Vooruitblik 2025: Hoe leiden we jonge juristen op in het AI-tijdperk?

Komend jaar, 2025, wordt het jaar waarin juridische kunstmatige intelligentie breed zijn intrede doet bij advocatenkantoren, juridische afdelingen van bedrijven en onder studenten op hogescholen en universiteiten. Of je het nu leuk vindt of niet, het is onvermijdelijk en vraagt om een nieuwe kijk op hoe we jonge juristen moeten opleiden. Bij dezen een longread richting de feestdagen.

Terechte zorg bij senior juristen

Als ik met advocaten en universitair docenten in gesprek ben, krijg ik vaak de opmerking: “AI is leuk, maar er zit ook waarde in veel jurisprudentie doorlezen, dossiers doorakkeren, kortom juridische meters maken.” Daarin schuilt een oprechte zorg of de snelle opkomst van juridische kunstmatige intelligentie niet ten koste gaat van het afleveren van vakmensen. Immers, rechtsvorming is nog altijd mensenwerk, of het nu gaat om het maken van wetten in de politiek of de toepassing en duiding ervan door advocaten, bedrijfsjuristen en rechters in de dagelijkse praktijk.

Maar het is niet de vraag óf legal AI juridisch werk gaat veranderen, maar met welke snelheid. Taken die traditioneel door junior juristen werden uitgevoerd – zoals juridisch onderzoek, het opstellen van conceptcontracten en due diligence – worden steeds meer geautomatiseerd. Ook de nadruk op het meester worden in wetssystematiek en het toepassen van het recht in specifieke gevallen, zoals bij juridische opleidingen aan de universiteit en het hbo, wordt minder urgent als AI dat steeds eenvoudiger maakt.

Dit roept een cruciale vraag op: hoe moeten we rechtenstudenten en startende juristen opleiden in een tijdperk waarin AI een groot deel van hun werkzaamheden overneemt?

De geest is uit de fles, maar is dat erg?

Natuurlijk, juridische AI maakt zeker nog fouten, en dat zal voorlopig nog wel zo blijven (misschien altijd wel). Maar AI-systemen kunnen nu al snel enorme hoeveelheden data analyseren en patronen herkennen, waar hele teams van mensen dagen over doen. Dit betekent dat routinematige en repetitieve taken efficiënter kunnen worden uitgevoerd door computers. Daar kun je je tegen verzetten, maar de geest is uit de fles. Daarom moeten we een dialoog openen over wat dat betekent voor de jonge jurist. Hoe leiden we mensen op die zich goed kunnen verhouden tot deze technologie? En is het überhaupt erg dat deze repetitieve taken worden overgenomen door AI?

Ik doe een positieve voorzet: er ontstaat straks al eerder in de academische en beroepsmatige carrière ruimte om zich te richten op de grote strategische vragen van het recht. Hoe leuk is dat? Het vraagt alleen wel om bredere vaardigheden van jonge juristen.

Bevorder technologische geletterdheid

Om te beginnen; het is essentieel dat toekomstige juristen begrijpen hoe AI en andere technologieën werken. Dit lijkt een open deur, maar ik kom nog wekelijks juristen tegen die gaan ‘zoekterm-Googlen’ in ChatGPT en dan genoegzaam zeggen, “Precies, wat ik dacht. Het werkt niet.”

Dit betekent niet dat elke jurist moet kunnen programmeren, maar wel dat ze de mogelijkheden en beperkingen van deze tools moeten kennen. Door technologie te integreren in het curriculum – zoals kennis over data-analyse en de werking van taalmodellen – kunnen jonge juristen leren hoe ze AI kunnen inzetten en waar de beperkingen en risico's liggen.

Versterk soft skills en ethiek

In een wereld waarin de computer veel taken overneemt, worden menselijke vaardigheden zoals communicatie, empathie en ethische afwegingen steeds belangrijker. Dat zijn ze eigenlijk al, maar laten we zeggen dat er meer tijd voor komt. Wetgeving wordt complexer en juristen moeten in staat zijn om die complexiteit duidelijk aan hun cliënten over te brengen. Dit zit 'm in communicatie, maar ook in de wijze waarop relaties met cliënten worden opgebouwd om het vertrouwen in het recht te vergroten.

Daarnaast wordt de samenleving steeds meer geconfronteerd met snel veranderende omstandigheden en normen die de wetgever niet kan bijbenen, met als gevolg ethische vraagstukken die jonge juristen zullen moeten navigeren. Het grondrecht "iedereen heeft recht op rechtsbijstand" en de vrije vertaling dat dit betekent dat het de taak van de advocaat is om cliënten maximaal binnen de lijntjes van de wet te begeleiden, is echt niet meer van deze tijd. Simpelweg omdat je dan achter de feiten aanloopt en de vele kaderwetgeving vraagt om een eigen interpretatie en ethische afweging. Het integreren van vakken als ethiek, communicatie en psychologie is daarom geen overbodige luxe.

Stimuleer creatief en kritisch denken

AI kan gegevens verwerken en analyseren, maar (vooralsnog) is dat historische data. Het herkauwt wat er al is en mist het menselijk vermogen tot creativiteit en kritisch denken. Het verzinnen van nieuwe juridische ideeën en concepten die in de samenleving van nu passen, is voorbehouden aan mensen. En als je het mij vraagt, vooral aan de jongeren die het beste gevoel hebben bij wat nu urgent is en voor hun toekomst belangrijk.

Door studenten en startende juristen uit te dagen kritisch te zijn en na te denken over wat het recht moet zijn, in plaats van wat het is, kunnen we hun vermogen ontwikkelen om buiten de gebaande paden te denken en innovatieve juridische oplossingen te vinden voor problemen in de echte wereld.

En het juridische vak dan?

Is een stevige basiskennis van het recht niet essentieel? Hoe kunnen ze anders beoordelen wat deze juridische algoritmes produceren? Dat is natuurlijk zo. Maar de vraag is of enkel boeken, een collegebundel en readers de manier zijn om daar te komen. Het is een passieve en taaie vorm van leren.

We moeten de technologie die er is vanaf het begin in de opleidingen meenemen. Laat studenten en startende juristen die AI maar gebruiken en daag ze uit om te checken of de tools er iets van bakken. Dan maak je je meters en leer je vaardig worden met de techniek. Een ‘hackathon’ juridische stijl, een AI-pleitcompetitie waarbij talenten het in een casus opnemen tegen de techniek? Had ik het maar gehad tijdens mijn opleiding...

De rol van praktijkopleiders en onderwijsinstellingen

Onderwijsinstellingen en praktijkopleiders spelen een cruciale rol in deze transformatie. Ze moeten proactief hun curricula onder de loep nemen en samenwerken met maatschappelijke organisaties, burgerplatformen en het bedrijfsleven om ervoor te zorgen dat het onderwijs aansluit bij de praktijk. Dit kan ook betekenen dat er nauwere banden worden gelegd met techbedrijven en startups om jonge juristen niet alleen bloot te stellen aan de nieuwste ontwikkelingen, maar ook die ontwikkelingen mee vorm te geven.

Aan de (om)slag!

We kunnen niet om juridische AI heen. Onderwijsinstellingen en praktijkopleiders die nu nadenken over welke vaardigheden jonge juristen in het AI-tijdperk nodig hebben, leveren straks de wendbare en effectieve juristen die we nodig hebben voor de uitdagingen van nu en morgen. Het verleggen van de aandacht van traditionele juridische vaardigheden naar nieuwe, zoals soft skills, ethisch besef en het stimuleren van creatief en kritisch denken, is daarvoor essentieel. Of je blijft stilzitten… Ik denk onverstandig. Net als de komst van internet zal AI niet overwaaien. “You snooze, you lose.”

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op LinkedIn door Lexboost co-founder Sander Denneman.