamheden. De kosten voor de herstelwerkzaamheden zullen naar schatting circa € 3.250,- incl. btw bedragen.
3.17
Het hof volgt op dit onderdeel opnieuw de deskundige.
Berekening van de hoofdsom
3.18
De vordering van [appellant] beloopt op grond van het voorgaande in totaal € 24.049,28 (3.006,81 + 6.511,82 + 21.665,65 – 1.885 – 2.000 – 3.250). Daarbij moet worden opgeteld € 12.826 ter zake van het basiswerk (rechtsoverweging 3.4 van het tussenarrest van
20 juli 2021). Een en ander resulteert in een totaal van € 36.875,28.
Kosten van deskundige [naam1]
3.19
[appellant] verzet zich tegen veroordeling in de kosten van de door [geïntimeerden] ingeschakelde deskundige (€ 4.791,60), omdat hij niet de gelegenheid heeft gekregen om samen met [geïntimeerden] gebreken te herstellen. hij is ook niet uitgenodigd om bij het eerste onderzoek aanwezig te zijn. Verder was hij over het onderscheid tussen basiswerk en meerwerk steeds duidelijk en worden de conclusies van [naam1] ook niet allemaal overgenomen.
3.2
[geïntimeerden] hebben hun vordering op dit onderdeel juist vermeerderd met de kosten van een nadere rapportage van [naam1] (€ 943,80).
3.21
Het hof stelt voorop dat tussen partijen niet ter discussie staat dat in beginsel ruimte is voor vergoeding van redelijke kosten ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid, zoals de rechtbank heeft overwogen. Omdat (1) [geïntimeerden] wel aanleiding hadden een deskundige in te schakelen, maar (2) voor een opzegging van de overeenkomst hebben gekozen en omdat (3) voor het in kaart brengen van de gevolgen van die opzegging de bevindingen van de deskundige wel relevant zijn, maar (4) die bevindingen slechts deels worden gevolgd, zal het hof de kosten van [naam1] voor de helft laten vallen aan beide kanten. Dat betekent dat [appellant] wordt veroordeeld om aan [geïntimeerde1] € 2.867,70 te betalen
(4.791,60 + 943,80)/2).
Kosten van deskundige Verriet (Raad van Arbitrage in Bouwgeschillen) en andere proceskosten
3.22
Wat hiervoor over het rapport van [naam1] is gezegd, geldt ook voor de door het hof benoemde deskundige. Het hof stelt vast dat daaruit geen vordering voortvloeit, nu iedere partij in overeenstemming met dit uitgangspunt al de helft van de kosten van deze deskundige heeft voldaan. Net als bij de rechtbank zal worden bepaald dat beiden ook voor het overige de eigen proceskosten van het hoger beroep moeten dragen.
De beslissing
Het hof:
1. vernietigt het vonnis van de rechtbank Midden-Nederland in Lelystad van
20 januari 2020 voor zover dat in conventie en in reconventie is gewezen en neemt de volgende beslissingen.
2. veroordeelt [geïntimeerden] om aan [appellant] tegen bewijs van kwijting te betalen € 36.875,28, te vermeerderen met de wettelijke rente zoals bedoeld in artikel 6:119 BW over de in dit arrest toegewezen factuurbedragen vanaf de vervaldatum van die facturen tot 21 januari 2019, en over € 36.875,28 vanaf 21 januari 2019 tot de betaling;
3. veroordeelt [appellant] tot betaling aan [geïntimeerden] van € 2.867,70 aan kosten van deskundige [naam1] ;
4. bepaalt dat iedere partij de eigen proceskosten bij de rechtbank en bij dit hof betaalt, de door hen ten behoeve van de door het hof benoemde deskundige betaalde kosten daaronder begrepen;
5. verklaart de veroordelingen in dit arrest uitvoerbaar bij voorraad;
6. wijst af wat verder is gevorderd.
Dit arrest is gewezen door mr. M.M.A. Wind, mr. M.W. Zandbergen en mr. M. Willemse en is in tegenwoordigheid van de griffier in het openbaar uitgesproken op dinsdag
3 januari 2023.